Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ
Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου εκδηλώνεται με την εφαρμογή του σχεδίου ΗΦΑΙΣΤΟΣ 74. Το σχέδιο εσωτερικής ασφαλείας στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, είναι συνώνυμο με άλλο που ίσχυε για την Ελλάδα και καλείται ΗΦΑΙΣΤΟΣ .
Αναφέρθηκε και σε συνεδρίαση δικαστηρίου στις 18-3-1987 της μήνυσης υποστρατήγου Χ.Χίου κατά δημοσιογράφου Γ.Μαύρου και Α.Τεγόπουλου για δημοσίευμα της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ.
Όλες οι οδηγίες και οι διαταγές στο πραξικόπημα αυτό ήταν προφορικές, πλην του τμήματος που αφορούσε τη διοικητική μέριμνα, το οποίο και εκδόθηκε γραπτά. Δηλαδή οδηγίες για τροφοδοσία κάθε είδους , μεταφορές, περίθαλψη ασθενών, ομαδική ταφή νεκρών (χωριστά χριστιανών και μουσουλμάνων) κ.ο.κ.
Το φαινόμενο που παρατηρήθηκε (ενδεικτικό του μίσους που χώριζε), ήταν η ταφή των μακαριακών εκτός νεκροταφείων. Σε ομαδικούς τάφους μαζί με τραυματισμένους, εάν αληθεύει η ανατριχιαστική περιγραφή στη μήνυση του Άρη Χατζηπαναγιώτου κατά των συντελεστών του πραξικοπήματος.
Στην ίδια μήνυση περιγράφονται και οι δραστηριότητες στελεχών του ναυτικού και κύρια με βαριές κατηγορίες κατά του αντιπλοιάρχου Παπαγιάννη και άλλων. Αναφέρεται και σε όνομα ΄΄Πσωμάκη΄΄ που ως υποδιοικητής ναυτικής βάσης Κυρήνειας διέταξε την σύλληψη και εγκλεισμό πολιτών στο φρούριο της πόλης ακόμα και ενώ βομβαρδιζόταν από τους Τούρκους. Μάλλον πρόκειται για τον υποπλοίαρχο Τσομάκη που θυσιάστηκε στη συνέχεια σε απενοημένο πλην ηρωικό διάβημα κατά του τουρκικού στόλου.
Ο αντιπλοίαρχος Ανέστης Παπαδάκης διοικητής στη Ναυτική Βάση Χρυσούλη στην Κύπρο, σε αναφορά του μετά τη μεταπολίτευση καταγράφει το πρώτο από μια σειρά σημάτων που εκδόθηκαν στη διάρκεια του πραξικοπήματος. Το σήμα αυτό περιλαμβάνει τις πρώτες οδηγίες του ναυτικού διοικητή Κύπρου αντιπλοίαρχου Παπαγιάννη με την έναρξη του πραξικοπήματος, με τελευταία εντολή «…ΟΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΤΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΝ ΠΑΤΑΞΕΤΕ ΑΥΤΗΝ ΔΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ…» Η εμπλοκή του ναυτικού ξεκίνησε την Τρίτη 9 Ιουλίου 1974.
Ο Παπαγιάννης θα πρέπει να πήγε κατ’ ευθείαν στους υφισταμένους του του ναυτικού, μετά τη σύσκεψη της ίδιας ημέρας, όπου ρυθμίσθηκαν λεπτομέρειες του πραξικοπήματος υπό τον Γεωργίτση (Διοικητή ΓΕΕΦ στη θέση Ντενίση που μόλις είχαν ανακαλέσει στην Αθήνα). Στη σύσκεψη είχε πάρει μέρος με τους Κομπόκη (διοικητή καταδρομών, επικεφαλής της επιχείρησης του πραξικοπήματος), Γιαννακόδημο (επιτελάρχη ΓΕΕΦ), Παπαγιάννη Κ. (Υποδιοικητή ΕΛΔΥΚ), Λαμπρινό (διοικητή της 23ης επιλαρχίας μέσων αρμάτων), Κορκόντζελο (διοικητή της 21ης επιλαρχίας αναγνωρίσεως οι οποίος ζήτησε όπως και ο Λαμπρινός, έγκριση γραπτή του Α/ΓΕΣ που δόθηκε από Γαλατσάνο).
Αυτή ήταν και η πρώτη σύσκεψη των εκτελεστικών οργάνων του πραξικοπήματος στην Κύπρο. Έτσι παρουσιάζει τη σύσκεψη αυτή το πόρισμα της επιτροπής της Βουλής για το Φάκελο της Κύπρου. Σύμφωνα με την αναφορά του Παπαδάκη, με την άφιξη το μεσημέρι 9 Ιουλίου στο Μπογάζι του ΝΔΚ (Ναυτικού Διοικητή Κύπρου) αντιπλοίαρχου Παπαγιάννη συγκεντρώθηκαν οι αξιωματικοί των Διοικήσεων ΔΠΑ/ΝΒΧ, ήτοι υποπλοίαρχοι Δούκας Π. (Υποδιοικητής ΝΒΧ), Τσαταλός Ε., Κανδαλέπας Α., Γουλέας Σ., (Τ) Ντάνος Γ. και ανθυποπλοίαρχος (Τ) Αρμενιάκος Γ.
Ο Παπαγιάννης ανακοινώνει ότι θα γίνει πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακαρίου Κυριακή προς Δευτέρα 14 προς 15 Ιουλίου και ώρα 02.00 και ότι αυτό το γνωρίζουν ο ΑΕΔ στρατηγός Μπονάνος, ο Ιωαννίδης και ένας ακόμα (τους είπε μάλλον για τον Γκιζίκη αλλά δε θυμάται καλά) από δε την Κύπρο ο Διοικητής Καταδρομών Κομπόκης και ο Διοικητής (ή υποδιοικητής) της ΕΛΔΥΚ. Το γεγονός πως δεν αναφέρει και τον Α/ΓΕΝ δεν ξενίζει αφού, όλες οι μονάδες και των τριών όπλων που υπηρετούσαν στην Κύπρο υπάγονταν απευθείας στο ΑΕΔ χωρίς ενδιάμεση σχέση με το όπλο τους.
Ο Παπαδάκης συνεχίζει εξιστορώντας την ενημέρωση του Παπαγιάννη, σύμφωνα με την οποία θα άλλαζαν την Παρασκευή 12/7 ο Α/ΓΕΕΦ αντιστράτηγος Ντενίσης και ο πρεσβευτής Λαγάκος, καθόρισε δε με λεπτομέρειες τι είχε αναλάβει να κάνει το Ναυτικό και τι συγκεκριμένα οι άντρες της βάσης. Εκείνη την ημέρα θα έπρεπε να βγάλουν σε άδεια όλους τους ύποπτους ανεξάρτητα από βαθμό, θα έστελναν σταδιακά ένα ή δύο φορτηγά αυτοκίνητα με οπλισμένους στο στρατόπεδο της 31ης Μοίρας καταδρομών στη Λευκωσία, στη βάση θα άφηναν ελάχιστους κλπ. Τους διαβεβαίωσε δε ότι από τους Τούρκους δεν κινδυνεύουν επομένως «(…) Με τις τορπιλακάτους να παύσητε να ασχολείσθε και μην ενδιαφερθείτε…».
Η διαταγή δείχνει εκτός των άλλων, πως είχαν διαβεβαιώσεις, ότι οι Τούρκοι δε θα επέμβουν. Οι οδηγίες του Παπαγιάννη περιλαμβάνουν και παροτρύνσεις, να εκτελούν όποιον φέρει αντίσταση είτε από ναύτες ή από αστυνομικούς ώστε «…να πετύχη ο ιερός σκοπός μας, διότι η Ελλάς κινδυνεύει να γίνη Κούβα της Μεσογείου, να γίνη σφαγή. Τον Μακάριον θα τον σκοτώσωμεν και θα τον βάλωμε σ’ ένα τσουβάλι διά να τον στείλωμεν εις το Μπογάζι όπου, θα τον φουντάρουμε ρίχνοντας και μια βόμβα βάθους…».
Δεν έφτανε όμως η προφορική ενημέρωση και ο Παπαγιάννης (πάντοτε κατά τον Παπαδάκη) ζήτησε και του έφεραν έναν κλειστό φάκελο που φυλασσόταν στο γραφείο επιχειρήσεων και όπου ήταν γραμμένες «…αι αποστολαί συλλήψεων, που θα ανετίθεντο εις ένα έκαστον εξ ημών πλαισιούμενον υπό μικράς ομάδος Υπαξ/κών και ναυτών (…)». Δεν είναι δύσκολο να εξηγηθεί η ύπαρξη τέτοιου φακέλου πριν την 9-7-74 που είναι η ημέρα που ο Παπαγιάννης συμμετέχει στη σύσκεψη υπό τον Γεωργίτση και μοιράζονται τις αποστολές.
Ειδικά για τις συλλήψεις θα υπήρχε πάγιος πίνακας που ενημερωνόταν κατά διαστήματα, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη σχεδίαση του πραξικοπήματος που υλοποιήθηκε από 15 Ιουλίου. Εκτός αυτού όμως, ο Παπαγιάννης μιλούσε για ανατροπή του Μακαρίου από τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου, δηλαδή από την ίδια περίοδο που ο Ιωαννίδης με τον Γκιζίκη και Μπονάνο την αποφασίζουν. Επομένως οι κορυφαίοι εκτελεστές του πραξικοπήματος είχαν ενημερωθεί. Και είχαν σχεδιάσει τουλάχιστον ποιους θα συλλάβουν, ώστε να υπάρχει στο γραφείο επιχειρήσεων, και όπου αλλού χρειαζόταν, φάκελος κλειστός με πίνακα των προς σύλληψη. Πώς να δεχθεί κανείς ότι δεν ήταν ενήμεροι οι Α/ΓΕΝ Αραπάκης και Α/ΓΕΑ Παπανικολάου, όταν ο αντιπλοίαρχος Παπαγιάννης (αλλά και ο αντιπλοίαρχος Νικολόπουλος του ΓΕΝ/Α2) το γνώριζε; Έτσι ισχυρίζονται ο τότε Α/ΓΕΝ όπως και ο Α/ΓΕΑ και παρασύρουν και την επιτροπή της βουλής, που δεν τους περιλαμβάνει στους από μακρού ενημερωμένους. Ο Παπαδάκης προβάλλει αντιρρήσεις λέγοντας πως, το Ναυτικό δεν μπορεί ν’ αναλάβει τέτοιες αποστολές, «..διότι ούτε εγκληματίαι είμεθα, ούτε συλλήψεις γνωρίζομεν να κάνωμεν, ούτε και διά εκ συστάδην μάχας είμεθα εκπαιδευμένοι, πολλοί δε αγνοούν και την καλήν χρήσιν των όπλων…» και δεν μπορεί να διατάξει το προσωπικό του. Επομένως εκφράζει αδυναμία να απαντήσουν αμέσως.
Ο Παπαγιάννης οργίζεται και ρωτάει, αν έχει κανείς άλλος αντίρρηση. Ο Τσαταλός και ο Κανδαλέπας απάντησαν πως δεν πρόκειται «..επουδενί…» να συμμετέχουν, ο Δούκας έφερε παρόμοιες αντιρρήσεις με του Παπαδάκη, ο Αρμενιάκος που ήταν και ο μικρότερος σε βαθμό και ηλικία «…υπό το φάσμα της σκληρότητος του Κ. Παπαγιάννη, νομίζω ότι έκλινε καταφατικώς την κεφαλήν, ο δε Ντάνος αναντιρρήτως συνεφώνησεν…». Στους έξη οι δύο συμφώνησαν, οι δύο αρνήθηκαν καθαρά και δύο έφεραν αντιρρήσεις.
Ο Παπαγιάννης διώχνει από τη σύσκεψη τους Τσαταλό και Κανδαλέπα και δείχνει στους υπόλοιπους τα σημειώματα με τα διαγράμματα των κατοικιών, εκείνων που είχαν προγραμματίσει να συλλάβουν. Σ’ αυτή τη σύσκεψη έρχεται και ο Γουλέας καθυστερημένος και τον κάλεσε να του δείξει και τη δική του αποστολή. Εντύπωση προκαλεί η βεβαιότητα του Παπαγιάννη, πως κανείς δεν πρόκειται να προβεί σε αποκάλυψη στην Κύπρο ή και αλλού, για το επικείμενο πραξικόπημα. Ως μόνος λόγος γι’ αυτήν τη βεβαιότητα διαφαίνεται η τρομοκρατία, που ασκούσε και το ότι η επιχείρηση ήταν σχεδιασμένη και είχε την κάλυψη της ΄΄επίσημης΄΄ εξουσίας στην Ελλάδα, επομένως θεωρείτο ΄΄νόμιμη΄΄.
Αυτή ήταν η ενημερωτική σύσκεψη για το πραξικόπημα υπό τον Παπαγιάννη, όπως την περιγράφει ο Παπαδάκης. Πιο κάτω στο πόρισμά του ο Μεταλληνός διευκρινίζει ότι, ο Παπαγιάννης από τον Απρίλιο ακόμη ανέφερε συγκεκριμένα περί πραξικοπήματος και εν συνεχεία διέταξε να βάλουν πολυβόλα ΄΄browning΄΄ σε δύο οχήματα. Ο Παπαδάκης όμως δεν ήταν μόνο με τον Παπαγιάννη οργισμένος, αλλά και με τον πλωτάρχη Παπαργύρη, που βοηθούσε τον ΝΔΚ στην άσκηση της διοίκησης. Εκφράζεται απαξιωτικά για αυτόν τον αξιωματικό «…περί του ποιού του δεν ήθελον ν’ αναφερθώ, διότι είναι τόσον χαμηλόν δι’ Αξιωματικόν …». Την άλλη ημέρα το πρωί καταλήγουν στο να καλέσουν το διοικητή, και να του ζητήσουν γραπτή διαταγή του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας ή του τότε Πρωθυπουργού Ανδρουτσόπουλου, διευκρινίζοντας πως δεν θεωρούν την κίνηση αυτή ως αποδοχή, αλλά για να διαπιστώσουν από πού ξεκινούσε η υπόθεση. Τα πραξικοπήματα είναι έξω από τη λογική των ενόπλων συγκρούσεων του ναυτικού.
Ακόμα και στον Β΄ πόλεμο και στον εμφύλιο, το ναυτικό δεν είχε απέναντί του ενόπλους, δεν έβλεπε τον αντίπαλο. Ο Παπαγιάννης καταφτάνει την ίδια μέρα το απόγευμα και τελικά τους λέει, ότι το πραξικόπημα ματαιώθηκε, απειλεί όμως με θάνατο, εάν κάποιος τηλεφωνήσει και μιλήσει για ότι έγινε. Ο αξιωματικός αυτός απειλεί και διατάσσει γενικώς εκκαθαρίσεις και θανατώσεις, όποιων φέρουν αντίσταση, όποιων μιλήσουν κ.ο.κ.. Αργότερα παρακαλούσε έντρομος να τον πάρουν γρήγορα από το νησί, γιατί εκτός όλων όσων είχε κάνει, χτύπησε και έναν Κύπριο αστυνομικό. Ο τελευταίος έψαχνε φαίνεται να τον βρει.
Αυτά συμβαίνουν την Τετάρτη 10 Ιουλίου και οι επόμενες ημέρες μέχρι την Κυριακή περνούν άπρακτες. Δευτέρα πρωί εκδηλώνεται το πραξικόπημα. Κανείς από όσους γνωρίζουν για το εγχείρημα, δεν προέβη στο διάστημα αυτό σε κάποια ενέργεια, για ενημέρωση προς την πλευρά της Κυβέρνησης της Κύπρου ή ακόμα και με ερωτήματα προς την ηγεσία του ναυτικού. Προφανώς η τρομοκρατία είχε τα αποτελέσματά της. Με βάση το πόρισμα, στην Κύπρο υπηρετούσαν τότε πλην των Ναυτοδιόπων Ε/Ε και Ε/Κ είκοσι τρεις (23) Αξιωματικοί και εβδομήντα (70) Υπαξιωματικοί. Ο Μεταλληνός ξεκαθαρίζει απαρχής πως αποδέχθηκαν τις εντολές του Διοικητού ΝΔΚ, οι πλωτάρχης (Τ) Παπαργύρης Γ., υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης Σ. και ανθυποπλοίαρχος (Τ) Αρμενιάκος Γ.. Ο υποπλοίαρχος Ντάνος ναι μεν συμφώνησε να συμμετάσχει «ως στρατιωτικός», πλην δεν επιθυμεί να προβή προσωπικά σε συλλήψεις. Οι λοιποί αξ/κοί, νεαροί σημαιοφόροι ΣΕΑ/Μ δεν ενημερώθηκαν, δεν ερωτήθηκαν βεβαίως και έπραξαν «…μοιραίως και μηχανικώς, ό,τι διετάχθησαν …». Αυτή ακριβώς η έκφραση ΄΄μοιραίως και μηχανικώς΄΄ αποδίδει τυφλή υπακοή. Αποδεικνύει την επιδίωξη και επιτυχία του συστήματος εκπαίδευσης στις ΕΔ. Να πλάθει όργανα που ενεργούν σύμφωνα με τις διαταγές ΄΄μηχανικά΄΄. Το ίδιο συνέβη και με τους υπόλοιπους υπαξιωματικούς, από τους οποίους όμως ξεχωρίζει με ιδιαίτερη δραστηριότητα στα σπίτια δύο πλουσίων Κυπρίων (του Αζίνα και του Χρήστου Θεοδώτου) ο ανθυπασπιστής Η/Ν Γ. Οικονομίδης. Η ΕΔΕ στρέφεται κατά των :
Αντιπλοιάρχου Γ. Παπαγιάννη, πλωτάρχη (Τ) Γ. Παπαργύρη, υποπλοιάρχου Σ. Ταβλαρίδη, υποπλοιάρχου (Τ) Γ. Ντάνου, ανθυποπλοιάρχου (Τ) Γ. Αρμενιάκου, ανθυπασπιστή (Τεχ/Λεβ) Ι. Αγιασοφίτη, ανθυπασπιστή (Τηλ.) Γ. Βασιάδη, αρχικελευστών (Τεχ/Τορπ) Σ. Σαμοΐλη, (Τεχ/Λεβ) Γ. Σαγιά, (Η/Ν) Γ. Οικονομίδη και κελευστή στρ. (Ρ/Ε) Σ. Καββαδία. Ήδη από την αναφορά Παπαδάκη γνωρίζουμε τι έγινε μέχρι την ώρα της εκδήλωσης του πραξικοπήματος, πράγμα που επιβεβαιώνει και ο Μεταλληνός με το πόρισμά του. Απ’ αυτό προκύπτει πως μυήθηκε έγκαιρα και συνέπραξε με θέρμη ο ανθ/στής (Λεβ) Αγιασοφίτης Ιωάν. στον οποίο ο Ντάνος έδωσε και ένα κυνηγετικό όπλο από τα ΄΄λάφυρα΄΄ του πραξικοπήματος που είχε παραδώσει ο Παπαγιάννης «για να τα δώσει στα παιδιά».
Ο Μεταλληνός δεν θεωρεί (με βάση τα τότε ισχύοντα κατά το Σύνταγμα και τους Νόμους) παράνομη τη συμμετοχή στο πραξικόπημα εκείνων, που εκτελούσαν διαταγές, εφόσον μάλιστα δεν είχαν και έντονη δράση. Το γεγονός ότι ήταν υπαξιωματικοί – άρα εκτελεστικά όργανα – τους απαλλάσσει κατ’ αυτόν, ανεξάρτητα από το ότι ήταν ενήλικες και ήξεραν τι έκαναν. Δέχθηκαν όμως και αυτοί «δώρα» κατ’ επιλογήν από τον Παπαγιάννη. Τα «δώρα», ήταν «λάφυρα» από το σπίτι του Αζίνα, όπου πήγαν να ερευνήσουν με επικεφαλής τον Παπαγιάννη. Στην ιστορία αυτής της έρευνας κεντρική θέση κατέχει μια βαλίτσα μεγάλης αξίας, γεμάτη χαρτονομίσματα, που περιφέρει ο ΝΔΚ μέχρι να την παραδώσει στο ΑΓΕΕΦ. Επιφυλάξεις εκφράζει στο πόρισμα ο Μεταλληνός για τις προθέσεις του κομιστή της βαλίτσας. Το πραξικόπημα είχε και αυτές τις πλευρές, που το χρωματίζουν ακόμα περισσότερο. Στις ακραίες καταστάσεις είναι, που έρχεται στην επιφάνεια η δομή της προσωπικότητας και των στρατιωτικών. Εκεί εμφανίζονται τα αποτελέσματα της κυρίαρχης ιδεολογίας, της προπαγάνδας, του τρόπου μόρφωσης και εκπαίδευσης και οι επιπτώσεις τους στους πλέον ευάλωτους. Δεν είναι τυχαίο πως γίνονταν έρευνες κατ’ επιλογήν σε σπίτια πλουσίων, «… αζημίως ως φαίνεται διά τινας εξ αυτών…». Δεν επαρκεί η ερμηνεία, πως ο Αζίνας ήταν προσωπικός φίλος του Μακαρίου. Στις αποστολές των συλλήψεων περιλαμβάνονται, εκτός του Κληρίδη, ο Λυσσαρίδης, ο Αρχηγός της Κυπριακής Αστυνομίας Αντωνίου, οι αξ/κοί του «Επικουρικού» (φιλομακαριακού Σώματος) Πανταζής και Σαλάπας κ.α.
Τελικά οι συλλήψεις δεν υλοποιήθηκαν από το Π.Ν., ίσως γιατί όπως είδαμε, αρνήθηκαν να συμπράξουν οι προγραμματισμένοι γι’ αυτές αξ/κοί. Η δράση των συμμετασχόντων στο κίνημα Μονάδων και ανδρών του Ναυτικού ήταν η ακόλουθη: Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ υπό τον Ταβλαρίδη κινείται την παραμονή του πραξικοπήματος, 14 Ιουλίου, από την Αμμόχωστο, με προφορική εντολή του Παπαγιάννη και με κάθε μυστικότητα βρίσκεται έξω από την Πάφο τις πρωινές ώρες της 15ης Ιουλίου. Στην Κυρήνεια το Φρούριο υπό προσωπικό του Π.Ν. και τον Τσομάκη στην αρχή επικεφαλής, χρησιμοποιήθηκε για εγκλεισμό και φρούρηση συλληφθέντων οπαδών του Μακαρίου. Η φρουρά που θα δεχτεί να φυλακισθούν εκεί οι συλληφθέντες, θα πολεμήσει σε λίγες ημέρες τους Τούρκους, και με επικεφαλής τον αρχικελευστή (Τ/ΠΒ) Γαλιάτσο από 20 μέχρι 23 Ιουλίου θα επιχειρήσει τελικά την έξοδο από το κάστρο της Κερύνειας και θα διασωθεί. Ο Τσομάκης θα έχει επιστρέψει στην τορπιλάκατο και θα βγει πλησίστιος περιφρονώντας ένα στόλο αντιτορπιλικών. Το μικρό πλοίο θα βυθιστεί αύτανδρο. Την ίδια αντίφαση παρατηρούμε και με τον Ταβλαρίδη, που χτυπάει μακαριακούς ενώ στην εισβολή πολεμάει τους Τούρκους, καταρρίπτοντας και ένα αεροπλάνο. Κάποιοι από τους πραξικοπηματίες στάθηκαν και πολέμησαν με τα ίδια όπλα του πραξικοπήματος και τους Τούρκους.
Οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να βρουν μέσο για επιστροφή στην Ελλάδα. Στη Λευκωσία, με την έναρξη του πραξικοπήματος, ο Παπαγιάννης συμμετέχει στην εξουδετέρωση των αστυνομικών που συστεγάζονται στο ίδιο κτήριο. Την ίδια ημέρα το ΛΕΒΕΝΤΗΣ διατάσσεται να καταστρέψει με βολές το Ραδιοφωνικό Σταθμό στην Πάφο απόπου ο Μακάριος εμψύχωνε τον Κυπριακό Λαό. Ο Ταβλαρίδης έπλευσε προς το σημείο που διατάχθηκε, όμως ενώ μέχρι τότε δεν είχε φέρει καμία αντίρρηση στον Παπαγιάννη «… παρά τας πιέσεις διά την εκτέλεσιν των πυρών, ηρνήθη … διαπιστώσας ότι έγκειστα του Ρ/Σ ευρίσκοντο οικίαι…»
Εξάλλου περί την 18.30 καταλαμβάνεται η Πάφος από τους πραξικοπηματίες και τότε ο ναυτικός διοικητής Κύπρου συγχαίρει από το ραδιοτηλέφωνο τον Ταβλαρίδη αναφερόμενος στην συμβολή του στη ΄΄νίκη΄΄. Και ο αντιναύαρχος ε.α. Σ. Γουλέας στηρίζει τον Ταβλαρίδη. Δεν γνωρίζουμε τι είπε ο τελευταίος στην επιτροπή της Βουλής που κλήθηκε και κατέθεσε στις 5 και 6 Νοεμβρίου 1986. Το απόσπασμα που πήγε στην Αμμόχωστο υπό τον Δούκα, επέστρεψε στη ΝΒΧ μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα.
Οι τορπιλάκατοι που είχαν (με το αρχικό σήμα) διαταχθεί να αποκλείσουν τον λιμένα της Αμμοχώστου «(…) ευσχήμως ούτω απομακρυνθέντων και των με ηλιοθεραπείαν ασχοληθέντων Κυβερνητών των, επανέκαμψαν άνευ απευκταίου τινός (…)» Ήταν οι Νο. 2 και 6 υπό τους Κανδαλέπα και Τσαταλό αντίστοιχα, που έχοντας αρνηθεί από την πρώτη στιγμή συμμετοχή στο πραξικόπημα, απομακρύνθηκαν με την αποστολή αυτή, για κάθε ενδεχόμενο. Εξ ου και το «ευσχήμως» του Μεταλληνού. Η αναφορά στην ΄΄ηλιοθεραπεία΄΄ των δύο κυβερνητών από τον διενεργούντα την ΕΔΕ, μόνον ως ειρωνεία μπορεί να εκληφθεί. Χωρίς να σημαίνει πως ο Μεταλλινός εκδήλωσε καμία συμπάθεια προς τους ΄΄πάσχοντες΄΄ υπολοίπους που συμμετείχαν ΄΄αγωνιζόμενοι΄΄ κατά του Μακαρίου. Οι λέξεις όμως σε τέτοια κείμενα έχουν βαρύνουσα σημασία. Δεν θα ήταν έτσι καυστικός ο πλοίαρχος στο πόρισμά του, εάν οι Τσαταλός και Κανδαλέπας, είχαν δραστηριοποιηθεί κατά των πραξικοπηματιών. Αλλά δεν εκθειάζει και την αποφασιστική στάση τους, με την άρνηση να συμπράξουν όπως άλλοι. Το απόσπασμα των Ντάνου και Αρμενιάκου ανέλαβε τη φρούρηση του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Λευκωσίας. Καταφέρεται ειδικά του Ντάνου, που ως επικεφαλής της φρουράς του νοσοκομείου φερόταν «…ως ο Ύπατος εν αυτώ Αρμοστής … ήλεγχε τα πάντα … υπερπήδα τα εσκαμμένα…» από 15 – 18 Ιουλίου74, ήλεγχε γιατρούς και διοικητικό προσωπικό, έκανε έρευνες για όπλα, βρήκε και ένα περίστροφο, όπως ο ίδιος καταθέτει, στο σπίτι ενός γιατρού ονόματι Βογιατζή.
Διαφωνούσε με ανωτέρους του, όπως διαπιστώθηκε όταν αρνήθηκε να βοηθήσει με τους άνδρες του στην ταφή περισσοτέρων από πενήντα νεκρών. Αργότερα υπαξιωματικός που συνυπηρέτησε υπό τον Ντάνο ανασκεύασε πολλές από τις κατηγορίες εναντίον του. Ο Παπαργύρης αναπτύσσει δραστηριότητα επικεφαλής τμήματος ανδρών του Π.Ν. και σε συνεργασία με αξ/κούς του Στρατού, καταλαμβάνει το πρωί του πραξικοπήματος τον Τηλεπικοινωνιακό Οργανισμό της Κύπρου (CYTA) στη Λευκωσία. Μαζί του βρίσκονται στο απόσπασμα ο ανθυπασπιστής (Σημ.) Μητρόπουλος Βασίλειος, ο αρχικελευστής (Η/Ν) Οικονομίδης Γεώργιος, δύο επίκουροι σημαιοφόροι και αριθμός ναυτών απ’ τους οποίους ένας Κύπριος ονόματι Μωυσής και άλλος ονόματι Κωνσταντίνου, οδηγός αυτοκινήτου, δύο ακόμα Κύπριοι και άλλοι από την Ελλάδα. Οι αξ/κοί του Στρατού που συνέπραξαν (κατά τον Μεταλλινό) στην κατάληψη της CYTA ήταν οι ταγματάρχες Ε.Ζήδρος και Σ.Γκίνης και ο υπολοχαγός Νικολαΐδης. Αυτήν τη δραστηριότητα ο Γκίνης την παρουσιάζει σε βιογραφικά στοιχεία ως κανονική υπηρεσία κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Ο Μητρόπουλος εγκαταστάθηκε στον πίνακα τηλεφώνων. Ο Μεταλλινός βρίσκει πολύ ενδιαφέρουσα την κατάθεσή του για το πραξικόπημα αλλά και τις μετέπειτα συνδιαλέξεις μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας. Η εκεί τοποθέτηση του Μητρόπουλου ήταν σοβαρή, γιατί από τον πίνακα των τηλεφώνων γνώριζε ποιος με ποιον μιλούσε και τι έλεγαν. Αποκαλύπτει πως ο αντιπλοίαρχος Παπαγιάννης μιλούσε κατά τις ημέρες του πραξικοπήματος, ως και τις επόμενες με τους ευρισκόμενους στο Αρχηγείο Ναυτικού στην Αθήνα, ΔΒΚ αρχιπλοίαρχο Σταμούλη Δ., Διευθυντή 1ου Ε.Γ. αντιπλοίαρχο Γερακίνη Ν. και τον Διευθυντή 2ου Ε.Γ. αντιπλοίαρχο Νικολοπούλου Π. Οι συνδιαλέξεις μεταξύ των άλλων είχαν ως αντικείμενο την απαίτηση του Παπαγιάννη να αποταχθούν ο Παπαδάκης και οι Κανδαλέπας και Τσαταλός. Είναι δυνατόν να μην ενημερωνόταν ο Αραπάκης;
Ο Παπαγιάννης στη δική του κατάθεση επισημαίνει, πως ο αρχηγός του ναυτικού του δίνει συγχαρητήρια μέσω του Νικολόπουλου, για την επιτυχία του πραξικοπήματος στις 17 Ιουλίου. Ο Μητρόπουλος καταθέτει επίσης ότι ο Παπαγιάννης πέντε ημέρες μετά την εισβολή ζητούσε τον επαναπατρισμό του καθώς και του Παπαργύρη, διότι δεχόντουσαν απειλές και εάν τους άφηναν ακόμη στην Κύπρο «…θα επέστρεφον μόνον τα πτώματά τους…». Σημειώνεται εδώ, πως ο Μητρόπουλος κατέθεσε (και ο Μεταλληνός επισημαίνει στο πόρισμά του) ότι, επί σαράντα πέντε ημέρες στη CYTA αξιόλογες συνδιαλέξεις ήταν του Α/ΓΕΕΦ Ταξιάρχου Γεωργίτση και επιτελών του με τον ταξίαρχο Δ. Ιωαννίδη, «όστις συνέχαιρε τούτους και έδωκε την πρωίαν της 16ης Ιουλίου ’74 εντολήν, όπως καταληφθεί ταχέως η Πάφος και οπωσδήποτε μέχρι της νυχτός» εξ ου και η δραστηριότητα του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ με Ταβλαρίδη. Επίσης ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης ακούσθηκε από τον Μητρόπουλο να δίνει στις 19 Ιουλίου ’74 την εντολή για μερική επιστράτευση «… και δη από του μεσονυχτίου, ίνα μη πανικοβληθεί ο κόσμος …». Γνωρίζουμε ότι τελικά διατάχθηκε μυστική επιστράτευση (τουλάχιστον στην Αμμόχωστο) πυρήνων και κρίσιμων ειδικοτήτων μόνο στις 18.00 της 19/7, που μετατράπηκε το πρωί της 20/7 σε γενική. Ήταν όμως ήδη αργά. Οι συνδιαλέξεις του Παπαγιάννη με τους επιτελείς του ΑΝ στην Αθήνα στη διάρκεια του πραξικοπήματος σημαίνουν πως υπήρχε συνεχής ροή πληροφοριών και εντολών μεταξύ των δύο πλευρών.
Το αρχηγείο ναυτικού συνέπραττε στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου Για τη λεηλασία της οικίας Αζίνα έγινε και άλλη ΕΔΕ, από τον αντισυνταγματάρχη Μπούρλο, κατόπιν διαταγής του πρώτου Α/ΓΕΕΦ στη μεταπολίτευση υποστράτηγου Ευθ. Καραγιάννη. Η λεηλασία εν τούτοις και περισσότερο η «μοιρασιά» έρχεται να συμπληρώσει και τις υπόλοιπες πλευρές του χαρακτήρα και των ΄΄επαναστατικών΄΄ προθέσεων των συμμετεχόντων στην επιχείρηση. Ενδεικτική των προθέσεων είναι η σκηνή όπου, βρίσκουν χρήματα σε ένα συρτάρι, τα οποία ο Οικονομίδης εποφθαλμιά απαρχής και οι άνδρες της ομάδας «…επέπεσαν επί του συρταρίου και διήρπασον τα χρήματα…». Το σπίτι του Αζίνα λεηλατήθηκε με αλλεπάλληλα δρομολόγια φορτωμένων αυτοκινήτων και στο τέλος «…η εν λόγω οικία επυρπολήθη (περιέργως καθ’ ημάς) εκ βόμβας κατά Οικονομίδην, ήτις μάλιστα έπεσε εις τον κήπο ΄΄καταστρέψασα και ένα δένδρον΄΄…». Ο δραστήριος αυτός υπαξιωματικός, ο Οικονομίδης εμφανίζεται και αργότερα πολυπράγμων, πάντα κατά το πόρισμα. Στη μεταπολίτευση διατηρεί στάβλους με άλογα ιπποδρόμου, όπου συνιδιοκτήτης είναι και ο φυγόδικος τότε Ασλανίδης. Ο ίδιος ο Οικονομίδης αποκαλύπτει στον Μεταλλινό, πως είχε συμπράξει ως ΄΄προβοκάτορας΄΄ του ΕΑΤ/ΕΣΑ και συνελήφθη μέσα στο σπίτι του στις 9 Αυγούστου 1972 ο Στάθης Παναγούλης. Το γεγονός αυτό συμβαίνει ένα χρόνο πριν τα γεγονότα στην Κύπρο. Ένας υπαξιωματικός του ναυτικού είναι συνεργάτης του ΕΑΤ/ΕΣΑ, κατεβαίνει στην Κύπρο, συμμετέχει σε λεηλασίες στο πραξικόπημα, επανέρχεται στην Ελλάδα με τη μεταπολίτευση και διατηρεί και άλογα στον ιππόδρομο με τον Ασλανίδη. Ο Οικονομίδης αντιπροσωπεύει τη μικρή εκείνη κατηγορία στελεχών, όχι τόσο του ναυτικού όσο των συνεργατών των ειδικών υπηρεσιών καταστολής του καθεστώτος όπως η ΕΣΑ. Αυτούς τους ανθρώπους το σύστημα τους χρησιμοποιούσε όπως τον Οικονομίδη, και τους αντάμειβε με διάφορους τρόπους όπως, άδειες για μικρές προσοδοφόρες επιχειρήσεις κ.ο.κ. Δεν έχει ερευνηθεί αυτή η κατηγορία των συνεργατών της χούντας.
Τέλος στο πόρισμα επισημαίνεται ότι, κατά τον Απρίλιο του 1974 είχαν μεταβεί υπηρεσιακά στην Κύπρο ο τότε ΔΒΚ/ΑΝ αρχιπλοίαρχος Σταμούλης και ο αρχιπλοίαρχος (Μ) Μιμηκόπουλος. Ο Σταμούλης μίλησε στους υπαξιωματικούς στη ΝΒΧ και έδωσε αφειδώς υποσχέσεις κατά τέτοιον τρόπο, που ερμηνεύθηκε μετά το πραξικόπημα, πως απέβλεπε «…ίνα οι Υπαξ/κοί υπακούουν μετά ζήλου εις οιανδήποτε διαταγήν της διοικήσεως». Υπονοεί έτσι ο Μεταλληνός ότι ο Σταμούλης ήταν εν γνώσει του σχεδιαζόμενου πραξικοπήματος από τον Απρίλιο ακόμα. Για τούτο προσπάθησε, να δημιουργήσει κλίμα πλήρους υποταγής με τις υποσχέσεις στους υπαξ/κούς, ώστε στο πραξικόπημα να δρουν μετά ζήλου, περιμένοντας την υλοποίηση των υποσχέσεων. Δεν αποκλείεται οι πραξικοπηματίες τετράμηνο πριν το πραξικόπημα να ενημέρωσαν τους δικούς τους στο Ναυτικό. Έτσι μπορούν να εξηγηθούν και οι φάκελοι με τους προς σύλληψη, και οι δηλώσεις του Παπαγιάννη μήνες πριν τον Ιούλιο του 1973, όπως καταθέτει ο Παπαδάκης. Ο Μεταλληνός, τελειώνοντας τα της δράσης των ανδρών της ΝΔΚ στο πραξικόπημα, τονίζει, πως δεν εντόπισε τίποτε το αντικανονικό για τον Γουλέα, που ήταν ο επικεφαλής των ΟΥΚ στη Ναυτική Βάση Χρυσούλης, όπου στην εκκένωσή της στις 14/8/1974 βρίσκονταν τρεις Τ/Α και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ. Σημειώνει στο πόρισμα πως θα βοηθούσε εάν είχε παρθεί κατάθεση του Γουλέα, που το διάστημα της ΕΔΕ βρισκόταν στην Κύπρο ακόμη. Ήταν καθήκον του Μεταλληνού να του πάρει κατάθεση όπου και να βρισκόταν, και να μην αφήσει κενά στο πόρισμά του. Μπορούσε επίσης να ζητήσει την «Εκθεσιν Επι Των Λαβόντων Χώραν Γεγονότων Εν Κύπρω» του τελευταίου, όπου σε 17 σελίδες και 172 παραγράφους καταχωρεί ξερά στοιχεία για τα γεγονότα κατά το χρονικό διάστημα από 1 Ιουλίου μέχρι 18 Αυγούστου 1975, όπως έγιναν από τον ίδιο αντιληπτά.
Από την έκθεση αυτή (χωρίς ημερομηνία) επιβεβαιώνονται τα περισσότερα, που και οι υπόλοιποι κατέθεσαν στην ΕΔΕ. Ο Γουλέας εκθέτει τα γεγονότα και στη συνέντευξή του. Αποκαλύπτει πως υπαξιωματικοί αρκετές ημέρες πριν το πραξικόπημα στέλνουν τις οικογένειές τους στην Ελλάδα, που σημαίνει πως γνώριζαν τι πρόκειται να ακολουθήσει. Εξιστορεί τις ενέργειες του Ταβλαρίδη με το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ στις επιχειρήσεις του πραξικοπήματος στην Πάφο και στη συνέχεια στην εισβολή, με εμφανή προσπάθεια να τον βοηθήσει. Είναι εμφανής η προσπάθεια του , όπως και στη συνέντευξή του, όχι να παραποιήσει τα γεγονότα, αλλά να τα ερμηνεύσει, να συμπληρώσει κενά και να μειώσει τις εντυπώσεις. Εκθέτει τις προσπάθειες τις δικές του και των ανδρών του να ανατινάξουν, ό,τι έπρεπε από τη ΝΒΧ. Προφανώς δεν προλάβαιναν να υπονομεύσουν και ανατινάξουν την Τ/Α 2 που είχε προσαράξει 4 μίλια από τη βάση. Έτσι οι Τούρκοι την εκθέτουν έκτοτε σε μουσείο. Αυτά αναφέρονται από τον Γουλέα τέλος του 1974 στην έκθεσή του.
Στη συνέντευξή του μετά είκοσι οκτώ χρόνια (2-6-2002) τονίζει για το θέμα της ανατίναξης των πλοίων και εγκαταστάσεων στο Μπογάζι «…Τα πλοία της βάσης ανατινάχτηκαν…Και οι τρεις τορπιλάκατοι που ήταν μέσα, με βλάβη η μία, ανατινάχτηκαν. Η τορπιλάκατος που είναι σήμερα στα τουρκικά χέρια, είναι η τορπιλάκατος που είχε προσαράξει στην περιοχή του ξενοδοχείου «Salamis Bay»…Ο σημαιοφόρος, του ραντάρ του Ριζοκαρπασίου, χαρά στο κουράγιο του, ..πήρε το ραντάρ και πέρασε από το Μπογάζι γύρω στις πεντέμισι το απόγευμα, ..Και φλεγόταν το Μπογάζι από τη υπονόμευση των βατραχανθρώπων. Η δε εκκένωση της βάσεως έγινε γύρω στη μία παρά δέκα το μεσημέρι, φύγαν όλοι. Και έμεινα εγώ ο οποίος έφυγα στις τρεις. …με παίρνει τηλέφωνο ο Τζεφεράκος, ενώ μου είχαν πει θα φύγεις κατόπιν εντολής, και μου λέει ΄΄ακόμα;΄΄, εν εξάλλω καταστάση,΄΄σήκω φύγε αμέσως΄΄…. Θα ήταν η ομάδα καμία εικοσαριά άτομα….Με ένα Land Rover, με ένα επιτεταγμένο και με τα Ι.Χ. μας……Πήραμε τα κλείστρα όλα από τα πυροβόλα, αχρηστέψαμε τα πυροβόλα, ανατινάξαμε ραντάρ…….». Ο Σέργης στο δικό του βιβλίο είναι οξύς όσον αφορά την εγκατάλειψη της βάσης Χρυσούλη. Παρουσιάζει στοιχεία αντικρούοντας το Γουλέα. Θέλει διευκρίνιση το πότε πέρασε ο σημαιοφόρος του Ριζοκάρπασου. Εκτιμά πως μπορούσαν να διασωθούν οι τορπιλάκατοι πλέοντας τη νύχτα, όπως άλλα ιδιωτικά σκάφη από την ίδια περιοχή. Σημειώνει πως δεν ανατινάχθηκαν όλες οι εγκαταστάσεις, καίτοι υπήρχε χρόνος, αφού την άλλη ημέρα έφτασαν στην περιοχή οι Τούρκοι. Παραβλέπει τις εντολές που είχαν στη βάση. Ο σημαιοφόρος από το παρατηρητήριο του ακρωτηρίου του Αποστόλου Ανδρέα πέρασε κατά τον Σέργη την άλλη ημέρα το απόγευμα, πήρε «…τη σημαία…το αρχείο, το ραντάρ της βάσεως και ό,τι άλλο μπορούσε και τα διέσωσε…» Ο κόλαφος του Σέργη δεν στρέφεται κατά του Γουλέα, που έκανε ότι μπορούσε με τις ανατινάξεις, αλλά κατά των λοιπών της διοίκησης. Στην περιγραφή του είναι σχεδόν απών το ναυτικό στις επιχειρήσεις και πλήρως απούσα η αεροπορία. Δεν πρέπει να παραβλέπει τη θυσία των δύο τορπιλακάτων και αύτανδρης της μίας υπό τον Τσομάκη. Ο Μεταλινός με το πόρισμά του προσφέρει στην αποκάλυψη πραγματικών περιστατικών. Καμία σχέση με τα πραξικοπήματα και κινήματα του μεσοπολέμου. Όπου οι δυναμικές ενέργειες κατέληγαν τις περισσότερες φορές σε αλλαγή φρουράς στα υπουργεία και στις θέσεις των αρχηγών των ΕΔ και οι δικαστικές διώξεις σε αθρόες θανατικές καταδίκες, που μόνο σε μία περίπτωση υλοποιήθηκαν. Στο πραξικόπημα της Κύπρου έχουμε εκατοντάδες νεκρούς και οι αφοπλισμοί που έγιναν εκ μέρους των ανδρών του ναυτικού αφορούσαν τραυματίες και έρευνες στα σπίτια γιατρών. Κάθαρση δεν υπήρξε. Οι πειθαρχικές διώξεις δεν ικανοποίησαν το δημόσιο αίσθημα. Είναι και αυτή η υπόθεση μια σοβαρή πτυχή του κλειστού Φακέλου της Κύπρου. Ο Μεταλινός δεν είναι σοβαρός στην πρότασή του.
(Η επόμενη ανάρτηση θα αφορά στις αναφορές και καταθέσεις στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων σχετικά με τα συμβάντα στο πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων).
