Ο “Κόκκινος Ίλαρχος” Μιχάλης Βαρδάνης “έφυγε” πρόσφατα. Τον περασμένο Ιανουάριο. Ο Αντώνης Κακαράς φίλος του για πάρα πολλά χρόνια είχε αξιοποιήσει τις γνώσεις και την εμπειρία του για τις μελέτες που έκανε για τους Έλληνες Στρατιωτικούς.
Η συνέντευξη – συνομιλία με τον Μιχάλη Βαρδάνη έγινε το 2002. Ο Αντώνης Κακαράς μας την έχει διαθέσει κάμποσο καιρό αλλά η επικαιρότητα δεν μας επέτρεπε να την αξιοποιήσουμε. Τώρα που άρχισαν οι δηλώσεις “αντικομμουνισμού” είναι ευκαιρία να “ακούσουμε” τον “Κόκκινο Ίλαρχο” . Η συνέντευξη θα δημοσιευθεί σε τρεις συνέχειες.
ΒΑΡΔΑΝΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΙΛΑΡΧΟΣ
Ο Βαρδάνης (Ναξος 1938) παρουσιάζει για την έρευνα το πλεονέκτημα πως, εκτός από στέλεχος των ΕΔ (που υπηρέτησε για πολλά χρόνια και μετά τη μεταπολίτευση), είναι πολιτικοποιημένος από την προδικτατορική περίοδο. Επί δικτατορίας συλλαμβάνεται και βασανίζεται στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, ενώ είχε δραστηριοποιηθεί σε αντιδικτατορικές οργανώσεις (Ομάδα Οπρόπουλου, Ελεύθερους Έλληνες, ΑΑΑ του Μήνη, Κίνημα του Ναυτικού). Αναμειγνύεται στην πολιτική στις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές (στέλεχος και υποψήφιος του ΠΑΣΟΚ, πριν την επαναφορά του στην ενεργό υπηρεσία το1975). Επισημαίνει ότι η εκδήλωση του κινήματος του βασιλιά ήταν προγραμματισμένη για την 26η Οκτωβρίου 1967 στη Θεσσαλονίκη. Αναφέρεται σε αντιχουντικές οργανώσεις στελεχών των ΕΔ και στο ρόλο του Γρίβα (συναντάται με ανθρώπους του φερμένους από την Κύπρο) επιβεβαιώνοντας πως ο τελευταίος κάτι ετοίμαζε στην Ελλάδα, στο οποίο και δεν συνέπραξε.
Μετά την αποστρατεία του το 1990 εκλέγεται πρόεδρος του ΣΦΕΑ (Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών) περιόδου 1967-1974 ιδιότητα που ασκεί με επιτυχία από το 1995 μέχρι το 2005.
Δεν έκρυβε την υποστήριξή του στο ΚΚΕ ενώ διατηρούσε και φιλικές σχέσεις με τον Χαριλαο Φλωράκη.
Απεβίωσε τον Ιανουάριο 2014.
Συνέντευξη με τον επίτιμο αντιστράτηγο ε. α. Μιχάλη Βαρδάνη (Β)
7-7 ΚΑΙ 29-11-02
.– Μου λες για το 1909 αυτά που μούλεγες χθες για την προσπάθεια που έκανε η κυβέρνηση να τους δώσει βαθμούς; Πως αντιδράσανε οι αξιωματικοί του Συνδέσμου; Με τα σχόλια που έκανες μετά τη μεταπολίτευση για το 67-74.
Β. Το 1909 διαφέρει και σαν εποχή με την κοινωνία της και βεβαίως οι πρωταγωνιστές αξιωματικοί διέφεραν κατά πολύ από τους μετεμφυλιακούς. Ιδιαίτερα είχαν προέλευση… βασικά {ήταν} γόνοι της εθνικής αστικής τάξης, γόνοι των αγωνιστών του 21…Του 1909, που εμφορούνταν από ένα αίσθημα πατριωτισμού, γνήσιο πατριωτικό αίσθημα, με περίσσια ανιδιοτέλεια, στην απελευθέρωση των ελληνικών ακόμα σκλαβωμένων χωρών και κύρια ….άλλωστε είχε προηγηθεί η συμφορά του πολέμου του 1897 και με όλη την κατάρα του έθνους και επομένως και των αξιωματικών πάνω στους Έλληνες … που την προσωποποιούσαν στη βασιλική οικογένεια, στους πρίγκιπες, και στον Κωνσταντίνο.
.- Άρα το ‘97 θες να πεις ότι ήταν μία από τις αιτίες για το Σύνδεσμο και την Επανάσταση του 1909. Η Επετηρίδα;
Β. Βεβαίως είχε. Εν συνεχεία όμως… δεν ήταν μόνο το 97, ήταν και ο Μακεδονικός Αγώνας των αρχών του αιώνα, με όλες τις συνέπειες κακών πολιτικών χειρισμών με τελικά εγκατάλειψη του Αγώνα… Του Μακεδονικού…
.- Τη σύγκριση κάνε μου με το ‘67.
Β. Είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το ένα είναι εθνικό πατριωτικό μεγάλωμα της Ελλάδας, εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, κίνημα για αγώνες απελευθέρωσης των ελληνικών χωρών που είναι σκλαβωμένες, κύρια της Μακεδονίας…….
.- Επετηρίδα όμως; Μου είπες επετηρίδα.
Β. Ναι, υπάρχει και μια επετηρίδα γερόντων. Δηλαδή είχαμε υπολοχαγούς και λοχαγούς τριάντα πέντε – σαράντα χρονών υπολοχαγούς. Ο Παύλος Μελάς ήταν τριάντα τριών χρονών και ήταν ανθυπολοχαγός πυροβολικού, φαντάσου δηλαδή, δώδεκα χρόνια είχε τον ίδιο βαθμό. Ήταν και θέμα επετηρίδας.
.- Άρα κάποιοι μπήκαν στο σύνδεσμο διότι είχαν και πρόβλημα επετηρίδας. Το 67 τώρα, μπήκαν αξιωματικοί μέσα στη χούντα λόγω της επετηρίδας;
Β. Το 67 είναι ένα τελείως διαφορετικό πράγμα. Είναι η εμφυλιοπολεμική ιδεολογία του αντικομουνισμού και η κουλτούρα των αξιωματικών που είναι μέσα σε αυτήν τη γραμμή. Αντικομουνισμός και υπάρχουν οι φόβοι από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και με τις νέες δυνάμεις που βγαίνουν, Ανδρέας Παπανδρέου και λοιπά, φοβούνται ξανά μια… φοβούνται όχι αυτοί καθαυτοί οι… τον φόβο των αξιωματικών εκμεταλλεύονται οι εξωτερικές δυνάμεις και τον υλοποιούν σε μια βοήθεια για κίνημα αποκατάστασης των αξιών που είχαν αυτοί οι αξιωματικοί. Και ποιες ήταν αυτές οι αξίες; Όσο δεξιότερα τόσο καλύτερα, ήταν ο λόγος, η ρήση του προηγούμενου αρχηγού ΓΕΣ, που ήταν αυτός αμέσως και της 21ης Απριλίου.
.- Άρα το μόνο κοινό που βρίσκεις εσύ στο κίνημα του 1909 και στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου είναι η επετηρίδα, τίποτα άλλο;
Β. Η επετηρίδα.
.- Να γυρίσουμε όμως λιγάκι στο 1909 και πες μου δυο κουβέντες για την προσπάθεια, που έκαναν τότε κάποιοι, να δώσουν βαθμό στους κινηματίες.
Β. Η επετηρίδα όμως για τους αξιωματικούς του 1909 δεν είναι «να πάρουμε βαθμούς» διότι είναι ανιδιοτελείς και αυτό το δείξανε όταν η κυβέρνηση Δραγούμη προσπάθησε να τους δώσει βαθμούς. Και μάλιστα όταν τους έδωσε βαθμούς, καταλάβανε το Εθνικό Τυπογραφείο και ακυρώσανε τις μήτρες των προαγωγών.
.- Να δούμε τώρα στις αποκαταστάσεις, στους βαθμούς δηλαδή τους σωρηδόν βαθμούς μετά τη δικτατορία, μετά το 74, πως αντιδράσανε μια μερίδα από τους αντιστασιακούς αξιωματικούς που πήραν μεγάλο βαθμό; Μεγάλο αριθμό από βαθμούς. Αντιδράσανε ή επιδιώξανε τους βαθμούς αυτούς;
Β. Επιδίωξαν βαθμούς γενικώς, η μεγάλη μάζα των αξιωματικών των διωχθέντων με τον άλφα ή βήτα ή γάμα τρόπο, επιδιώξανε βαθμούς.
.- Δε λέω τους αποκατασταθέντες που σταδιοδρόμησαν μετά στις Ένοπλες Δυνάμεις, όπως εσύ. Λέω γι’ αυτούς οι οποίοι δεν επανήλθαν στις ένοπλες δυνάμεις, αντιστάθηκαν στη χούντα με τον άλφα ή βήτα τρόπο, και πήραν στη συνέχεια πολλούς βαθμούς.
Β. Επιδιώξανε να πάρουν βαθμούς. Όχι απλά αποδεχθήκανε τους βαθμούς, επιδιώξανε να τους πάρουν.
.- Πως το ερμηνεύεις εσύ αυτό το πράγμα;
Β. Το ερμηνεύω από φιλοδοξία της εποχής, από έλλειψη μιας ιδεολογικής στάσης η οποία δεν στέκεται στις παροχές, αλλά επιδιώκει και κοινωνική αποκατάσταση και κοινωνικό βάρος. Γιατί οι βαθμοί, όπως και να το κάνουμε, άλλο είναι ο ναύαρχος, ο στρατηγός, ο πτέραρχος και άλλο είναι ο συνταγματάρχης, άλλο άκουσμα στην κοινωνία, αλλά και από πλευράς απολαβών, από πλευράς παροχών.
.- Είπες στην αρχή κάτι για το 1909, ότι έχουμε πατριώτες αξιωματικούς που είχαν κατά νου το μεγάλωμα της Ελλάδος και ερχόμαστε με βάση αυτό, στο 67-74. Πες μου το σχόλιό σου εσύ, οι αξιωματικοί οι οποίοι αντιστέκονται κατά κάποιο τρόπο στη δικτατορία, ήταν ή δεν ήταν πατριώτες; Πως ερμηνεύεις αυτούς που αντιστάθηκαν και στη συνέχεια δεν σταδιοδρόμησαν στις ένοπλες δυνάμεις, επιδίωξαν όμως τους βαθμούς. Πού είναι ο πατριωτισμός εδώ;
Β. Ο πατριωτισμός τους αρχίζει και σταματά κυρίως στην πτώση της χούντας, και την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών. Από εκεί και πέρα θέλουν να γευθούν την όποια συμμετοχή τους στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.
.- Πάμε λίγο στην 21η Απριλίου. Είπες δύο-τρία αίτια. Το ολοκληρώνεις, γιατί μένει κενό.
Β. Τα αίτια της δικτατορίας της 21ης Απριλίου είναι: ιδεολογικά και ξεκινώ και τελειώνω, αντικομουνισμός. Ο φόβος αριστερών προοδευτικών δρόμων στην ελληνική διακυβέρνηση. Είναι θέματα εξάρτησης, υποτέλειας στο συμμαχικό παράγοντα. Ο συμμαχικός παράγοντας θέλει τον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής, τον θέλει ελεγχόμενο απόλυτα. Ο συμμαχικός παράγοντας φοβάται τις μεταβολές και αλλαγές στον τόπο μας. Γιατί η Ελλάδα είναι ένα γεφύρι που συνδέει το λεγόμενο δυτικό κόσμο με τη Μέση Ανατολή, ανατολική Μεσόγειο.
.- Ποιόν λες συμμαχικό παράγοντα; Ξεκαθάρισέ το.
Β. Μιλάω για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Αλλά κύρια τις ΗΠΑ.
.- Αυτή η επιθυμία των ΗΠΑ πως ερμηνεύεται στην πράξη την 21η Απριλίου;
Β. Ερμηνεύεται διότι οι βασικοί αξιωματικοί οι οποίοι ενήργησαν την 21η Απριλίου, είχαν θητεύσει, είχαν βγάλει σχολειά στην Αμερική και είχαν διασυνδέσεις με τους σταθμάρχες της CIA εδώ. Στην Ελλάδα. Ένα είναι αυτό.
.- Πράκτορες δηλαδή;
Β. Το δεύτερο είναι ότι μετά την 21η Απριλίου γίνονται οι μάχες των έξι ημερών Ισραήλ-Αιγύπτου. Αμέσως μετά αποχωρεί η μεραρχία από την Κύπρο και πλέον είναι ανοχύρωτη στα σχέδια των Αμερικάνων και του ΝΑΤΟ, όπου θέλουν μια Κύπρο απόλυτα ελεγχόμενη. Αυτές είναι οι αιτίες της 21ης Απριλίου. Σπεύδουν ένα μέρος των αξιωματικών, διότι οι αξιωματικοί οι δεξιοί, οι κουλτούρας ακροδεξιάς και δεξιάς, συντηρητικοί, που κατά βάση ήταν οι αξιωματικοί, περίμεναν ένα κίνημα το οποίο θα προερχόταν από το βασιλιά και την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων. Η μάζα των αξιωματικών αιφνιδιάστηκε από το μεσαίο μέγεθος ηγεσίας του κινήματος της 21ης Απριλίου, συνταγματάρχες και ένας ταξίαρχος. Σπεύδουν στην πορεία μετά τον αιφνιδιασμό, σπεύδουν εκ των πραγμάτων να αγκαλιάσουν την 21η Απριλίου, ένα σημαντικό μέρος, δεν ξέρω αν ήταν πλειοψηφικό τελικά, νομίζω ότι δεν ήταν πλειοψηφικό, όμως σπεύδουν να εκμεταλλευτούν και από ιδεολογία αλλά και από ιδιοτέλεια, να εκμεταλλευτούν την 21η Απριλίου. Διότι υπάρχουν φοβερά προβλήματα στο στρατό, επετηρίδας, προοπτικές δεν υπάρχουν, δεν βλέπουν προοπτικές, είναι φρακαρισμένη η επετηρίδα, οι λοχαγοί είναι στα σαράντα τους χρόνια και δεν βλέπουν φως ανοίγματος, προώθησης, είναι οι μισθοί πολύ χαμηλοί, δεν μπορούν να επιβιώσουν. Οι αξιωματικοί γνωρίζουμε ότι έχουν περισσότερα του ενός σπίτια, το παιδί τους φοιτά σε ένα πανεπιστήμιο, αυτοί υπηρετούν σε μια φρουρά της Μακεδονίας, το σπίτι τους είναι ενδεχομένως στην Αθήνα ή σε μια …Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα. Υπάρχουν φοβερά προβλήματα οικονομικά. Πιστεύουν λοιπόν ότι θα λυθούν αυτά σε ένα βαθμό και σπεύδουν να αποδεχθούν την 21η Απριλίου ή τουλάχιστο {δείχνουν} μια ανοχή.
.- Αυτά από τους οπαδούς στη συνέχεια, ενώ στον αρχικό πυρήνα δεν έχουμε θέμα επετηρίδας;
Β. Όχι, δεν υπάρχει θέμα επετηρίδας, είναι επαναστατική ομάδα και λοιπά η οποία θα είναι της τάξεως των εκατό αξιωματικών όλων των βαθμών.
.- Τους οποίους έδεναν Μιχάλη, αυτούς τους εκατό, αυτά τα στοιχεία που είπες; Δηλαδή αντικομουνισμός, συμμαχικός παράγοντας…
Β. Αντικομουνισμός κατ’ αρχήν. Από εκεί και ύστερα διαστρωματώσεις υπάρχουν, οι οποίες τουλάχιστον φάνηκαν στην πορεία, δεν ξέρω αν υπήρχαν στην αρχή. Φάνηκαν δηλαδή εθνικιστές μέσα, «Κανταφικοί» δηλαδή, περίπου τηρουμένων των αναλογιών του 1909. Δηλαδή «εθνική ανεξαρτησία», περνάει δεν περνάει κανένας μέσα από το «περιβόλι» μας, από τον χώρο μας.
.- Οι «Κανταφικοί»;
Β. Ναι, δηλαδή των εθνικιστών με την καλή έννοια του όρου, όχι των έξαλλων «πάμε να καταλάβουμε…..».
.- Πες μου έναν από αυτούς.
Β. Νομίζω ότι ήταν ο Στειακάκης, νομίζω ότι ήταν ο Μανουσακάκης. Αυτοί ταγματάρχες. Υπήρχε μια ομάδα.
.- Τη χούντα, τους εκατό που ανέφερες, την αρχική, την «επαναστατική επιτροπή», αυτούς που καπέλωσαν τους στρατηγούς και έκαναν το πραξικόπημα πρώτοι, τους συνδέεις με τον «ΙΔΕΑ» και πως;
Β. Ο «ΙΔΕΑ» είναι μια οργάνωση που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή, με την ίδια ιδεολογία, τον αντικομουνισμό και την ενότητα των αξιωματικών που ήσαν «ΙΔΕΑτες». Να περιφρουρήσουν τις δεξιές, αντικομουνιστικές κυβερνήσεις στην Ελλάδα…
.- Την εξουσία δηλαδή;
Β. Την εξουσία, όπως αυτοί τη έβλεπαν…
.- Και τον προσανατολισμό;
Β. Και τον προσανατολισμό. Με την έννοια αυτή υπάρχει μια σχέση του «ΙΔΕΑ» με την 21η Απριλίου. Υπάρχουν αξιωματικοί πρωταγωνιστές οι οποίοι ήταν του «ΙΔΕΑ». Δεν έπεται όμως ότι ο «ΙΔΕΑ» έδωσε τη γραμμή. Άλλωστε ο Γκίκας ο οποίος φερόταν σαν αρχηγός του «ΙΔΕΑ» δεν συμμετείχε, ήταν απών. Και τον έκανε ο Καραμανλής υπουργό στην κυβέρνηση, τη μεταπολιτευτική. Εδώ λοιπόν υπάρχει μια πρωτοβουλία αξιωματικών του «ΙΔΕΑ» και πρακτόρων ξένων μυστικών υπηρεσιών που και λίγο μπερδεύουν τον όλο προσανατολισμό… φιλοδοξίες δικές τους. Ο Παπαδόπουλος φερόταν ως ο Νάσερ σε ένα κύκλο αξιωματικών. Για να παρέμβει ο στρατός στην πολιτική τον έβλεπαν ως Νάσερ.
.- Άρα έχουμε μια ομάδα αξιωματικών, όπως μου τα λες, του στρατού ξηράς, η οποία είναι αυτόβουλη, δεν ελέγχεται από τον «ΙΔΕΑ», έχει υπόγειες διαδρομές, διασυνδέσεις με ξένες μυστικές υπηρεσίες και συγκεκριμένα τις αμερικανικές, δεν ξέρουμε μέχρι ποιο βαθμό. Μου έλεγες χθες για τον «ΑΣΠΙΔΑ», μου είπες δυο τρία πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τον «ΑΣΠΙΔΑ». Τι συνέβαινε, πως συνδέεις τον «ΑΣΠΙΔΑ» με την εξέλιξη στη δικτατορία;
Β. Ο πυρήνας ο βασικός του «ΑΣΠΙΔΑ» ξεκίνησε με εθνικιστικούς προσανατολισμούς την εποχή της ΕΟΚΑ, του Γρίβα. Ο οποίος έρχεται στην Ελλάδα διαφοροποιημένος από τις Συνθήκες της Ζυρίχης, το 1960. Ο πυρήνας αυτός είναι υπολοχαγών-λοχαγών ένας σημαντικός αριθμός και είναι κύρια μιας τάξης, της τάξης του 53. Κι αυτό έχει μια σημασία γιατί είναι ο Μπουλούκος, είναι της τάξης του 53. Περισσότεροι είναι τάξη 53, που βγήκαν δηλαδή από τη Σχολή το 53. Και έχει μια σημασία ακόμα η τάξη του 53, γιατί είναι η τάξη που μπήκε στη Σχολή Ευελπίδων επί κυβερνήσεως Πλαστήρα-Κέντρου που είχε αρχίσει … δεν υπήρχαν τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων για να μπεις, το 50.
.- Δεν υπήρχαν το 50 πιστοποιητικά φρονήματος;
Β. Ο Πλαστήρας τα είχε περιορίσει με τα μέτρα ειρήνευσης, στα μέτρα ειρήνευσης είχε διαμορφώσει μια κατάσταση τέτοια. Μπήκαν δηλαδή παιδιά των οποίων γονείς και αδέλφια ήταν στο ΕΑΜ, ήταν στην Εθνική Αντίσταση, και πέρασαν.
.- Και έχουμε δηλαδή μετεμφυλιακά στο στρατό ξηράς αξιωματικούς προελεύσεως «ΕΑΜογενών» οικογενειών;
Β. Ναι.
.- Για ολοκλήρωσε με τον «ΑΣΠΙΔΑ».
Β. Αυτή λοιπόν η ομάδα κυνηγήθηκε από την κυβέρνηση του Καραμανλή, κόντρα στις συμφωνίες που αυτός διαμόρφωσε. Στις Συμφωνίες της Ζυρίχης. Και τους διώχνει σχεδόν στο σύνολό τους, όσοι είχαν καταγγελθεί ότι ανήκουν εκεί και είχαν εκδηλωθεί, τους σέρνει σε επιστρατεύουσες αρχές.
.- Το ΓΕΣ δηλαδή;
Β. Ναι ή τα Όπλα τους. Τους μεταθέτουν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, έξω από διοικήσεις και λοιπά. Αυτοί τώρα και με τον ανένδοτο αγώνα της Ένωσης Κέντρου και με την προοπτική ότι η Ένωση Κέντρου θα γίνει κυβέρνηση κάποια στιγμή, προσκολλώνται στην Ένωση Κέντρου, Κεντρώοι. Και προσβλέπουν στην πορεία πια στον Αντρέα Παπανδρέου, ο πιο νέος πολιτικός με τις νέες ιδέες, τους ταιριάζει κατά κάποιο τρόπο και προσκολλώνται εκεί. Και διαμορφώνουν αν θες μια άτυπη συνδικαλιστική κίνηση.
.- Δηλαδή για πόσους μιλάς;
Β. Δεν ξέρω τον αριθμό, εκτιμώ ότι πρέπει να ήταν είκοσι-τριάντα αξιωματικοί, δεν πρέπει να ήταν παραπάνω.
.- Λοχαγοί –ταγματάρχες, εκεί;
Β. Λοχαγός βασικά, ή ταγματάρχης. Λοχαγός-ταγματάρχης. Αυτό ανησυχεί το κατεστημένο το στρατιωτικό και τις ανησυχίες του στρατιωτικού κατεστημένου τις μεταφέρουν στο βασιλιά, στον Κωνσταντίνο. Ο οποίος αρχίζει και αυτός να {λέει} «…τι γίνεται; μήπως κάποια στιγμή δεν μπορούμε να ελέγχουμε το στρατό». Βάζει προφανώς και ανθρώπους του μέσα και είναι πληροφορημένοι και προσπαθούν να ελέγξουν. Προσπαθούν να το ελέγξουν και με το Γρίβα, που ο Γρίβας χρησιμοποιείται από την Ένωση Κέντρου. Η κυβέρνηση Παπανδρέου τον στέλνει τον Γρίβα στην Κύπρο αρχηγό της φρουράς.
.- Το δεξιό Γρίβα στέλνει η κυβέρνηση Παπανδρέου αρχηγό της Εθνοφρουράς, της «Χ»;
Β. Ναι, αυτόν.
.- Επειδή ήταν Κύπριος;
Β. Και επειδή υπήρχε μια επαφή με την Ένωση Κέντρου μετά. Ήταν ας πούμε και ο αντίπαλος της δεξιάς στα θέματα «Συμφωνίες Ζυρίχης» και λοιπά. Ορισμένοι λοιπόν από τους αξιωματικούς αυτούς εξακολουθούν να έχουν επαφή και με το Γρίβα. Σου λέει «αφού τον χρησιμοποιεί η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, ακολουθεί την Ένωση Κέντρου». Εκεί φαίνεται ότι ο Γρίβας, «ο λύκος κι αν εγέρασε, κι έχασε και λοιπά…», τα μυαλά παραμένουν. Μπορεί να αλλάξανε αλλά ο λύκος είναι λύκος. Εξακολουθούσε ο Γρίβας προφανώς να έχει σχέση με τα ανάκτορα… και γι’ αυτό είναι και ουσιώδης μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη. Το στρατιωτικό κατεστημένο μέσα στον «ΑΣΠΙΔΑ», στον όποιον «ΑΣΠΙΔΑ», (της όποιας έκτασης, εγώ νομίζω περιορισμένης και χωρίς καμία επιθετική δραστηριότητα ή στόχευση), περνάνε και όλους τους αξιωματικούς τους δημοκρατικούς που φάνηκαν στη διάρκεια του ανένδοτου αγώνα και της Ένωσης Κέντρου. Και πως φάνηκαν; Με τα φύλλα της εφημερίδας που διάβαζαν και με την αποστασιοποίηση από τις δεξιές – ακροδεξιές διαδρομές του όλου συστήματος του στρατού.
.- Εσύ ήσουν τέτοια περίπτωση;
Β. Ήμουν τέτοια περίπτωση εγώ. Και υπέστην αυτά τα πράγματα ως ενεχόμενος στον «ΑΣΠΙΔΑ».
.- Έχουμε 21 Απριλίου του 67 και η ιστορία του «ΑΣΠΙΔΑ» δεν έχει τελειώσει;
Β. Έρχεται η 21η Απριλίου και μια από τις πρώτες της πράξεις, με Συντακτική Πράξη αποστρατεύει εβδομήντα αξιωματικούς όλων των βαθμών, από συνταγματάρχη μέχρι εμένα, τον τελευταίο, τον ίλαρχο, ως ενεχόμενων στην αντεθνική οργάνωση «ΑΣΠΙΔΑ».
.- Γιατί διώκει τον «ΑΣΠΙΔΑ» ο οποίος εκτός από τους δημοκρατικούς κεντρώους έχει και εθνικιστές αξιωματικούς, όπως μου είπες. Γιατί τους διώχνει όλους;
Β. Τους διώχνει διότι δεν μπορούν να ελεγχθούν. Δεν είναι ελεγχόμενοι, είναι εμφανώς, κάθετα αντίθετοι με τη χούντα, της οποίας γνωρίζουν ποια είναι η προέλευση και ποιοι είναι οι προσανατολισμοί της.
.- Με τον ίδιο τρόπο θα μου απαντήσεις και στο ερώτημα γιατί την «4η Αυγούστου» την έχει βάλει αργότερα στο στόχαστρο; Την οργάνωση του Πλεύρη γιατί την είχε βάλει στο στόχαστρο; Και τον έχωσε μέσα και αυτόν, τον πήγε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Β. Είναι κάποιες δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να έχουν ταίριασμα ιδεολογικό αλλά δεν είναι ελεγχόμενες. Δε μπορεί να τις ελέγξει και μπορεί να του κάνουν ζημιά. Ή θέλει να αλλάξει κατεύθυνση. Γιατί το έδειξε εκεί με την Κυβέρνηση Μαρκεζίνη, θέλει να αλλάξει κατεύθυνση. Δηλαδή να ομαλοποιήσει σταδιακά σε κοινοβουλευτικό σύστημα, ελεγχόμενο στρατιωτικά, και εκεί διαφοροποιήθηκαν και μέσα από την «Επαναστατική Επιτροπή». Διαφοροποιήθηκαν άνθρωποι. Είχαμε αποστρατείες. Μέχρι εκείνη την εποχή άνθρωποι της 21ης Απριλίου.
.– Γιατί το ναυτικό δεν είχε αξιωματικούς στη χούντα μέσα, στον πυρήνα λέμε, στη συνωμοτική ομάδα που έκανε το πραξικόπημα. Το ναυτικό και η αεροπορία δεν είχαν, γιατί; Ή είχαν; Τι ξέρεις εσύ;
Β. Η αεροπορία είχε τον Σκαρμαλιωράκη….
.– Πριν την 21η;
Β. Ήταν πριν την 21η, ήταν από τη «δίκη των αεροπόρων» ο Σκαρμαλιωράκης. Βασικός κατήγορος της «δίκης των αεροπόρων» και βασικός σκευωρός της «δίκης των αεροπόρων». Βγήκαν την επόμενη μέρα αγκαλιά με τον Παπαδόπουλο. Έτσι το έδειξαν οι εφημερίδες. Επομένως υπήρχε από πλευράς αεροπορίας. Από πλευράς ναυτικού, το ναυτικό νομίζω, ότι ορθώς σκέφτηκαν. Το ναυτικό είχε πάντα μια κουλτούρα, η οποία διέφερε από την κουλτούρα του στρατού.
.- Για εξήγησέ το αυτό.
Β. Δηλαδή: υπήρχε μια φιλελευθεροποίηση, εντός ή εκτός εισαγωγικών, των αξιωματικών. Υπήρχαν δηλαδή κανόνες τιμής περί χαφιεδισμού, ότι δηλαδή μπορεί ο αξιωματικός αυτός να διαβάζει ΝΕΑ και να μην πάμε να το πούμε στο Επιτελείο ότι αυτός διαβάζει… Έχω αυτήν την εντύπωση, ότι υπήρχαν κανόνες του ναυτικού. Απόδειξη και οι αντιδράσεις τους στην αλλαγή της στολής, είναι καθαρά όπλο παραδόσεων το ναυτικό, δεν έχει αλλοιωθεί από τις πολλές μεταβολές των κινημάτων του στρατού. Στην εμφυλιοπολεμική περίοδο το ναυτικό δεν είναι μέσα πολύ, έχει αποστασιοποιηθεί σε όλη αυτή τη διαδρομή των εμφυλιοπολεμικών καταστάσεων.
.- Αυτό είναι γενική θεώρηση του ναυτικού. Όμως δεν εξηγεί… δεν υπήρχαν ακροδεξιοί και φασίστες και εθνικοσοσιαλιστές αξιωματικοί του ναυτικού; Εγώ σε ρώτησα γιατί δεν υπήρχαν από το ναυτικό, δεν σου λέω μάζα, δυο – τρεις – ένας…
Β. Είναι και η φύση του όπλου.
.- Μήπως δεν τους χρειαζόντουσαν;
Β. Είναι η φύση του όπλου, αυτό λέω. Είναι και ότι ενδεχομένως δεν υπήρχαν και πράκτορες της CIA και λοιπά, ισχυροί, ή που να μπορούν να έχουν λόγο. Είναι ένα σωρό πράγματα. Εν πάσει περιπτώσει δεν είχαν εμπιστοσύνη.
.- Επειδή ανέφερες για πράκτορες της CIA. Είπες νωρίτερα ότι οι αξιωματικοί οι οποίοι πήγαιναν για εκπαίδευση στις αμερικανικές σχολές, γύριζαν σαφώς επηρεασμένοι. Αν σου πω ότι η συντριπτική πλειοψηφία αξιωματικών του ναυτικού πήγαινε και πηγαίνει σε σχολές της Αμερικής;… Άρα για κάποιον άλλο λόγο η συνωμοτική ομάδα, η χούντα δηλαδή, δεν ήθελε τους αξιωματικούς του ναυτικού μέσα και ο λόγος είναι απλός, και σε ρωτάω: πες μου πώς η μάζα των αξιωματικών του στρατού ξηράς αντιμετώπιζε προδικτατορικά, στη διάρκεια της δικτατορίας και μετά τους συναδέλφους του πολεμικού ναυτικού; Πώς τους έβλεπε; Όχι εσύ, οι άλλοι πως αντιμετώπιζαν τους αξιωματικούς του ναυτικού;
Β. Καταρχήν τους ζήλευαν. Υπήρχε ένας φθόνος. Αυτόν τον έβλεπα προδικτατορικά γιατί στη δικτατορία δεν υπήρξα {εν ενεργεία}. Υπήρχε ένας φθόνος, σε τι;
.- Κάτσε να ξεκαθαρίσουμε κάτι, επειδή μου είπες ότι επί δικτατορίας δεν υπήρξες εν ενεργεία. Πρέπει να μου πεις τι συνέβη, αποτάχθηκες αμέσως;
Β. Αποτάχθηκα αμέσως με την 21η Απριλίου σε τέσσερις μήνες αποτάχθηκα και …ως ενεχόμενος στην αντεθνική οργάνωση «ΑΣΠΙΔΑ». Εκεί βέβαια υπάρχει μια επίσπευση και μια… είμαι ο τελευταίος που μπαίνω και μπαίνω… .έχει μια μεγάλη σημασία εδώ να κάνω μια αναφορά, αναγκαστικά είναι και το προσωπικό στοιχείο. Υπηρετούσα στο Πολύκαστρο, το 1967 με βρίσκει η 21η Απριλίου στη φρουρά Πολυκάστρου, ίλαρχο, λοχαγό δηλαδή των τεθωρακισμένων… Φρουρά δύο μονάδων τεθωρακισμένων. Δε μου δίνουν διοίκηση ίλης, με έχουν σε ένα πεδίο βολής αρμάτων στο όρος Πάϊκο με μια ομάδα στρατιωτών, όπου φυλάμε το πεδίο βολής.
.- Πότε βγήκες από τη σχολή;
Β. Το ‘58. Ίλαρχος, δηλαδή λοχαγός των τεθωρακισμένων. Δεν υπήρχε διοίκηση, δεν μου δίνανε διοίκηση ίλης αρμάτων, ήτανε του βαθμού μου αντιστοιχία. Η 21η Απριλίου με βρίσκει επάνω με την ομάδα στρατιωτών. Την επόμενη μέρα βλέπω να ανηφορίζει ένας ουλαμός αρμάτων, να έρχεται στο πεδίο βολής με επικεφαλής έναν ίλαρχο και μου λέει «κύριε ίλαρχε να κατεβούμε κάτω στο στρατόπεδο της μονάδας».
.- Εκείνος ήταν ταγματάρχης;
Β. Αντισυνταγματάρχης. Κατεβαίνω στο στρατόπεδο και είμαι ουσιαστικά υπό φρούρηση μέσα στο κτίριο μιας ίλης. Χαλαρώνουν τη φρούρηση μετά από λίγες μέρες και είμαι γενικών καθηκόντων, χωρίς καμία αρμοδιότητα. Αποφεύγουν δηλαδή να μου αναθέσουν ακόμα και να πάω να δω τα μαγειρεία. Και αλλάζει διοίκηση η μονάδα και έρχεται ένας βασιλόφρων αξιωματικός, συγγενής του Σπαντιδάκη, ο Κακαβέλας, ο επίλαρχος και αμέσως μετά ο Κακαβέλας έγινε αντισυνταγματάρχης. Με καλεί στο γραφείο του ο Κακαβέλας μετά από κάποιες μέρες και μου λέει «ξέρω ποιος είσαι. Είσαι τελειωμένος από πλευράς καριέρας. Όμως εγώ θα σου δώσω διοίκηση και θέλω να με βγάλεις ασπροπρόσωπο». Εγώ …. «τι είναι αυτό το πράγμα κύριε διοικητά. Ίλαρχος είμαι, μπορώ να διοικήσω ίλη και ελπίζω ότι θα σας βγάλω ασπροπρόσωπο» και το τόνισα αυτό, έτσι με νόημα. Μετά από κάποιο διάστημα αρχίζει ο Κακαβέλας να μου εκδηλώνεται αντιχουντικός, και ότι υπάρχει προοπτική κίνησης, «είσαι έτοιμος να κατέβεις στη Θεσσαλονίκη;», «βρε όπου θέλεις πάω».
.- Μάιος του 67 αυτά;
Β. Ιούνης. Προχωρεί το πράγμα, έχω και επαφή με την οικογένειά του, με καλεί και στο σπίτι. Εν τω μεταξύ οι διάφοροι εκεί βλέπουν ότι …
.- Οι διάφοροι της χούντας θες να πεις;
Β. Δεν είναι ακριβώς της χούντας, αλλά είναι φιλοχουντικοί, δεν έχουν ακόμα ενεργοποιηθεί, δεν ήταν μυημένοι, τα πρώτα βιολιά, αλλά θέλουν να μπουν μέσα, παρατηρούν και βλέπουν και… Όταν πλησίασε η 28η Οκτωβρίου μου λέει ο Κακαβέλας ότι, «την 28η Οκτωβρίου κάτι θα γίνει στη Θεσσαλονίκη. Είμαστε προετοιμασμένοι και λοιπά, την ίλη, έφεδροι;» «εντάξει». 28η Οκτωβρίου, 26 Οκτωβρίου ήταν το σχέδιο της 13ης Δεκεμβρίου που…
.- Γιατί;
Β. Διότι βγήκε στην επιφάνεια ότι θα γινόταν 26 Οκτωβρίου και το ανέβαλαν. Βγήκε και ο Πατακός και το είπε ότι «26 Οκτωβρίου θα μας σκοτώνανε στη Θεσσαλονίκη».
.- Το είχαν μάθει. Και εν τω μεταξύ προκύπτει το ΙΣΤ {Ψήφισμα} μετά;
Β. Την ίδια μέρα. Περίμενε θα σου πω. Παραμονές αλλάζουν τα σχέδια, διότι έγινε γνωστό το πράγμα. Αλλάζουν τα σχέδια και δεν γίνεται στη Θεσσαλονίκη παρέλαση αλλά θα κάνει στο Κιλκίς η μονάδα. Πρόσεξε εδώ: ταυτόχρονα έρχεται το δεύτερο γραφείο της μεραρχίας που υπαγόταν η μονάδα, η έκτη μεραρχία του Κιλκίς, και λέει στον Κακαβέλα «πώς έδωσες διοίκηση στο Βαρδάνη; Γιατί; Δεν τον ξέρεις;» και τον μεταθέτει τον Κακαβέλα την ίδια μέρα για Κοζάνη.
.- Ποιος;
Β. Το ΓΕΣ. Έρχεται σήμα του ΓΕΣ. Ο Στειακάκης είναι δεύτερο γραφείο και είναι «Επαναστατική Επιτροπή» της μεραρχίας και έρχεται το σήμα να φύγει ο Κακαβέλας. Ο Κακαβέλας μου λέει «κοίταξε ό,τι έχουμε πει» του λέω «πήγαινε και μη σε νοιάζει». Κάνουν έλεγχο στα άρματά μου και βρίσκουν πυρομαχικά μέσα, ενώ απαγορεύονταν και την επομένη έχω μπει στη Συντακτική Πράξη και αποστρατεύομαι. Πριν γίνει τίποτα.
.- Άρα υπήρχε η… τους έδωσες την αφορμή και αυτοί αναζήτησαν μια αιτία. Σαν αιτία βρήκαν το Ψήφισμα για τον ΑΣΠΙΔΑ που το είχαν έτοιμο προφανώς, και σε χώσανε εκεί μέσα…….
Β. Ακριβώς… και ο Σπαντιδάκης επειδή ήταν και συγγενής του ο Κακαβέλας, ήταν ακόμα υπουργός Άμυνας τους είπε να μη στήσουν δίκη, γιατί ακόμα είναι πολύ νωρίς για να στηθούν δίκες στους αξιωματικούς.
.- Έμμεσα μου είπες τώρα ότι ουσιαστική σύνδεση και σχέση με τον «ΑΣΠΙΔΑ» δεν είχες και σε χώσανε τελευταίο για να σε ξεπετάξουν…..
Β. Ακριβώς.
.- Είπες ότι ο Σπαντιδάκης, Υπουργός Άμυνας τότε παρεμβαίνει;
Β. Παρεμβαίνει και λέει να μη γίνουν δίκες, γιατί θα δημιουργήσει αντίκτυπο στο σώμα των αξιωματικών, ότι υπάρχουν αντίθετοι στην 21η Απριλίου. Οκτώβρης του 67.
.– Να γυρίσουμε λιγάκι στην 21η Απριλίου, στην ομάδα. Είπαμε ότι η κυρίαρχη ιδεολογία ήταν ο αντικομουνισμός. Πάμε μετεμφυλιακά στο στρατό ξηράς, στη Σχολή Ευελπίδων. Μια κυρίαρχη ιδεολογία δεν διαμορφώνεται σε ένα σώμα αξιωματικών… Πώς διαμορφώνεται στο στρατό ξηράς αυτή η ιδεολογία;
Β. Από τη Σχολή Ευελπίδων. Πρώτα απ’ όλα είναι επιλεγμένοι οι εισαχθέντες στη Σχολή Ευελπίδων. Είναι από οικογένειες κυρίως αγροτικές, συντηρητικές, και ελεγμένες από τους χώρους, ότι δεν έχουν σχέση με Εθνική Αντίσταση, δεν έχουν σχέση με… αυτό είναι το πρώτο ξεσκαρτάρισμα. Μπαίνουν μέσα και αρχίζουν από το πρώτο έτος με αντικομουνισμό, με καθηγητή αντικομουνισμού. Εμείς είχαμε ένα συνταγματάρχη χωροφυλακής, ο οποίος ερχόταν και μας έκανε αντικομουνισμό κανονικά.
.- Υπήρχε ωράριο, ώρα…….
Β. Αντικομουνισμού.
.- Πώς τη λέγατε; Ε.Η.Δ.; Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση;
Β. Κάπως έτσι. Δεν θυμάμαι να σου πω. Θυμάμαι όμως το συνταγματάρχη της χωροφυλακής, ο οποίος προφανώς ήταν στην Ασφάλεια Αθηνών, προϊστάμενος και δεύτερος τη τάξη, (ο πρώτος συνταγματάρχης ήταν μεγάλος βαθμός), και μας έκανε αντικομουνισμό.
ΑΥΡΙΟ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ