Επιμέλεια πρότασης: υποναύαρχος ε.α κ. Γιώργος Σάγος
Η ανάγκη για μία ουσιαστική και ρεαλιστική αναδιάρθρωση της δομής και οργάνωσης των ΕΔ προς την κατεύθυνση της κατάργησης ή/και της σύμπτυξης Μονάδων και Υπηρεσιών, χωρίς όμως να πλήττεται το «αξιόμαχο» συνολικά. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται κάποιες σκέψεις, απόψεις και προτάσεις του τομέα άμυνας, για τη δημιουργία σύγχρονων και αποτελεσματικών ΕΔ, ικανών να εξασφαλίζουν τα εθνικά μας συμφέροντα, αποβάλλοντας μαξιμαλιστικές και παρωχημένες νοοτροπίες που εξακολουθούν να είναι κυρίαρχες στο χώρο των ΕΔ. Μεγάλο μέρος αφιερώνεται στο προσωπικό των ΕΔ, το οποίο αποτελεί μία εξαιρετικά ευαίσθητη κατηγορία του πληθυσμού, με περιορισμένα εκ της νομοθεσίας δικαιώματα και αυξημένες υποχρεώσεις ως προς όλους τους υπόλοιπους πολίτες της χώρας.
Επισημάνεται από την αρχή, ότι από ιδέες και απόψεις οι οποίες ήταν προς την σωστή κατεύθυνση ποτέ δεν είχαμε πρόβλημα. Τα προβλήματα ξεκινούσαν πάντα όταν κάποιος προσπαθούσε να τις εφαρμόσει, συναντώντας όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και μεταξύ των συναδέλφων του, άρνηση και αντίσταση στον οποιοδήποτε εκσυγχρονισμό και προσαρμογή στο σύγχρονο περιβάλλον (φόβοι, δισταγμοί, αναβολές και οπισθοδρόμηση).
Σήμερα, το οξυμένο δημογραφικό πρόβλημα σε συνδυασμό με τη δυσμενή δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, επηρεάζουν αρνητικά την πληρότητα/επάρκεια και καταλληλόλητα της στελέχωσης των μονάδων στην υφιστάμενη Δομή των ΕΔ. Το πρόβλημα αυτό, έχει επιπτώσεις που διαπερνούν όλο το προσωπικό και ενδεχομένως είναι συνυφασμένο και με την επιτακτική πλέον απαίτηση της αναδιοργάνωσης.
Δυστυχώς, οι οικονομικές εξελίξεις οδηγούν κάθε φορά σε νέες απρογραμμάτιστες, αιφνιδιαστικές περικοπές στους προϋπολογισμούς των Γενικών Επιτελείων με αποτέλεσμα να θίγεται ακόμη περισσότερο το ήδη μειωμένο «αξιόμαχο» των ΕΔ.
Η όποια όμως δομική-λειτουργική αναδιοργάνωση με ταυτόχρονη εξοικονόμηση πόρων, αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, αφού θα πρέπει να γίνει σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα των χωρών του ΝΑΤΟ, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις της γεωπολιτικής μας θέσης, διατηρώντας την επιχειρησιακή ικανότητα των ΕΔ σε ικανοποιητικό/αποδεκτό επίπεδο. Επισημαίνεται, ότι στα συρτάρια των ΓΕ υπάρχουν μελέτες και εισηγήσεις για πολλά θέματα, άλλες από τα οποίες είναι ολοκληρωμένες και άλλες ημιτελείς, οι οποίες όμως παραμένουν ανεκμετάλλευτες διαχρονικά, κυρίως στο βωμό των μικροπολιτικών και συντεχνιακών συμφερόντων.
Ενδεικτικά και μόνο θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ορισμένα θέματα που αγγίζουν την αναφερθείσα δομική και λειτουργική αναδιοργάνωση:
- Το μεγάλο πλήθος στρατοπέδων που παραμένουν επιχειρησιακά ανενεργά ανά την επικράτεια.
- Τα στρατηγεία και το σημαντικό αριθμό οργανικών θέσεων Στρατηγών, Ναυάρχων, Πτεράρχων που δεν εκπληρώνουν πλέον τους λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκαν, αλλά ούτε καλύπτουν σημαντικές τρέχουσες ή διαφαινόμενες μελλοντικές ανάγκες.
- Την προβληματική «θαλάσσια επιτήρηση» από το ΠΝ, που η σημασία της συστηματικά αγνοείται (επίκαιρη λόγω του μεταναστευτικού).
- Την ιδιαίτερα απαιτητική και υψηλού κόστους καθημερινότητα της ΠΑ, της οποίας το προσωπικό και τα μέσα των μονάδων της βρίσκονται υπό συνεχή πίεση (σαν να επίκειται πόλεμος), γεγονός που καθιστά επιτακτικό τον επαναπροσδιορισμό της αποστολής και των δραστηριοτήτων της ΠΑ.
- Το δόγμα διακλαδικότητας, το οποίο πρακτικά συνεχίζει να λειτουργεί επιδερμικά, με βάση τις παλαιές αγκυλώσεις που περιορίζουν τις αρμοδιότητες του Α/ΓΕΕΘΑ με αποτέλεσμα να διατηρούνται και στους τρεις κλάδους παρόμοιες λειτουργίες που σημαίνει σπατάλη πόρων-ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και επιχειρησιακές αδυναμίες.
Είναι δύσκολο έργο η δομική – λειτουργική αναδιοργάνωση των ΕΔ, που από μόνες τους δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν δυσλειτουργίες της χώρας που συνδέονται με την αδράνεια και τα διάφορα διαπλεκόμενα μικροσυμφέροντα. Για μία επιτυχή αναδιοργάνωση απαιτείται σαφέστατη πολιτική εντολή και στενή συνεργασία μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι διαχρονικά από όλες τις Κυβερνήσεις, η αναδιοργάνωση δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα παρότι έχουν μεταβληθεί οι επιχειρησιακές παράμετροι που δρούσαν τόσα χρόνια, ανεξάρτητα από τα σημερινά οικονομικά προβλήματα της χώρας. Για δεκαετίες υπήρχαν οι δυνατότητες και τα χρονικά περιθώρια να αντιμετωπισθούν σοβαρότατα οργανωτικά και λειτουργικά προβλήματα στο χώρο των ΕΔ, και παρόλα αυτά, το πολιτικό προσωπικό συνεχίζει σήμερα να αναλώνεται σε θέματα όπως η διαφθορά των εξοπλιστικών, πολλά από τα οποία έχουν ήδη πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης.
Βεβαίως, είναι προφανές ότι η σχεδίαση και εφαρμογή της εν λόγω αναδιοργάνωσης θα πρέπει να είναι συνυφασμένη με μία ευρέως συμφωνημένη (υπερκομματική), ξεκάθαρη εθνική στρατηγική και πολιτική, αφού θα απαιτηθεί να τροποποιηθούν νομικά και θεσμικά κείμενα και να παραμείνουν έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ θα έχουν ως βασικούς στόχους:
- Την αποδόμηση του πελατειακού κράτους.
- Την αναδόμηση των θεσμών και διαδικασιών, της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας.
- Την παραγωγική ανασυγκρότηση της αμυντικής βιομηχανίας, ενδεχομένως και με την εμπλοκή στρατηγικού επενδυτή (εφόσον αυτό καταστεί εφικτό), την ενίσχυση της έρευνας και τεχνολογίας και την ενθάρρυνση της καινοτομίας.
- Την άμεση μείωση της γραφειοκρατίας και όλων των δομών – θέσεων υπηρεσιών γραφείου που εμφανίζουν πολλαπλότητα ή επικάλυψη.
- Τον άμεσο προγραμματισμό για την εφαρμογή σύγχρονου και ενιαίου συστήματος κοστολόγησης (μηχανογραφημένη καταγραφή, σύγκριση και έλεγχος κόστους) όλων των υπηρεσιών – δράσεων των ΕΔ, για υποβοήθηση της λήψης των καθημερινών αποφάσεων και ανατροφοδότηση.
- Μέτρα μέριμνας που θα έχουν στόχο τη διατήρηση σε υψηλά επίπεδα του ηθικού των στελεχών των ΕΔ, λαμβανομένου υπόψη ότι είναι ο μοναδικός κλάδος που δεν έχει το δικαίωμα της απεργίας, ούτε συγκεκριμένες ώρες απασχόλησης, σε συνδυασμό πάντοτε με τις αντοχές της Ελληνικής οικονομίας.
Μερικές επιμέρους ιδέες και σκέψεις του τομέα άμυνας:
- α) Κατάρτιση νέας, αναθεωρημένης ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ (ΠΕΑ), υπερκομματικού χαρακτήρα, σύμφωνη με τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής μας (ISIS, μεταναστευτικό, Ουκρανικό, Τουρκία, Κύπρος, ΑΟΖ). Με βάση τη νέα ΠΕΑ θα κληθούν τα Γενικά Επιτελεία (ΓΕ) να σχεδιάσουν τη νέα δομή και λειτουργία των ΕΔ, αν χρειαστεί ακόμη και από μηδενική βάση.
- β) Δημιουργία θέσης μόνιμου Υφυπουργού Άμυνας, με προσδιορισμένης διάρκειας θητεία, προερχόμενο από τις τάξεις των ΕΔ και αρμοδιότητες σε θέματα επιχειρησιακά, εκπαίδευσης και διοικητικής μέριμνας.
- γ) Αλλαγή της κλειστής διαδικασίας κρίσεων των αρχηγών των Γενικών Επιτελείων, συμπεριλαμβανομένου και του Α/ΓΕΕΘΑ. Θεσμοθέτηση διαφανών διαδικασιών που να αυξάνουν το ρόλο της Βουλής και του κοινωνικού ελέγχου, και να τονίζουν παράλληλα και την ευθύνη που τα μέλη της φέρουν, ως προς την αξιοκρατική και διαφανή επιλογή των αξιότερων κατόπιν εισήγησης και πρότασης από την ηγεσία του ΥΠΕΘΑ, των με αντικειμενικά και επίσης θεσμοθετημένα κριτήρια καταλληλότερων για ανώτατες θέσεις ευθύνης στο στράτευμα, με χρονικά καθορισμένη θητεία (πχ τριετή για τον Α/ΓΕΕΘΑ).
- δ) Πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά εάν οι ΕΔ χρειάζεται, να παράγουν στελέχη όπως νοσηλευτές, νομικούς, ιατρούς, κλπ και να συντηρούν σχολές όπως η ΣΣΑΣ και η ΣΑΝ, και γι’ αυτό θα θέλαμε τις απόψεις αρμοδίων εκπροσώπων, συλλόγων, φορέων κλπ. Οι ανάγκες αυτές, θα μπορούσαν να καλυφθούν από την αγορά εργασίας και πρέπει να ξεπεραστούν άμεσα αγκυλώσεις που έχουν να κάνουν με την «ύπαρξη στρατιωτικής νοοτροπίας». Αυτό, θα οδηγήσει επιπλέον και σε μετρήσιμη μείωση της διοικητικής γραφειοκρατίας σε επίπεδο δομών και άμεση μείωση δαπανών που απλά δεν υφίσταται ανάγκη να υπάρχουν. Κάλλιστα οι ιατροί, δικαστικοί, οικονομικοί Αξιωματικοί μπορούν να προέρχονται από τα Πανεπιστήμια, μετά από κατάλληλες φυσικές και ψυχοτεχνικές εξετάσεις και μικρής διάρκειας στρατιωτική εκπαίδευση (τυπικά 8 μηνών, που θα περιλαμβάνει θερινή και χειμερινή εκπαίδευση στο πρότυπο της ΣΣΕ).
- ε) Ενδεχόμενη μείωση των προβλεπόμενων θέσεων πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού σε ποσοστό ανάλογο με τα δεδομένα που θα προκύψουν από τη νέα Αμυντική Διακλαδική σχεδίαση. Σε καμιά περίπτωση δεν υποστηρίζουμε απολύσεις προσωπικού, απλά στο πλαίσιο κάποιων έκτακτων περικοπών δαπανών ή ταχείας εκπλήρωσης μνημονιακών υποχρεώσεων για την εκταμίευση δόσεων.
- στ) Αξιοποίηση της ανεκμετάλλευτης ακίνητης περιουσίας των ΕΔ προς όφελος των ταμείων τους, με κατάλληλα οικονομοτεχνικά επιχειρηματικά κριτήρια και σύγχρονα εργαλεία που θα έχουν κυρίως ως στόχο την μείωση της ανεργίας και ιδιαίτερα των νέων.
- ζ) Αξιοποίηση της εφεδρείας (στελεχών και στρατευσίμων), μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η άμεση πλήρωση των οργανικών θέσεων για τη λειτουργία των Μονάδων σε καιρό ειρήνης αλλά και σε περίοδο Κρίσης-Πολέμου. Δεν νοείται να υπάρχουν στελέχη που το Ελληνικό κράτος έχει επενδύσει εκατομμύρια για την εκπαίδευσή τους να αποστρατεύονται-απολύονται σε νεαρή ηλικία, να λαμβάνουν λευκό φύλλο πορείας και να μην καλούνται ποτέ να προσφέρουν υπηρεσία, με στόχο τη διατήρηση του αξιόμαχού τους για πολλά χρόνια μετά την αποστρατεία-απόλυση τους. Ο τομέας εκτιμά ότι η Πολιτεία πρέπει να παρέμβει με διορθωτικές κινήσεις ως προς την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού των Εφέδρων μας.
Το μεγαλύτερο ποσοστό του Π/Υ του ΥΠΕΘΑ αναλώνεται πλέον σε δαπάνες μισθοδοσίας, ενώ τα λειτουργικά έξοδα περιλαμβάνουν και τα έξοδα συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ και δεν μπορούν να περικοπούν αν θέλουμε να παραμείνουμε εντός της Συμμαχίας. Μία πιθανότητα δραστικής μείωσης των δαπανών μπορεί να γίνει κυρίως με τη μείωση της οροφής σε συγκεκριμένες κατηγορίες οπλικών συστημάτων. Η στρατηγική αυτή, αν εφαρμοσθεί σωστά στο πλαίσιο μίας τολμηρής αναδιάρθρωσης των ΕΔ, μπορεί να επιτύχει ακόμη και αύξηση της μαχητικής ικανότητας, μέσω της απόσυρσης παρωχημένου υλικού περασμένων δεκαετιών που έχει τεράστιες ανάγκες συντήρησης και χρήσης, ενώ απασχολεί πολλαπλάσιο προσωπικό προσφέροντας ιδιαίτερα χαμηλή προστιθέμενη αξία στην μαχητική ικανότητα των ΕΔ.
Πάντως, η φρενήρης εξοπλιστική προσπάθεια της Τουρκίας, με τα δεκάδες δις δολάρια που δαπανά για τη δημιουργία στρατεύματος εξοπλισμένου με υπερσύγχρονα όπλα, πολλά από τα οποία εγχώριας ανάπτυξης και προέλευσης, σε συνδυασμό με τις σαφείς αναθεωρητικές θέσεις της Άγκυρας, η λέξη «απειλή» κατά της Ελλάδας λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Η αδυναμία εκ μέρους μας, για άμεση δαπάνη κάποιων δις ευρώ τα επόμενα έτη για την απόκτηση, πχ νέων μαχητικών αεροσκαφών και νέων πολεμικών πλοίων επιφανείας που θα μπορούσαν να αντιπαρατεθούν με τις αντίστοιχες νέες μονάδες της γείτονος, φαίνεται ότι απαιτεί από τα ΓΕτην εξεύρεση κάποιας νέας μορφής αμυντικού δόγματος στο Αιγαίο και στην Κύπρο.
Ειδικότερα για την εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές με οποιοδήποτε άλλο τρόπο πλην των πανελλαδικών εξετάσεων, αυτό ενέχει το μεγάλο κίνδυνο της αποκοπής των μελλοντικών στελεχών των ΕΔ από τη γενική εθνική παιδεία, διαμορφώνοντας μια ειδική «κάστα», με άκρως επικίνδυνες προεκτάσεις. Αυτό δυστυχώς επιδιώκεται πολλά χρόνια από μερίδα αποστράτων, ασκώντας πιέσεις σε όλες τις κυβερνήσεις, προκειμένου να επανέλθουμε σε κάποια μορφή που προσομοιάζει το παλαιό καθεστώς εισαγωγής προ του 1983, όπου στις στρατιωτικές σχολές έμπαιναν οι περισσότεροι με «βύσμα», τακτοποιώντας όλους τους γνωστούς, συγγενείς και φίλους.
Τέλος, διαρκής θα πρέπει να είναι η επιδίωξη της υποστήριξης της στενής συνεργασίας των ΑΣΕΙ με τα πανεπιστήμια και τα λοιπά ερευνητικά κέντρα, σε όλα τα επίπεδα.
Οι συνταγματικές απαγορεύσεις και οι ειδικοί περιορισμοί των ατομικών δικαιωμάτων των υπηρετούντων στις ΕΔ, αλλά και οι ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας, επιβάλλουν εμμέσως μια ευνοϊκή μεταχείριση προς αυτούς. Όπως πρόσφατα γνωμοδότησε το ΣτΕ (απόφαση 2014), οι αποδοχές των στρατιωτικών πρέπει «να επαρκείς για αξιοπρεπή διαβίωση και ανάλογες της σημασίας της αποστολής τους για το κράτος» (από τις επιταγές των άρθρων 23, 29 και 45 του Συντάγματος απορρέει η αρχή της ιδιαίτερης μισθολογικής μεταχείρισης των υπηρετούντων στις ΕΔ). Επομένως, αυτό που απαιτείται στην παρούσα φάση, είναι τουλάχιστον η πλήρης εφαρμογή της απόφασης ΣτΕ για την καταβολή των αναδρομικών του προσωπικού.
Η ουσιαστική μέριμνα του προσωπικού έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, με έμφαση στην περαιτέρω αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών στα στελέχη και τις οικογένειές τους. Αντικειμενικός σκοπός, είναι τόσο η ανάδειξη του κοινωνικού προσώπου των ΕΔ όσο και η στήριξη του προσωπικού τους για την ενίσχυση του ηθικού και την προσήλωσή του στο έργο της υπηρεσίας.
Η οποιαδήποτε αναδιοργάνωση επιχειρηθεί στις ΕΔ, δεν μπορεί να είναι αποσπασματική και μονόπλευρη, ούτε να κρύβει πολιτικές σκοπιμότητες, αλλά απαιτεί όραμα και κατεύθυνση προς όφελος των ΕΔ και της κοινωνίας, που να εκφράζονται μέσα από ένα συνολικό σχέδιο, μελετημένο, κοστολογημένο και εφαρμόσιμο.
Η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία πρέπει, και υποχρεούται πλέον χωρίς αναβολή, με ειλικρίνεια να αντιμετωπίσει υπαρκτές παθογένειες δεκαετιών. Η μεν να αποβάλλει συντεχνιακές και προσωπικές φιλοδοξίες, η δε να αψηφήσει τα μικροπολιτικά παιχνίδια και να επωμιστεί το πολιτικό κόστος με στόχο τη δημιουργία σύγχρονων και αποτελεσματικών ΕΔ. Η θέση αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο λόγω της γεωπολιτικής θέσης της χώρας, σε συνδυασμό με τα τεκταινόμενα που συμβαίνουν στην περιοχή μας καθώς και με τα ανοιχτά εθνικά θέματα που τρέχουν στην παρούσα χρονική περίοδο. Ας μην ξεχνάμε ότι χωρίς ισχυρές ΕΔ, είναι δύσκολο η οποιαδήποτε χώρα να ασκήσει εξωτερική πολιτική και να υποστηρίξει στοιχειωδώς τα εθνικά της συμφέροντα.
H ανάγκη αλλαγής στον τρόπο σκέψης μας είναι επιτακτική, σε ότι αφορά την αντιμετώπιση εσωτερικών και εξωτερικών απειλών, οι εξελίξεις τρέχουν και αν δεν προσαρμόσουμε τις δυνατότητές μας στα νέα δεδομένα, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές και κανείς δεν θα ήθελε να τις σκέφτεται. Ας γίνουν λοιπόν τώρα πράξη όλα όσα έχουν γραφτεί σε ειδικές μελέτες, απαλλαγμένοι από φοβικά σύνδρομα του παρελθόντος και εμμονικές τάσεις, ώστε να εξασφαλίσουμε ασφαλείς συνθήκες για όλους και κοινωνική ευημερία.
