Η στρατιωτικοποίηση του ελέγχου των ευρωπαϊκών συνόρων και άγνωστες πτυχές της σχέσης των ευρωπαϊκών θεσμών με τη βιομηχανία των συστημάτων ασφαλείας «φωτίζονται» μέσα από το βιβλίο-ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Αποστόλη Φωτιάδη με τίτλο «Έμποροι των συνόρων- Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης».
«Κάνοντας ρεπορτάζ για τη μετανάστευση και τα δικαιώματα άρχισα να αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει ένα κομμάτι που αφορά θέματα ασφάλειας, στρατιωτικοποίησης και θέματα πολιτικής που παράγεται από τη συνάντηση οργανωμένων συμφερόντων και πολιτικών δυναμικών. Το κομμάτι αυτό διαπίστωσα ότι δεν έχει αναδειχθεί πάρα πολύ. Στόχος του βιβλίου λοιπόν ήταν να ανοίξει η κουβέντα γι’ αυτό το θέμα» εξηγεί ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Στο βιβλίο αναδεικνύεται η ροπή της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής προς τη στρατιωτικοποίηση. «Αυτό που ονομάζεται δόγμα της ασφάλειας αναδύεται περίπου πριν από μια δεκαετία και γίνεται αντιληπτό από όσους αναπτύσσουν οικονομική δραστηριότητα, ότι μπορεί να διεκδικηθεί ως αγορά το ζήτημα της εσωτερικής ασφάλειας. Λίγο πολύ, σε αυτή την εξέλιξη, η Ευρώπη ακολουθεί την Αμερική. Κορυφώνεται στην Αμερική με την 11η Σεπτεμβρίου και μετά ουσιαστικά μεταγγίζεται στην Ευρώπη χρησιμοποιώντας ως μέθοδο σύνδεσης το μεταναστευτικό, που έπαιξε άμεσο ρόλο στο να ανοίξει ουσιαστικά η κουβέντα για θέματα ασφαλείας στην Ευρώπη» επισημαίνει ο κ. Φωτιάδης.
Το Δόγμα Ασφάλειας
Αυτό το δόγμα ασφάλειας, διαπιστώνει ο συγγραφέας, το έχουν αφομοιώσει πλήρως οι Ευρωπαίοι τεχνοκράτες και η πρακτική εφαρμογή του συνδιαμορφώνεται με τα οργανωμένα συμφέροντα της βιομηχανίας που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες ασφάλειας. «Πάρα πολλοί πανίσχυροι παράγοντες της στρατιωτικής βιομηχανίας αρχίζουν και προσαρμόζουν την παραγωγή τους στα ζητήματα της ασφάλειας και αρχίζουν να προσεγγίζουν και την Επιτροπή, η οποία καλλιεργεί μία αποδοχή πολιτική και χρηματοδοτική, ώστε να υιοθετήσει ουσιαστικά και να ενσωματώσει αυτή την εξέλιξη. Αυτό γίνεται γιατί η σχέση ομοτράπεζου μεταξύ στελεχών των ευρωπαϊκών θεσμών και στελεχών της βιομηχανίας είναι πάρα πολύ στενή». Πρόκειται, όπως συμπληρώνει, για το φαινόμενο που είναι γνωστό ως «european revolving door» όπου αμέτρητα στελέχη πηγαινοέρχονται από ευρωπαϊκούς θεσμούς σε εταιρείες και πίσω.
Ο Frontex
Τον Αποστόλη Φωτιάδη απασχολεί εκτενώς και η δράση του Frontex, ενός θεσμού «συνυφασμένου με την προώθηση της ατζέντας της στρατιωτικοποίησης». Στο συγγραφικό του πόνημα παρουσιάζει τη γέννηση και την εξέλιξη του θεσμού, που «πολύ σύντομα μετατράπηκε σε συνομιλητή όλων των οικονομικών συμφερόντων που προωθούν τη στρατιωτικοποίηση και σε αγωγό πολιτικής επιρροής από την Επιτροπή προς τα οικονομικά συμφέροντα και από τα οικονομικά συμφέροντα προς την Επιτροπή». Όπως εξηγεί, ο Frontex «έχει παίξει ρόλο στην αλλαγή του αφηγήματος, στην αλλαγή της ανάλυσης του φαινομένου των πληθυσμιακών ροών και στην ουσιαστική προώθηση των συμφερόντων της ατζέντας που υπηρετεί την στρατιωτικοποίηση σε επίπεδο Επιτροπής και επίπεδο βιομηχανίας».
Η βιομηχανία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones)
Αιχμή του δόρατος της πολιτικής στρατιωτικοποίησης αποτελεί η χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) για την επιτήρηση των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, ο προϋπολογισμός των μη επανδρωμένων αεροσκαφών αναμένεται να φτάσει παγκοσμίως τα 11,6 δισεκατομμύρια ετησίως ως το 2023. «Είναι μία βιομηχανία που εξελίσσεται ραγδαία. Η βασική τεχνογνωσία έρχεται από την Αμερική και το Ισραήλ, χώρες προχωρημένες στο συγκεκριμένο θέμα. Υπάρχουν πολλές συμπράξεις ευρωπαϊκών με αμερικάνικες και ισραηλινές εταιρείες. Επίσης, υπάρχει ένα προνομιακό καθεστώς συμμετοχής του Ισραήλ στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης παρόμοιων εξοπλισμών, ακριβώς γιατί η Ευρώπη θεωρεί πολύ σημαντικό εταίρο το Ισραήλ για την ανταλλαγή αυτής της τεχνογνωσίας. Υπάρχουν προγράμματα απόκτησης από πολλές χώρες εξοπλισμών ή εξέλιξης στόλων. Το ISF δηλαδή έχει περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ που θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση αυτού του εξοπλισμού και τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται από την Επιτροπή να χρησιμοποιήσουν αυτά τα λεφτά, για να ενισχύσουν ή να εξελίξουν το στόλο τους».
Χρήση μέσων στρατιωτικού χαρακτήρα από πολιτειακούς θεσμούς ασφαλείας
Από την έρευνα του κ. Φωτιάδη προκύπτει πως όλες οι χώρες έχουν μη επανδρωμένα αεροσκάφη, κυρίως όσον αφορά στο στρατιωτικό σκέλος, ενώ αντίστοιχος εξοπλισμός αρχίζει να χρησιμοποιείται και από πολιτειακούς θεσμούς: «Σιγά σιγά αρχίζει και αποκτά μη επανδρωμένα σκάφη και το πολιτικό σκέλος των μηχανισμών ασφαλείας, δηλαδή το Λιμενικό και η Αστυνομία. Και υπάρχει μία αλληλοδιάθεση πόρων. Από την Επιτροπή και από τον Frontex προωθείται πάρα πολύ σθεναρά, ώστε αυτοί οι πόροι ναι μεν να αποκτούνται από στρατιωτικούς ή από πολιτειακούς θεσμούς, αλλά να είναι διαθέσιμοι σε όλους. Αυτό θεωρώ ότι είναι κλασικό δείγμα της στρατιωτικοποίησης, ότι μπορεί δηλαδή τα μέσα που είναι καθαρά στρατιωτικού χαρακτήρα να χρησιμοποιούνται από θεσμούς και μηχανισμούς ασφαλείας που έχουν πολιτειακό χαρακτήρα».
Πιλοτικό πρόγραμμα ιπτάμενων μέσων επιτήρησης στην Ελλάδα
Όπως διαπιστώνει ο συγγραφέας, φαίνεται ότι και η Ελλάδα είναι πολύ κοντά στο να αποκτήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη. «Το Λιμενικό εκδήλωσε την περίοδο της προηγούμενης κυβέρνησης ενδιαφέρον να χρηματοδοτήσει πιλοτικά κάποιο πρόγραμμα επιτήρησης με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα, το οποίο δεν προχώρησε γιατί από ό,τι φάνηκε ήταν πολύ μικρό το χρηματοδοτικό όφελος και έτσι δεν προέκυψε ενδιαφέρον από τις εταιρείες. Η Ελληνική Αστυνομία έχει ένα πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμογής μηχανισμών ιπτάμενων μέσων επιτήρησης για την αστυνόμευση των εξωτερικών συνόρων, το οποίο έχει παρουσιάσει στο παρελθόν σε κλειστό κύκλο σε ευρωπαϊκά όργανα και από ό,τι φαίνεται έχει προχωρήσει σε επίπεδο πρότασης προς την Επιτροπή για να χρηματοδοτηθεί η αγορά εξοπλισμών. Θεωρώ ότι η Ελλάδα όσον αφορά στα drones, θα αποκτήσει σύντομα. Μάλιστα, υπάρχει μια χρηματοδότηση την οποία υπέγραψε ο Δημήτρης Αβραμόπουλος για 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση διαφόρων προγραμμάτων που αφορούν το AMIF (Ταμείο ‘Ενταξης, Ασύλου και Μετανάστευσης) και το ISF (Ταμείο Εσωτερικών Ασφάλειας), τα δύο μεγάλα ταμεία. Μέσα στη χρηματοδότηση, μετά από επικοινωνία μου με την Επιτροπή, διευκρίνισα ότι υπάρχει και κονδύλι 136 εκατομμυρίων για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων εθνικών κρατών-μελών, μεταξύ των οποίων ανέφεραν και την Ελλάδα».
Ανασταλτικό παράγοντα για τη χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών αποτελεί η έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου πτήσης στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. «Τα μη επανδρωμένα πετάνε αυτή τη στιγμή μέσα σε χώρο που απομονώνεται για στρατιωτικούς σκοπούς ή για συγκεκριμένους σκοπούς. Αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν είναι η τεχνολογία ακόμα εξελιγμένη, ώστε να είναι απολύτως ασφαλής η πτητικότητα των αεροσκαφών αυτών στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. Το ζήτημα είναι ότι επειδή ο πολιτικός εναέριος χώρος είναι μια τεράστια αγορά για τη βιομηχανία, όπου η εφαρμογή των μη επανδρωμένων είναι ατελείωτη, πιέζουν να ανοίξει σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα ο πολιτικός εναέριος χώρος και πολλές φορές η πίεση αυτή φαίνεται σε πολύ υψηλό επίπεδο στην Επιτροπή».
Η Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τη Μετανάστευση
Από τη συζήτηση με τον Αποστόλη Φωτιάδη δεν μπορεί να απουσιάζει ο σχολιασμός της επικαιρότητας και των πρόσφατων μέτρων της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τη Μετανάστευση, μέσω της οποίας διαβλέπει μια «παρελκυστική τακτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης». «Η παρελκυστική τακτική είναι μια κλασική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή πάντα χρησιμοποιεί το αυθεντικό αφήγημα που είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την εκμετάλλευση για να προωθήσει μέτρα που ούτε την προστατεύουν ιδιαίτερα, ούτε αντιμετωπίζουν το φαινόμενο πολύ επιτυχημένα» υπογραμμίζει, για να εξηγήσει στη συνέχεια: «Αν διαβάσεις την Ατζέντα σημείο προς σημείο έχει πολύ θετικά πράγματα. Ξαναβάζει στην κουβέντα το ζήτημα της μετεγκατάστασης, το ζήτημα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και άλλα επιμέρους θέματα που είναι σημαντικά και είχαν για χρόνια μείνει εκτός κουβέντας. Το θέμα είναι ότι η Ατζέντα από μόνη της είναι το καλό κομμάτι και η μισή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να αποκλείει εντελώς αμφιλεγόμενα ζητήματα. Το άλλο μισό συνιστά η στρατιωτική επιχείρηση, η οποία είναι κάτι που σχεδιάζεται και της οποίας η υλοποίησή της δρομολογείται εκτός κοινωνικού διαλόγου. Κάποια πράγματα, που διέρρευσαν, προϊδεάζουν για μια πολύ αμφιλεγόμενη τακτική και πάρα πολύ προβληματική όσον αφορά στη νομική της βάση, το βαθμό ασφάλειας και επιτυχίας των επιχειρήσεων όσον αφορά στην παράπλευρη απώλεια που είναι οι πληθυσμιακές ροές. Οπότε μένει να φανεί τι σκοπό έχει στην πραγματικότητα η Επιτροπή σε αυτή την περίπτωση».
Στο βιβλίο του, τέλος, ο Αποστόλης Φωτιάδης αναδεικνύει την ανάγκη εμπλοκής των ευρωπαϊκών κοινωνιών στις εξελίξεις. Οπως λέει «εάν δεν μπορέσουν έστω και τώρα να μπούν στη συζήτηση, στην οποία κανένας δεν φρόντισε να τις καλέσει, τότε η επιρροή της νέας αρχιτεκτονικής ελέγχου στο Κράτος Δικαίου, στις προτεραιότητες της μεταναστευτικής πολιτικής και στις μεταρρυθμίσεις στην πολιτική αεροπλοΐα, ακόμα και στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη μεταναστευτική έρευνα, θα κριθεί εν τη απουσία τους, παραδομένη ολοκληρωτικά στα οργανωμένα κορπορατιστικά συμφέροντα».
Το βιβλίο «Έμποροι των συνόρων- Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ποταμός».
ΑΠΕ/ΜΠΕ Της Μαρίας Κουζινοπούλου