Τα γεγονότα που ενέπνευσαν την κλασσική ταινία «Το Κυνήγι του Κόκκινου Οκτώβρη», δεν αφορούν στην πραγματικότητα μια ανταρσία ενός τροποποιημένου υποβρυχίου κατηγορίας Akula, όπως συμβαίνει στην ταινία, αλλά στην ανταρσία μια φρεγάτας, εξοπλισμένης με την, τότε, τελευταία λέξη της σοβιετικής τεχνολογίας. Τα χρονικό γύρω από την ανταρσία κατέγραψε ο ιστορικός Γκρέγκορι Γιανγκ, από το οποίο, διαβάζοντας το, εμπνεύστηκε ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας φαντασίας Tom Clancy.
Το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου 1975, ο καπετάνιος Ανατόλι Ποτούλνι, διοικητής της Σοβιετικής φρεγάτας Storozhevoy («ο Φρουρός») ενημερώθηκε ότι πολλοί από τους αξιωματικούς του ήταν μεθυσμένοι κάτω από το κατάστρωμα στο διαμέρισμα που βρισκόταν το σόναρ του πλοίου. Αυτό ανέφερε ο χαρισματικός πολιτικός αξιωματικός του πλοίου, ο καπετάνιος Βαλέρι Σάμπλιν, υπεύθυνος για τη διατήρηση του ηθικού και της αφοσίωσης του πληρώματος. Ο Ποτούλνι πήγε κάτω από το κατάστρωμα, αλλά δεν να συμβαίνει τίποτα κακό – εκείνη τη στιγμή άκουσε την καταπακτή πίσω του να κλειδώνει.
Το μεγαλύτερο υποβρύχιο στον κόσμο, το Akula-class, γνωστό και ως Τυφώνας
«Λυπάμαι, δεν μπορούσα να κάνω κάτι διαφορετικό», του είπε ο Σάμπλιν, όταν ο καπετάνιος χτύπησε στην καταπακτή. «Μόλις φτάσουμε στον προορισμό μας, θα σας επιτραπεί να επιλέξετε τη μοίρα σας».
Ο 37χρονος κομισάριος πάντα ξεχώριζε για τον εξαιρετικό του ιδεαλισμό. Ενώ ήταν ακόμη δόκιμος, είχε γράψει στον Νικήτα Χρουστσόφ, προσφέροντας συγκεκριμένες συμβουλές για την πραγματοποίηση λενινιστικών μεταρρυθμίσεων. Τώρα, ήταν μεγάλος επικριτής του Λεονίντ Μπρέζνεφ, ο οποίος κατά τη διάρκεια της «εποχής της στασιμότητας» επικεντρώθηκε στις δαπάνες για στρατιωτικά έργα και οπισθοδρόμησε σε μεγάλο βαθμό στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Ο Σάμπλιν ήταν αναστατωμένος από τα προνόμια και τη διαφθορά της σοβιετικής γραφειοκρατικής ελίτ σε μια υποτιθέμενη αταξική κοινωνία.
Ο Βαλέρι Σάμπλιν
Ο κομισάριος είπε στον βοηθό του, τον εικοσάχρονο Αλεξάντερ Σέιν, να κάτσει φρουρός έξω από το δωμάτιο στο οποίο βρισκόταν κλειδωμένος ο καπετάνιος, δίνοντας του ένα πιστόλι. Στη συνέχεια ο Σάμπλιν συγκάλεσε τους έξι αξιωματικούς του πλοίου και αποκάλυψε το σχέδιό του: να πλεύσει με το Storozhevoy, από το λιμάνι της Ρίγα, στο Λένινγκραντ 500 μίλια βορειοανατολικά. Η φρεγάτα θα έφτανε στο νησί Kronstadt – το μέρος των παλαιών ναυτικών ανταρσιών που είχαν εμπνεύσει τις ρωσικές επαναστάσεις το 1905 και το 1917. Από εκεί θα μετέδιδε το κάλεσμα του για μια νέα λενινιστική επανάσταση.
Οι αξιωματικοί του πλοίου ψήφισαν για το αν θα υποστηρίξουν τον Σάμπλιν, ρίχνοντας μαύρα και άσπρα κομμάτια πούλια ντάμας μέσα σε ένα κύπελλο, το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν ισοπαλία. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος του πλοίου πήρε το μέρος του Σάμπλιν και κλείδωσε τους διαφωνούντες αξιωματικούς στις καμπίνες τους.
Ο Σάμπλιν οραματιζόταν το πολιτικά ανεξάρτητο πλήρωμα του Storozhevoy, να μεταδίδει καθημερινά καλέσματα για μεταρρυθμίσεις σε ολόκληρο το έθνος, ενώ παράλληλα θα διέθετε απαραίτητες προμήθειες και ασυλία από τη δίωξη.
Ένας από τους υποτιθέμενους υποστηρικτές του Σάμπλιν, ο υπολοχαγός Firsov, έφυγε κρυφά από το Storozhevoy και προειδοποίησε τους φρουρούς ενός κοντινού υποβρυχίου.
Η Σάμπλιν είχε προγραμματίσει να φύγει με το στόλο το επόμενο πρωί και στην συνέχεια να κινηθεί προς τα βόρεια. Συνειδητοποιώντας ότι το σχέδιο του κινδύνευε να αποκαλυφθεί, ο Σάμπλιν ξεγλίστρησε με τη φρεγάτα από το λιμάνι τα μεσάνυχτα με το ραντάρ και τα φώτα πορείας απενεργοποιημένα, πλέοντας κατά μήκος των επικινδύνων ρηχών νερών του ποταπού Daugava.
Οι Σοβιετικοί αντεπιτίθενται
Για να φτάσει στο Λένινγκραντ, ο Σάμπλιν έπρεπε πρώτα να ταξιδέψει βόρεια στη Βαλτική Θάλασσα – προς τη Σουηδία. Καθώς ο σοβιετικός στόλος της Βαλτικής κατάλαβε σιγά-σιγά αυτό που συνέβαινε, υπέθεσε ότι το Storozhevoy σκόπευε να αυτομολήσει στο σκανδιναβικό κράτος. Εξάλλου, αυτό είχε συμβεί και το 1961, όταν ο Λιθουανός καπετάνιος Jonas Plaskus παρέδωσε το υποβρύχιο του στο νησί Gotland.
Ωστόσο, το Storozhevoy, ηλικίας μόλις 18 μηνών, ήταν μία από τις εξελιγμένες φρεγάτες της κατηγορίας Burevestnik του Ναυτικού (κωδική ονομασία του NATO Krivak I). Έχει σχεδιαστεί για να κυνηγάει αμερικανικά υποβρύχια από απόσταση έως και πενήντα χιλιομέτρων χρησιμοποιώντας ρουκέτες RBU-6000 μικρής εμβέλειας και τους πυραύλους SS-N-14 Metel («Χιονοθύελλα»). Θα ήταν μια καταστροφή αν ο εξελιγμένος κυνηγός υποβρυχίων έπεφτε σε δυτικά χέρια.
Το Storozhevoy
Ένας αντιναύαρχος ικέτευε μάταια τον Σάμπλιν μέσω ασυρμάτου να γυρίσει πίσω, υποσχόμενός τη συγχώρεση. Τέλος, αναγκάστηκαν να ξυπνήσουν τον Brezhnev τον ύπνο του στις 4:00 πμ με τα κακά νέα. Εξουσιοδότησε τη χρήση θανατηφόρων μέσων για να αποτρέψει μια ταπεινωτική για την ΕΣΣΔ αυτομόληση.
Έντεκα πλοία ταχείας επίθεσης αποστέλλονταν από τη Ρίγα και τη Λιτσετζιά, της Λετονίας, για να κυνηγήσουν την φρεγάτα. Εν τω μεταξύ, τα αεροσκάφη του Σοβιετικού Πολεμικού Ναυτικού Il-38 και τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη Tu-16 Badger άρχισαν να χτενίζουν τις θάλασσες. Στις προσπάθειες τους προστέθηκαν στην συνέχεια αεροσκάφη Yak-28I και-28L «Brewers» του 668ου σμήνους της Σοβιετικής Πολεμικής Αεροπορίας.
Το Tu-16 Badger
Ωστόσο, η ορατότητα ήταν κακή, και εξαιτίας της σιωπηλής λειτουργίας του Storozhevoy ήταν δύσκολο να εντοπιστεί στον ανοιχτό Κόλπο της Ρίγας. Αλλά στις 6:00 πμ, το Storzhevoy βρέθηκε αντιμέτωπο με πυκνή ομίχλη, αναγκάζοντας τον Σάμπλιν να ενεργοποιήσει το ραντάρ του πλοίου για να αποφύγει τις συγκρούσεις με εμπορικά πλοία. Επιπλέον, καθώς περνούσε το στενό Irbe, εντοπίστηκε από έναν φάρο.
Τα Yak-28 κατευθύνθηκαν προς το Irbe, εντόπισαν ένα πλοίο και έριξαν βόμβες τύπου FAB-250, σκίζοντας το σκαρί του πλοίου με θραύσματα, αλλά το πλοίο που χτύπησαν δεν ήταν το Storzhevoy. Επρόκειτο για ένα σοβιετικό φορτηγό πλοίο με προορισμό τη Φινλανδία.
Στη συνέχεια γύρω στις 8:00 π.μ., τα Tu-16 έφτασαν κοντά στις εκπομπές του ραντάρ του Storozhevoy. Τα τεράστια βομβαρδιστικά ήταν οπλισμένα με κατευθυνόμενους πυραύλους KSR-5 «Kingfish». Η φρεγάτα, όμως, πλέον βρισκόταν σε διεθνή ύδατα στην Βαλτική Θάλασσα και οι πιλότοι αρνήθηκαν να εκτοξεύσουν τους πυραύλους τους, είτε απρόθυμοι να διακινδυνεύσουν να χτυπήσουν ένα ουδέτερο πλοίο είτε γιατί δεν ήθελαν να χτυπήσουν τους συμπατριώτες τους. Οι Σουηδοί χειριστές ραντάρ παρατήρησαν τη φρενίτιδα της Σοβιετικής αεροπορικής και ναυτικής δραστηριότητας και άκουγαν τις ανταλλαγές μηνυμάτων μέσω ασυρμάτου.
Το Yak-28
Τελικά, και τα 36 Yak-28 του 668ου Σμήνους απεστάλησαν για να ενταχθούν στο κυνήγι. Τέτοιο ήταν το χάος που επικρατούσε που πολλά από τα Yak-28 παραλίγο να συγκρουστούν θανάσιμα στον αεροδιάδρομο κατά την απογείωση τους. Εν τω μεταξύ, δύο πυραυλάκατοι υπό τον καπετάνιο Bobrikov έφτασαν σε απόσταση πενήντα μιλίων από το Storzhevoy, έχοντας πλεόν την φρεγάτα εντός της εμβέλειας πυρός των P-15 Termit πυραύλων τους.
Ωστόσο, τα Yak-28 χτύπησαν πρώτα. Ένα από αυτά χτύπησε την μία πλευρά του Storozhevoy με το πυροβόλο είκοσι τριών χιλιοστών του. Η φρεγάτα ήταν εξοπλισμένη με πυροβόλα κανόνια και αντιαεροπορικούς πυραύλους SA-N-4 Osa, αλλά δεν τα χρησιμοποίησε για να αμυνθεί, είτε γιατί δεν είχαν φορτωμένα πυρομαχικά, είτε γιατί ο Σάμπλιν είχε δώσει εντολή να μην ανταποδώσουν τα πυρά.
Τα βομβαρδιστικά άρχισαν να πραγματοποιούν επαναλαμβανόμενες επιθέσεις κατά της φρεγάτας. Ένας πύραυλος FAB-250 χτύπησε στην πρύμνη του πλοίου, διαλύοντας το πίσω μέρος του καταστρώματος και προκαλόντας ζημιές στο γρανάζι του συστήματος διεύθυνσης. Το Storzhevoy άρχισε να βάζει νερά και έπλεε κυκλικά μέχρι που ακινητοποιήθηκε 50 ναυτικά μίλια από τα σουηδικά χωρικά ύδατα.
Εν τω μεταξύ, τρία μέλη του πληρώματος απελευθέρωσαν τον καπετάνιο Πουτόλνι από το χώρο του σόναρ. Οπλισμένος με ένα πιστόλι, έκανε έφοδο στην γέφυρα του πλοίου και πυροβόλησε τον Σάμπλιν στο πόδι. Στις 10:32 π.μ. έστειλε απεγνωσμένο μήνυμα: «Το πλοίο σταμάτησε. Έχω πάρει τον έλεγχο.»
Τα Yak σταμάτησαν τις επιθέσεις τους, αλλά όχι πριν μια ομάδα από αυτά χτυπήσει εσφαλμένα σοβιετικά πλοία καταδίωξης, τα οποία ανταπέδωσαν τα πυρά, χωρίς να προκληθεί κάποια ζημιά. Καταδρομείς επιβιβάστηκαν στο Storozhevoy και συνέλαβαν το πλήρωμά του.
Η Μόσχα κάλυψε το περιστατικό διοργανώνοντας ναυτικές ασκήσεις την επόμενη μέρα. Οι πιλότοι των βομβαρδιστικών επιπλήχθηκαν για τα φίλια πυρά και τα λάθη τους κατά την διάρκεια της καταδίωξης. Το πλήρωμα του Storozhevoy κρατήθηκε για μήνες, αλλά στο τέλος, δικάστηκαν μόνο μια χούφτα αξιωματικοί. Από αυτούς, μόλις δύο καταδικάσθηκαν – ο Σέιν, ο οποίος καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκισης και ο Σάμπλιν. Καταδικασμένος για προδοσία, εκτελέστηκε στις 3 Αυγούστου 1976 και θάφτηκε σε έναν μη σηματοδοτημένο τάφο. Το 1994, μετά θάνατον, η ποινή του μετατράπηκε σε δέκα χρόνια φυλάκισης για την παραβίαση διαταγών.
Χρόνια μετά το αποτυχημένο σχέδιο του Σάμπλιν, ο Αμερικανός ιστορικός Γκρεγκόρι Γιάνγκ συγκέντρωσε τις αναφορές για την ανταρσία αυτή στην διατριβή του, η οποία διαβάστηκε αργότερα από έναν ασφαλιστή, τον Tom Clancy. Εμπνευσμένος από την ιστορία της φρεγάτας Storozhevoy και από την ιστορία του προηγούμενου στασιαστή σοβιετικού τους, Jonas Plaskus, ο Clancy έγραψε το βιβλίο του «Το Κυνήγι του Κόκκινου Οκτώβρη». Αλλά σε αντίθεση με τον απογοητευμένο καπετάνιο του υποβρυχίου του μυθιστορήματος Marko Ramius, ο Βαλέρι Σάμπλιν διακινδύνευσε τα πάντα, όχι για να αυτομολήσει, αλλά για μια δονκιχωτική προσπάθεια να αλλάξει το σοβιετικό σύστημα στο οποίο πίστευε με πάθος.
Δείτε το ντοκιμαντέρ για την ανταρσία του Storozhevoy:
