Το τρίτο μέρος της μελέτης του Αντιναύαρχου Σήφη Μανουσογιαννάκη, για τα γεγονότα της Κύπρου και το ΠΝ .
Διαβάστε ΕΔΩ το πρώτο μέρος και ΕΔΩ το δεύτερο μέρος.
Αποβατική ενέργεια των Τούρκων μέχρι την πρώτη ανακωχή 221600
Ο Παπαγιάννης φαίνεται ότι άρχισε να ανησυχεί από την 18η και εξέπεμψε το ΣΗΜΑ ΝΔΚ 181125 ΙΟΥΛ προς ΝΒΧ,ΣΕΠ Α, Β, Δ με κείμενο «ΕΝΤΕΙΝΑΤΕ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΧΩΡΟΥ. ΑΝΑΦΕΡΑΤΕ ΠΑΡΑΥΤΑ ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΥΠΟΠΤΟΝ ΣΤΟΧΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ Η ΑΕΡΟΣ». Δεν διέταξε όμως καμιά κίνηση ούτε έλαβε κανένα μέτρο. Ούτε όταν τις βραδινές ώρες της 19ης άρχισαν να κινούνται προς τη νότια Κύπρο κύματα προσφύγων από τα βόρεια του νησιού. Με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ/3ον ΕΓ 191920 ΙΟΥΛ διατάχθηκε ετοιμότητα εφαρμογής του σχεδίου ΑΦΡΟΔΙΤΗ. Από τις 22:00 τα Radar και του Κορμακίτη και του Ριζοκάρπασου άρχισαν να αναφέρουν ομάδες πλοίων που κατευθυνόταν προς την Κύπρο. Είχαν εντοπίσει και την ομάδα που έκανε παραπλανητική κίνηση κινούμενη ανατολικά της Κύπρου προς την Αμμόχωστο και την κύρια αποβατική δύναμη που έπλεε προς την Κυρήνεια. Τον Παπαγιάννη καθησύχαζε ο Α/ΓΕΕΦ που και αυτόν τον καθησύχαζε το ΓΕΕΘΑ από την Αθήνα λέγοντας του ότι οι Τούρκοι εκτελούν ασκήσεις. Κατά τις 03:00 ξημερώματα της 20ης ο Παπαγιάννης πλήρης ανησυχίας διέταξε συναγερμό των ναυτικών διοικήσεων, πλοίων και μονάδων χωρίς να έχει λάβει σχετική διαταγή από το ΓΕΕΦ το οποίο ενημέρωσε για τις ενέργειες του.[36],[37] Την 04:50 διατάχθηκαν οι Τ/Α που βρισκόταν στην ΝΒΧ να πλεύσουν προς τις θέσεις αποκρύψεως.
Εκείνη την ώρα περίπου διατάχθηκαν να αποπλεύσουν και οι δύο Τ/Α που βρισκόταν στην Κυρήνεια υπό τον Τσομάκη και τον Βερύκιο και να πλεύσουν «προς έλεγχον των στόχων εν πλήρη ετοιμότητι οπλισμού με διαταγήν εφ όσον βληθούν να αμυνθούν και εν συνεχεία να επιτεθούν κατά των πλοίων».[38]
Αφηγείται ο Παπαγιάννης « Η ώρα ήταν 05:10. Άκουσα πρώτα τον Βερύκιο να με καλεί και να μου αναφέρει ότι η Τ/Α του υπέστη βλάβες από αεροπορική επίθεση ετέθη εκτός η μία μηχανή και κατεστράφη το πηδάλιο το δε σκάφος ακυβέρνητο πλησιάζει τις ανατολικές ακτές της Κυρήνειας. Του είπα να εγκαταλείψει το σκάφος και να διασώσει τους τραυματίες. Σε 2-3 λεπτά ο Τσομάκης μου αναφέρει “ευρίσκομαι 2 μίλια από την νηοπομπή ετοιμάζομαι να ρίξω τορπίλες” και συγχρόνως με ένταση στην φωνή του [με βομβαρδίζουν, με βομβαρδίζουν με βομβ…]». Η Τ/Α-1 (Βερύκιος) οδηγήθηκε και προσάραξε στην ακτή. Το πλήρωμα της βγήκε στην στεριά κολυμπώντας και παρουσιάστηκε στον Ν Σταθμό στην δύναμη του οποίου και εντάχθηκε. Τραυματίστηκαν ο Κυβερνήτης Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Ν.Βερύκιος, οι Αρχικελευστές Γ.Βαιλάς και Ι.Λεστένκο και ο ναύτης Α.Σουκαράς. Οι τραυματισμένοι διακομίσθηκαν στην Λευκωσία.
Η Τ/Α-3 (Τσομάκης) ανατινάχθηκε από τις βολές των αεροσκαφών και βυθίστηκε αύτανδρη εκτός του Αρχικελευστή Δ.Μαγέτου που κατόρθωσε να βγει στην στεριά τραυματισμένος και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Νεκροί ήταν ο Κυβερνήτης Ε.Τσομάκης, ο Αρχικελευστής Λ.Βιτουλαδίτης, και οι Κελευστές Κ.Καρέτσος και Ν.Δερηζιώτης και οι ναύτες Ν.Στιβακτάς, Ε.Κουτσουράδης,Χ.Καρεφυλλίδης, Φ.Φιέρος και Χ.Κεφαλωνίτης. Την 06:00 διατάχθηκαν από το ΓΕΕΦ οι Μονάδες της ΕΦ να κινηθούν προς τους χώρους διασποράς. Την ίδια ώρα κηρύχθηκε από ραδιοφώνου γενική επιστράτευση. Σε επικοινωνία με το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ ο κυβερνήτης του Πλωτάρχης Ε.Χανδρινός πληροφόρησε τον Παπαγιάννη ότι είχε διαταχθεί να πλεύσει προς την Πάφο και να αποβιβάσει τους άνδρες της ΕΛΔΥΚ που είχε παραλάβει την 19η από την Αμμόχωστο. Όντως το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ κατέπλευσε στην Πάφο αποβίβασε την ΕΛΔΥΚ βομβάρδισε τον Τουρκοκυπριακό θύλακα μετά από αίτηση και υπόδειξη των στόχων από τον Συνταγματάρχη Γιοβάνη της Εθν. Φρουράς. Τις υποδείξεις για ορισμένα σημεία μετέφερε στο πλοίο ο Διοικητής του ΝΑ Πάφου ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος. Το πλοίο έβαλλε περίπου 1000 βλήματα των 40χιλ. και έπλευσε προς Νότο για να αποφύγει τον εντοπισμό.
Η ενέργεια του Χανδρινού να βομβαρδίσει τον Τουρκοκυπριακό θύλακα ήταν στα πλαίσια του αυτονόητου και του καλώς εννοουμένου καθήκοντος αξίζει όμως να καταγραφεί ως εξαιρετική πράξη και να αντιπαραβάλλεται με εκείνες που άλλοι έπρεπε να κάμουν και δεν έκαμαν. Ανέφερε μεταγενέστερα ο Χανδρινός « Επί του θέματος της εκτελέσεως βολής εναντίον των Τουρκοκυπριακών θέσεων, πλέον των όσων ανεφέρθησαν έχω να προσθέσω ότι από την στιγμήν που διετάχθην όπως αναστρέψω δια Πάφον εθεώρησα ότι το πλοίον συμμετείχε, αδιακρίτως εάν έφερε Ελληνικήν σημαία, ενεργώς εις οιονδήποτε είδος επιχειρήσεων είτε αμυντικών είτε επιθετικών ελάμβανον χώραν είτε επί της νήσου είτε πέριξ αυτής…..Περαίνων την εν λόγω έκθεσιν επιθυμώ να αναφέρω ότι ως διεπίστωσα το ηθικόν του Έλληνος, η ψυχραιμία και η τόλμη αυτού, ευρίσκεται εις υψηλόν βαθμόν. Δεν θα ήτο υπερβολή να αναφέρω ότι άπαντες οι επιβαίνοντες του πλοίου Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και οπλίτες εν ουδεμία περιπτώσει απώλεσαν το θάρρος των και την πίστην των για τα ιδεώδη της φυλής. Ιδιαιτέρως εσημείωσα το θάρρος των επαναπατριζομένων οπλιτών του Στρατού Ξηράς οίτινες καίτοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι επέστρεφον εις τας οικίας των με έξαλλον ενθουσιασμόν και αλλαλαγμούς χαράς, εδέχθησαν την από του στόματος μου, πληροφορίαν περί της επανόδου των εις την Κύπρον, προς ενίσχυσην των μαχομένων αδελφών των εναντίον του εχθρού του γένους». Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε σύγχυση στους Τούρκους οι οποίοι απέστειλαν στην περιοχή και ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να εμπλακούν μεταξύ τους, να καταρριφθούν δύο αεροπλάνα, να βυθιστεί ένα Αντιτορπιλικό και ένα δεύτερο να υποστεί ζημιές.
Την επομένη 21η του μηνός ο Παπαγιάννης σε προσπάθεια του να μιλήσει με τον Γουλέα στη ΝΒΧ βρήκε τον Παπαδάκη στη βάση ο οποίος τον ενημέρωσε με «μισόλογα» για το ότι η μία Τ/Α είχε επαναπλεύσει λόγω βλάβης η δε άλλη είχε προσαράξει. Εις το Πολεμικό ημερολόγιο της ΝΔΚ[39] σημειώνεται « 210120 Η Τ/Α-2 εξοκείλει εις ακτήν βορείως του ξενοδοχείου ΣΑΛΑΜΙΣ το δε προσωπικό της μετά του επιβαίνοντος εις αυτήν Διοικητού ΔΠΑ παραλαμβάνεται από την λέμβον Α99 και μεταφέρεται εις ΝΒΧ. Το περίεργον τούτο ατύχημα της Τ/Α-2 θα αποτελέσει θέμα μελλοντικών ανακρίσεων».
Από τον Γουλέα ζήτησε να έχει έτοιμους τους ΟΥΚ για να επιχειρήσουν την επόμενη μέρα. Πρόθεση του Παπαγιάννη ήταν να μεταβεί την επόμενη ημέρα στην ακτή αποβάσεως να καταγράψει τις Τουρκικές δυνάμεις και το βράδυ να επιχειρήσει με τους ΟΥΚ την καταστροφή όσων αποβατικών θα ευρισκόταν εκεί.[40] Τέτοια επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Παπαργύρης την ίδια μέρα ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ο Ντάνος τον είχε πληροφορήσει ότι μετά από επιθεώρηση που είχε κάνει στις μηχανές της Τ/Α 2 αυτές βρέθηκαν χωρίς καμιά βλάβη και ανακριβώς είχε αναφερθεί βλάβη από τον Κυβερνήτη της. Την επομένη 22α από το πρώτο φώς άρχισαν τρομεροί βομβαρδισμοί από την Τουρκική αεροπορία η οποία εξουδετέρωσε όλες τις δυνάμεις μας πέριξ του προγεφυρώματος. Στις 221600 διατάχθηκε διακοπή των εχθροπραξιών από τον ΟΗΕ.
Η ΝΒ ΧΡΥΣΟΥΛΗ τέθηκε σε συναγερμό περί την 03:00 πρωινή της 20ης. Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ ήταν αγκυροβολημένο έξωθεν του λιμενίσκου, οι Τ/Α εντός του λιμενίσκου, οι ΟΥΚ εις θέσεις μάχης περιμετρικώς της βάσεως. Περί την 04:00 λαμβάνονται οι πρώτες πληροφορίες από τα ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ, ΒΥΡΩΝ, ΔΟΞΑ και το ραντάρ της αεροπορίας στην Καντάρα περί επιθέσεως Τουρκικών αεροσκαφών εναντίον των θέσεων μας στην περιοχή της Κυρήνειας. Το Ραντάρ αυτό που ανήκε στην Αεροπορία, μέχρι να το κάψουν οι Τούρκοι με βόμβες ναπάλμ, έδινε μέσω τηλεφώνου ασφαλείς πληροφορίες σε όλες τις μονάδες για τα αεροπλάνα που προσέγγιζαν και έτσι προετοιμάζονταν οι ομοχειρίες των αντιαεροπορικών.[41] Την 04:50 η ΝΔΚ διέταξε τον απόπλου των Τ/Α και τον πλου τους προς τις θέσεις διασποράς και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ προς βράχο « ΚΑΣΤΡΟΎΛΙ». Στην Τ/Α-2 επιβιβάστηκε και ο Διοικητής ΝΒΧ/ΔΠΑ Παπαδάκης. Καθήκοντα Διοικητού ανέλαβε ο Δούκας, ο Γουλέας ανέλαβε την οργάνωση της άμυνας και την οργάνωση και κατανομή των επιστρατευμένων οι οποίοι άρχισαν να καταφθάνουν από την 06:30, ο Ντάνος με τον βοηθό του Αρμενιάκο υπεύθυνοι της Τεχνικής Διευθύνσεως. Τα πυροβολεία της βάσεως εφοδιάζονταν με πυρομαχικά. Βλάβες, εμπλοκές κτλ αντιμετωπιζόταν άμεσα από τον Αρχικελευστή ΠΒ Γ.Κασελούρη και τον βοηθό του Αρχικελευστή Τ/ΠΒ Σ.Γυδίτση με αξιοζήλευτο ζήλο και προσήλωση στο καθήκον.[42] Μισή ώρα μετά τον απόπλου της η Τ/Α 6 με τον Τσαταλό επανέπλευσε στη βάση αναφέροντας βλάβη στην μία κύρια μηχανή. Η Βάση δέχθηκε την πρώτη αεροπορική επιδρομή περί την 10:30 ενώ ακολούθησαν άλλες πέντε. Κατερρίφθησαν τρία αεροσκάφη εκ των οποίων ένα κατέπεσε στην περιοχή Μπογαζιού, ένα στην περιοχή Κώμα του Γιαλού και το τρίτο στην περιοχή της Καντάρας. Την 14:00 μετά την αραίωση των αεροπορικών επιθέσεων το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ που είχε υποστεί δύο ανεπιτυχείς αεροπορικές επιθέσεις παρέβαλε στον προβλήτα έξω από τον λιμενίσκο προκειμένου να αυξηθούν οι αντιαεροπορικές δυνατότητες της Βάσεως. Την 210100 ΙΟΥΛ ο Παπαδάκης ο οποίος επέβαινε στην Τ/Α-2 γνωστοποίησε την πρόθεση του να επαναπλεύσει στη Βάση αλλά μισή ώρα αργότερα ο Κυβερνήτης της Τ/Α-2 Κανδαλέπας γνώρισε με το ραδιοτηλέφωνο στον Γουλέα ότι κατά τους χειρισμούς για την επιστροφή η Τ/Α προσάραξε και επιθυμία του Παπαδάκη ήταν να τους παραλάβει με την βοηθητική λέμβο της Βάσεως. Πράγματι ο Γουλέας παρέλαβε το πλήρωμα της Τ/Α-2 από το σημείο που είχε προσαράξει και το οποίο βρισκόταν μισή ώρα από τη Βάση προς την κατεύθυνση της Αμμοχώστου και 35 μέτρα από την ακτή. Η θέση αυτή δεν προβλεπόταν από τα σχέδια.[43] Ούτε την 21η ούτε και μέχρι το μεσημέρι της 22ας που άρχισε να ισχύει η συμφωνία περί καταπαύσεως του πυρός έγιναν άλλες αεροπορικές επιθέσεις στη βάση. Έγινε όμως από τον στρατό μια επιχείρηση εκκαθαρίσεως μικρών Τουρκοκυπριακών θυλάκων πέριξ του φρουρίου της Αμμοχώστου στην οποία έλαβε μέρος εθελοντικά ομάδα Υπαξιωματικών της Βάσεως.
Στον ΝΣ Κυρήνειας μετά την απώλεια των δύο Τ/Α, αλλά και το καρδιακό επεισόδιο που υπέστη ο Υποδιοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Β.Πετρόπουλος, ανέλαβε την διοίκηση ο Αρχικελευστής Τ/ΠΒ Τ.Γαλιάτσος. Την παραμονή ο Σταθμός είχε εφοδιαστεί με πυρομαχικά από την ΝΒΧ. Καθ όλη την διάρκεια της 20ης και 21ης ο Σταθμός δεχόταν αεροπορικές επιθέσεις. Τραυματίσθηκε ο ναύτης Α.Διονυσίου. Την 220600 η περιοχή της Κυρήνειας δέχθηκε σφοδρό βομβαρδισμό από πλοία και αεροσκάφη. Το προσωπικό του Σταθμού υπό τον Γαλιάτσο πολέμησε ηρωικά όλη την ημέρα βάλλοντας με τα αντιαεροπορικά εναντίον των Τουρκικών αεροσκαφών, και αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον Σταθμό όταν την 22α και αφού όλα είχαν χαθεί στην Κυρήνεια ο Παπαγιάννης τους συνέστησε να αποχωρήσουν και να κινηθούν ανατολικά ώστε να συνενωθούν με τις εκεί ευρισκόμενες δυνάμεις των καταδρομέων. Τα πρώτα Τουρκικά τμήματα μπήκαν στην πόλη που είχε εγκαταλειφτεί εκτός από τον Ν.Σταθμό περί τις 14:00. Στις 16:00 ο Γαλιάτσος ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ένα άρμα και ένα τεθωρακισμένο μεταφοράς προσωπικού με 15 στρατιώτες και 2 Αξιωματικούς Τούρκους προσέγγισαν την πύλη του φρουρίου και τους κάλεσαν να υποστείλουν την Ελληνική σημαία και να παραδοθούν. Οι Υπαξιωματικοί και οι ναύτες του Σταθμού τους απάντησαν με καταιγισμό πυρών και χειροβομβίδων και φόνευσαν περί τους δέκα καταστρέφοντας το τεθωρακισμένο. Το άρμα απομακρύνθηκε. Όλο το βράδυ της 22ας οι Τούρκοι τους πολιορκούσαν και τους καλούσαν να παραδοθούν. Το πρωί της επομένης 23ης αφού κατέστρεψαν το υλικό του Σταθμού, διέφυγαν κινούμενοι στις στοές του κάστρου, μετά από πορεία πέντε ωρών συνενώθηκαν με τους καταδρομείς, και υποχώρησαν στην Λευκωσία που έφθασαν το απόγευμα.[44] Ο Αρχικελευστής Η/Ν Χ.Γιαβρούτας και ναύτης Χ.Αντωνίου έχασαν τον προσανατολισμό τους κατά την διαφυγή και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους.[45]
Στον ΝΣ Πάφου από τις ημέρες του πραξικοπήματος είχε καταστραφεί το Ραντάρ και είχε αφαιρεθεί ο οπλισμός επιστρατεύσεως και δύο αντιαεροπορικά Έρλικον. Ενισχύθηκε με οκτώ άνδρες. Δέχθηκε αεροπορική επίθεση περί την 211500 η οποία είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των εγκαταστάσεων του Σταθμού και τον τραυματισμό του Διοικητού Σημαιοφόρου ΣΕΑ/Μ Α.Παλαίστρου και των ναυτών Α.Κουκούλη, Α.Παπάλου, Α.Όψημου, Α.Λεωνίδου, Α.Φιλίππου, Π.Τζώρτζη, και Α.Χαραλάμπους.
Ο ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ (Ριζοκάρπασο) διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ. Από την ώρα της αποβάσεως άρχισε να δέχεται αεροπορικές προσβολές. Την 201700 από αεροπορική προσβολή τραυματίσθηκε ο Επικελευστής Γ.Μορφόπουλος που μεταφέρθηκε εις το Νοσοκομείο Αμμοχώστου. Και την 20η και την 21η ο Σταθμός δεχόταν συνεχώς αεροπορικές επιθέσεις.
Ο ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ (Αγ. Νάπα) βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία. Διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ.
Στον ΣΕΠ ΓΑΛΗ (Πάφος) το Ραντάρ βρισκόταν εκτός λειτουργίας, λόγω καταστροφής του κατά τα γεγονότα του πραξικοπήματος. Δύο Έρλικον και ο οπλισμός επιστρατεύσεως είχαν κλαπεί.
Ο ΣΕΠ ΔΟΞΑ (Κορμακίτης) από την ώρα ενάρξεως της αποβάσεως δεχόταν αεροπορικές προσβολές. Στις 211600 μετά από βομβαρδισμό ο Σταθμός έπαψε να λειτουργεί με βλάβες στο Ραντάρ, στις συσκευές συνεννοήσεως και σε α/α πολυβόλα. Το προσωπικό του απομακρύνθηκε μετά από διαταγή του ΝΔΚ.
Στις 221600 διατάχθηκε από τον ΟΗΕ διακοπή των εχθροπραξιών.
ΑΥΡΙΟ: Το τελευταίο μέρος