Το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν – Μπέλζεν ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης που δημιούργησε το Εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς στην περιοχή ανάμεσα στο χωριό Μπέλζεν και την κωμόπολη Μπέργκεν της Κάτω Σαξωνίας, κοντά στην πόλη Celle. Υπολογίζεται ότι σε αυτό βρήκαν το θάνατο περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι, μεταξύ αυτών και Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου.
Το 1935, στα πλαίσια του επανεξοπλισμού της Γερμανίας, η Βέρμαχτ δημιούργησε ένα μικρό στρατόπεδο εκπαίδευσης στην περιοχή ανάμεσα στο Μπέργκεν και το Μπέλζεν. Ύστερα από την εισβολή στις Κάτω Χώρες και την Γαλλία, το 1940, η στρατιωτική αυτή βάση μετατράπηκε σε στρατόπεδο εγκλεισμού αιχμαλώτων πολέμου, παίρνοντας την ονομασία Stalag XI-C/311. Σε αυτό αρχικά μεταφέρθηκαν περίπου 600 Γάλλοι και Βέλγοι αιχμάλωτοι. Τον Ιούλιο του 1941, ύστερα από την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, μεταφέρθηκαν εκεί 20.000 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου, υπό συνθήκες άθλιας διαβίωσης, τόσο λόγω συνωστισμού όσο και ανεπαρκούς διατροφής και εξίσου ανεπαρκών, για την αντιμετώπιση του χειμερινού ψύχους, εγκαταστάσεων. Μέχρι την άνοιξη του 1942 18.000 αιχμάλωτοι πέθαναν από πείνα, ψύχος και διάφορες ασθένειες.
Τον Απρίλιο του 1943 τμήμα του στρατοπέδου (που αρχικά στέγαζε τους Σοβιετικούς αιχμαλώτους) πέρασε στη διοίκηση της SS και επονομάστηκε Aufenthaltslager (στρατόπεδο κράτησης). Σε αυτό μεταφέρθηκαν μερικές χιλιάδες Εβραίοι αρχικά με σκοπό την ανταλλαγή τους με Γερμανούς πολίτες που κρατούνταν σε άλλες χώρες.
Τον Αύγουστο του 1944 μεταφέρθηκαν εκεί 8.000 γυναίκες κρατούμενες από το Άουσβιτς, οι οποίες στεγάστηκαν σε σκηνές και άρχισαν να αποστέλλονται σε Arbeitskommandos (διοικήσεις εργασίας) για να εργαστούν σε εργοστάσια πολεμικής παραγωγής.
Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η Άννα Φρανκ και η αδελφή της Μάργκοτ.
Η ολοκληρωτική μετάβαση του στρατοπέδου σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, εξ ολοκλήρου ελεγχόμενο από την SS, επήλθε το Δεκέμβριο του 1944, οπότε και έφθασε εκεί, ως νέος Διοικητής, ο Λοχαγός (Hauptsturmführer) της SS Γιόζεφ Κράμερ (Josef Kramer), με μετάθεση από το Άουσβιτς.
Aπό την αρχή του 1945, ο αριθμός των κρατουμένων άρχισε να αυξάνεται δραματικά, καθώς μεταφέρονταν εκεί κρατούμενοι από άλλα στρατόπεδα, που βρίσκονταν ανατολικά, καθώς ο Κόκκινος Στρατός προήλαυνε προς το Βερολίνο. Έτσι, το Φεβρουάριο οι κρατούμενοι έφθασαν τις 22.000 ενώ το Μάρτιο ο αριθμός τους είχε ανέλθει σε 43.000 και τον Απρίλιο σε περίπου 60.000.
Το στρατόπεδο δεν διέθετε θαλάμους αερίων, καθώς δεν ήταν στρατόπεδο εξόντωσης. Οι κρατούμενοι σε αυτό πέθαιναν από την πείνα, το κρύο και τις ασθένειες που ενδημούσαν ανάμεσά τους (κύρια ο τυφοειδής πυρετός)[4]. Στο στρατόπεδο πέθαναν (αριθμοί καθ’ υπολογισμό) περίπου 50.000 Εβραίοι, Τσέχοι, Πολωνοί, αντιναζιστές Γερμανοί, ομοφυλόφιλοι, Σίντι και Ρομά. Συνυπολογίζοντας τους περίπου 20.000 Σοβιετικούς αιχμαλώτους, ο συνολικός αριθμός των θυμάτων φθάνει τις 70.000. Ανάμεσά τους ήταν και η Άννα Φρανκ και η αδελφή της Μαργκότ (πέθαναν από τύφο το Μάρτιο του 1945).
Στις 15 Απριλίου 1945 τα βρετανικά στρατεύματα φθάνουν στο στρατόπεδο. Οι Γερμανοί και Ούγγροι φρουροί διαπραγματεύονται με τους Βρετανούς τη δημιουργία μιας «ουδέτερης ζώνης» για το φόβο μετάδοσης του τύφου, που ενδημούσε ανάμεσα στους κρατουμένους. Η ζώνη πράγματι δημιουργήθηκε και μερικοί από τους φρουρούς την εκμεταλλεύθηκαν για να διαφύγουν στις γερμανικές γραμμές. Οι υπόλοιποι παρέμειναν φορώντας λευκά περιβραχιόνια, σε ένδειξη παράδοσης. Οι διαφυγόντες, ωστόσο, ως τελική πράξη εκδίκησης, έκοψαν την παροχή νερού στο στρατόπεδο, δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα στις απελευθερωτικές δυνάμεις.
Όταν, τελικά, οι Βρετανοί μπήκαν στο στρατόπεδο, βρήκαν χιλιάδες βαριά άρρωστους και λιμοκτονούντες κρατουμένους, ενώ κανείς δεν είχε γλιτώσει από τις ψείρες. Τις επόμενες ημέρες οι επιζώντες μεταφέρθηκαν σε παρακείμενο στρατόπεδο θωρακισμένων της Βέρμαχτ, το οποίο μετονομάστηκε σε «στρατόπεδο εκτοπισμένων Μπέργκεν – Μπέλζεν» (Bergen – Belsen Displaced Persons Camp), ενώ οι αιχμαλωτισμένοι SS υποχρεώθηκαν να θάψουν τα άταφα πτώματα, βοηθούμενοι από μηχανήματα του βρετανικού στρατού. Όταν και αυτή η διαδικασία ολοκληρώθηκε, όλες οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου πυρπολήθηκαν με τη βοήθεια φλογοβόλων, ώστε να μην αποτελούν εστίες μετάδοσης του τύφου και των ψειρών.
Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των Βρετανών και των Καναδών, συνολικά άλλοι 13.400 κρατούμενοι πέθαναν μετά την μεταγωγή τους στο στρατόπεδο περίθαλψης, ενώ η Λουφτβάφε, 13 ημέρες μετά την απελευθέρωση, βομβάρδισε το στρατόπεδο, σκοτώνοντας μερικούς κρατουμένους και εθελοντές του Ερυθρού Σταυρού. Οι περισσότεροι από τους απελευθερωθέντες κρατουμένους που επέζησαν επέστρεψαν στις εστίες τους, ενώ όλοι οι Εβραίοι έφυγαν είτε για το Ισραήλ είτε για τις ΗΠΑ είτε για τον Καναδά.
Η ΣΤΙΓΜΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΜΠΕΡΓΚΕΝ ΜΠΕΛΣΕΝ – ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΟΚ