Γράφει ο Αντώνης Κακαράς
Τα στελέχη των ελληνικών ΕΔ έδειξαν ευαισθησία από την πρώτη στιγμή για το Κυπριακό, όπως και ο λαός. Με τη διαφορά πως τις οδυνηρές «λύσεις» κλήθηκε να τις επιβάλλει μερίδα αυτών των στελεχών, που συνωμοτούσαν χρόνια για να κυβερνήσουν τον τόπο, να τον «σώσουν», να πάρουν την «κόκκινη μηλιά». Και χρεώθηκε ολόκληρο το στρώμα των αξιωματικών κυρίως, και δευτερευόντως των υπαξιωματικών, το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και τις συνέπειές του, όπως και την εφτάχρονη εκτροπή στην Ελλάδα με ό,τι αυτή συνεπάγεται.
Τα στελέχη του ναυτικού είχαν πιο ελαστική θέση απέναντι στον Μακάριο και γενικότερα στο Κυπριακό, απ’ ότι του στρατού ξηράς και τούτο διακρίνεται και στα έγγραφα που αναφέρονται στα θέματα αυτά. Ακόμα και στα συνταγμένα από προσκείμενους τη δικτατορία, ή σε κάθε περίπτωση από επηρεασμένους από το κλίμα και το δικτατορικό καθεστώς. Το ΑΝ στέλνει κάθε εβδομάδα ενημερωτικά έγγραφα στα υποταγμένα αρχηγεία και τις μεγάλες διοικήσεις και ναυτικούς σταθμούς. Περιλαμβάνει πληροφορίες και εκτιμήσεις για τις κομμουνιστικές και Αραβικές χώρες, την Τουρκία, την Κύπρο και τους στόλους που κυκλοφορούν στη Μεσόγειο και επισκέπτονται την Ελλάδα (Πολεμικά των ΗΠΑ και εμπορικά της ΕΣΣΔ). Τα περισσότερα στοιχεία αφορούν την κατάσταση στην Τουρκία και τα συμβαίνοντα στην Κύπρο.
Τα δελτία που παρουσιάζονται αφορούν από Δεκέμβριο 1970 μέχρι Ιούλιο 1972 και ένα του Δεκεμβρίου 1972. Είναι περίοδος όπου ο Γρίβας βρίσκεται στην Κύπρο και σε έντονη διένεξη με τον Μακάριο, ο τελευταίος όπως και ο Λυσσαρίδης εξοπλίζουν μη ελεγχόμενα από το καθεστώς των Αθηνών Σώματα Κυπρίων, οι συζητήσεις μεταξύ Κληρίδη – Ντεκτάς βρίσκονται σε αέναη κίνηση, οι τρεις Μητροπολίτες με παρακίνηση των Αθηνών ζητούν από τον Μακάριο να μονάσει.
Το Κυπριακό, κύρια με το καθεστώς των Αθηνών αλλά και με τους Τούρκους, βρίσκεται σε εκρηκτική φάση. Την κατάσταση απεικονίζουν με προσεκτικές αλλά αιχμηρές φράσεις οι εβδομαδιαίες ενημερώσεις του 2ου ΕΓ/ΑΝ. Εν τω μεταξύ στη Μεσόγειο πηγαινοέρχονται οι στόλοι των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, δείχνοντας το εκατέρωθεν ενδιαφέρον για τις χώρες της περιοχής. Όλα αυτά απεικονίζονται στα δελτία, με αναφορές στα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στις χώρες της περιοχής και τις θέσεις των υπερδυνάμεων. Το ίδιο διάστημα στην Τουρκία έχουμε στρατιωτικό πραξικόπημα, η ΗΑΔ (Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία) βρίσκεται ακόμα εν ζωή. Στη Λιβύη ο Καντάφι ολοκληρώνει τις εθνικοποιήσεις και τις δεσμεύσεις ξένων κεφαλαίων.
Στο Ιράκ το κόμμα ΜΠΑΑΘ κυριαρχεί, και συχνά όπως και στη Συρία οι στρατιωτικοί που είναι στην εξουσία, συλλαμβάνουν άλλους που σχεδίαζαν να τους ανατρέψουν και τους εκτελούν ενώ παράλληλα και κατά διαστήματα εκτελούν και κομμουνιστές. Το καθεστώς της 21ης Απριλίου εμφανίζεται να ελέγχει την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας και έχει επιλέξει το δρόμο της σύγκρουσης με το Μακάριο. Τα Τσεχοσλοβακικά όπλα που η Κυπριακή Κυβέρνηση αγοράζει για εξοπλισμό δυνάμεως εκτός Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ το οποίον ελέγχεται από Έλληνες αξιωματικούς, άρα από τη δικτατορία), είναι αφορμή για όξυνση των σχέσεων χούντας-Μακαρίου. Από το δελτίο της 4 Ιανουαρίου 1970 εκτός των άλλων πληροφορούμαστε, πως στη Μεσόγειο εκείνες τις ημέρες βρίσκονται σαράντα πέντε (45) μονάδες της ΕΣΣΔ, (15 μάχιμα πλοία επιφανείας, 21 βοηθητικά και 9 υποβρύχια), ενώ τα ελληνικά λιμάνια επισκέφθηκαν είκοσι οκτώ (28) σκάφη του εμπορικού στόλου πάλι της ΕΣΣΔ. Κατά τα άλλα ο Ντεμιρέλ στην Τουρκία στηρίζεται σε μία ψήφο, η κατάσταση είναι συγκεχυμένη και «…ως εκ τούτου πρέπει να αναμένωμεν συντόμως ριζικάς εξελίξεις μη αποκλειομένης πραξικοπηματικής επεμβάσεως των Ενόπλων Δυνάμεων…».
Δεν κρύβεται η απογοήτευση του συντάκτη για τις προτιμήσεις των Τούρκων στην Ελισσάβετ αντί του Άγκνιου. Ο τελευταίος ήταν το καμάρι της χούντας επειδή ήταν ελληνοαμερικανός και τους πρόσεχε με δηλώσεις. Η προεκλογική του εκστρατεία, όπως και του Νίξον, διευκολύνθηκε (πληρώθηκε σημαντικό τμήμα των εξόδων της) από ΚΥΠ και τη χούντα, όπως αποκάλυψε ο Ηλίας Δημητρακόπουλος. «…ο Γεώργιος Παπαδόπουλος δίνει εντολή στον Μιχάλη τον Ρουφογάλη της μυστικής Κ.Υ.Π., η οποία τότε χρηματοδοτείται από την αμερικανική C.I.A. να δώσει το μάξιμουμ ποσό σε μετρητά στον Tom Πάπας …. η Κ.Υ.Π. δεν έχει 549.000 δολάρια μετρητά, πήγε στην Τράπεζα της Ελλάδος και τα πήρε …τα λεφτά του Αμερικανού φορολογούμενου έρχονται στην Ελλάδα για λόγους ασφαλείας στην Ελληνική Κ.Υ.Π., η Ελληνική Κ.Υ.Π. τα ξαναέστειλε πίσω στον Νίξον και Άγκνιου…».
Το παιγνίδι αυτό παίχτηκε από στελέχη των ΕΔ και είναι μια δραστηριότητα ενδεικτική των υπόγειων συνδέσεων ελληνικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Το δελτίο της 8-1-1972, όπως είναι γραμμένο, δείχνει την προτίμηση των συντακτών του για παραχωρήσεις από την πλευρά των Ε/Κ, ώστε να κλείσει το Κυπριακό. Ήταν στόχος των απριλιανών. Είμαστε τις πρώτες ημέρες του 1972 η ΕΟΚΑ Β΄ δραστηριοποιείται και πέντε ημέρες μετά την έκδοση αυτού του δελτίου, δηλαδή στις 13 Ιανουαρίου 1972 κατέρχεται στην Κύπρο και ο Καρούσος, ο αποκαλούμενος έκτοτε και υπαρχηγός του Γρίβα στην ΕΟΚΑ Β΄. Είναι επιβοηθητική η παράθεση όσων είπε στη συνέντευξή του στον γράφοντα για εκείνη την περίοδο.
Αναφέρεται στην δεύτερη κάθοδό του στην Κύπρο, όπου διαπιστώνει πως από τους αξιωματικούς, που είχαν δεσμευτεί να κατέβουν για βοήθεια του Γρίβα, είναι ο μόνος που υλοποιεί την υπόσχεση. Επίσης αναφέρεται σε προσπάθεια του Γρίβα για οργάνωση αντιχουντικής ομάδας με απόστρατους αξιωματικούς στην Ελλάδα και εκπαίδευσή τους σε εκρηκτικά από παλαιούς αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Δεν αποδέχεται την άποψη πως ο Γρίβας συνεργαζόταν με τη χούντα. Αντίθετα τον θέλει να κινείται ενάντιος στα σχέδιά της για ανατροπή του Μακαρίου
Ο Καρούσος αποσύρεται της ενεργού δράσεως, για όλο το διάστημα των συγκρούσεων μεταξύ Γριβικών και Μακαριακών. «…Μέγας αριθμός αξιωματικών βρίσκεται κάτω, ήτανε άνθρωποι της εμπιστοσύνης της χούντας… Ο κόσμος του Γρίβα τους έκανε παρέα… Αυτοί μάλιστα συνήργησαν, στο να οργανωθεί κρυφά από τον Γρίβα, και η δολοφονική κατά του Μακαρίου απόπειρα στον Άγιο Σέργιο …». Δεν κρύβει την πεποίθησή του, πως οι Έλληνες πολιτικοί είχαν ανάμειξη στις εξελίξεις των γεγονότων, με την εισβολή των Τούρκων ως αφορμή για την ανατροπή της χούντας «…Ο καθένας ήθελε μια εξωτερική αιτία που θα την ανέτρεπε ώστε, αυτοί να ξαναέπιαναν τις καρέκλες τους … ήθελαν εθνική καταστροφή στην Κύπρο, όπως έγινε …… δεν παρενέβησαν να την εμποδίσουν την τελευταία στιγμή … ξέρω ότι η επιστολή Μακαρίου προς Γκιζίκη ενεκρίθη πρώτα …Απ’ έξω …… Εγένοντο διορθώσεις και πήγε κάτω ξανά…» Εννοεί τον Καραμανλή.
Τις ενημερώσεις του βασιλιά δεν απέκλειε και ο Καρούσος ως πιθανές από την πλευρά του Γρίβα για εκτόνωση της κατάστασης στο νησί. Υποτίθεται πως ο Κωνσταντίνος είχε ακόμα δυνατότητες να παρέμβει. Τα δελτία των επομένων μηνών (μέχρι και του Δεκεμβρίου 1972, που είναι και το τελευταίο που διαθέτουμε) ασχολούνται συνεχώς με τα Τσεχοσλοβακικά όπλα, τις εφεδρικές δυνάμεις του Μακαρίου, τους άνδρες που στρατολογεί και εξοπλίζει ο Λυσσαρίδης με στόχο να φτάσει τα 2.000 άτομα. Τροφοδοτούν τους παραλήπτες των δελτίων με συνεχείς πληροφορίες για τις διχαστικές συνθήκες των ελληνοκυπρίων στην Κύπρο, με έντεχνη και ωμή συχνά τοποθέτηση για ευθύνες του Μακαρίου.
Παράλληλοι στόχοι με τον Μακάριο είναι ο Λυσσαρίδης και το ΑΚΕΛ. Όσον αφορά τη σχέση του Γρίβα με τη χούντα, όλοι και όλα τα κείμενα τον θέλουν να γίνεται όργανο του καθεστώτος των Αθηνών. Ο Μακάριος ωμά τα αναφέρει αυτά στο γράμμα του της 2-7-1974 προς τον Γκιζίκη. Ο Καρούσος δεν το αρνείται, αλλά τονίζει πως αυτό συμβαίνει από κάποια χρονική στιγμή και μετά. Διευκρινίζει τα της διεισδύσεως οργάνων της δικτατορίας στην ΕΟΚΑ Β΄. Επιμένει πως ο Διγενής στρατολογούσε αξιωματικούς στην Ελλάδα με στόχο οργάνωση που θα καταπολεμούσε τη χούντα των Αθηνών από την Κύπρο. Κανείς από αυτούς τους αξιωματικούς δεν κατέβηκε στην Κύπρο εκτός του Καρούσου. Ονομάζει μόνον τον Δροσογιάννη με τον οποίον υπάρχει κατά τα φαινόμενα έντονη αντίθεση σε προσωπικό επίπεδο. Οι αναφορές στον Βαρδάνη και το Λύτρα (απότακτοι ήδη αξιωματικοί του ΣΞ) σε σχέση με τον Γρίβα, δεν αφορούν την Κύπρο, αλλά προσπάθειες του Γρίβα για οργάνωση αντιστασιακής ομάδας στην Αθήνα. Οι συνεντεύξεις με τους αναφερόμενους δίνουν στοιχεία αλλά δεν επαρκούν ώστε με βεβαιότητα να διεισδύσει κανείς στις προθέσεις του Γρίβα με τις δραστηριότητες στην Ελλάδα. Η οργάνωση με το Λύτρα έγινε και λειτούργησε για λίγο, όπως ο ίδιος το περιγράφει. Έγιναν συλλήψεις, υπέστησαν διώξεις. Ο Καρούσος δίνει το λόγο του στον Γρίβα και τον τηρεί, κατεβαίνοντας στην Κύπρο. Όσο παράδοξο και εάν φαίνεται, λέει πως το κάνει, πιστεύοντας πως θα πολεμήσει τη δικτατορία. Όσο χρόνο διέρχεται εκεί δεν έχει σοβαρό μπλέξιμο στις αντιμακαριακές δραστηριότητες της ΕΟΚΑ Β΄. Μετά το θάνατο του Γρίβα προσπαθεί να στρέψει σε πολιτική δράση την οργάνωση, αποτυγχάνει λόγω των αντιδράσεων και γυρίζει πίσω.
Συλλαμβάνεται από τον παλιό του συμπολεμιστή του ΕΔΕΣ τον Ιωαννίδη, και ο τελευταίος ακούει για την κατάσταση στην Κύπρο μια άποψη σωστή, όπως απέδειξαν οι εξελίξεις. Ο Βασιλικόπουλος εκφράζεται καθαρά για τον Καρούσο στη συνέντευξή του και συγχρόνως καλύπτει και για το Κυπριακό κάποια σημεία. «…αν έλεγες του Καρούσου ΄΄Πάρε τρεις και πήγαινε κάνε αυτή την δουλειά΄΄ αυτοστιγμής σου έλεγε ΄΄Ναι πάω΄΄ η δουλειά ήταν τελειωμένη …. Όταν όμως ο Γρίβας πέθανε.. ο Ιωαννίδης παρήγγειλε …, στους άλλους στης Ε.Ο.Κ.Α. ΄΄Ή διώχνετε τον Καρούσο ή σας κόβω τη βοήθεια΄΄ Και τότε αναγκάστηκε να φύγει, ο Καρούσος ….» Παίρνουμε τη συνέντευξη του Καρούσου ως έχει. Υπήρξε σε τρεις πολεμικές συγκρούσεις παρών (κατοχή, εμφύλιος, Κύπρος). Δεν έκανε πίσω, ούτε εξαγόρασε την παρουσία του στις συγκρούσεις με την παράταξη των ΄΄εθνικοφρόνων΄΄. Ο ίδιος είναι εθνικόφρων χωρίς εισαγωγικά. Πολέμησε τον κομμουνισμό και σεβάστηκε τους πολεμιστές αντιπάλους του.
Εξακολουθούσε μέχρι το τέλος να έχει τις απόψεις του για το ΕΑΜ, το ΚΚΕ, τον κομμουνισμό γενικότερα. Έπρεπε να τον σεβαστούν οι τότε σύντροφοί του και δεν το έκαναν, ούτε στην επταετία (όσοι από εκείνους είχαν στηρίξει τη χούντα), ούτε στην ΕΟΚΑ Β΄ ειδικά μετά το θάνατο του Γρίβα, ούτε η οικονομική/ κοινωνική τάξη που στηρίχθηκε στους δικούς του πολέμους για να ασκήσει και εκμεταλλευτεί την εξουσία στη χώρα. Ο Καρούσος επομένως είναι στέλεχος των ΕΔ εν ενεργεία στις 20-4-1967, αντιχουντικός, πατριώτης, ενάντιος του Κομμουνισμού και ερμηνεύονται οι πράξεις του εύκολα. Ο Γρίβας γιατί τα έκανε αυτά; Πόσο δίκιο έχει ο Καρούσος όταν λέει πως η καταστροφή στην Κύπρο συνειδητά αφέθηκε να εξελιχθεί, αν όχι προκλήθηκε, για να ξαναβρούν τους πολιτικούς τους θώκους οι παλαιοκομματικοί; Γιατί αυτό ακριβώς υπονοεί.
Η άποψη αυτή προωθείται έντονα και από τους οπαδούς του καθεστώτος της 21ης Απριλίου και όχι μόνον απ’ αυτούς. Προβλήθηκε σε τηλεοπτική συνέντευξη του συνταγματάρχη ε.α. Δ.Παπαποστόλου. Καταγράφονται και από τον τ. Βουλευτή Ψαρουδάκη στοιχεία από τις καταθέσεις στην επιτροπή της Βουλής για το Κυπριακό, αλλά και η άποψη του για τις ευθύνες ιδιαίτερα του Καραμανλή και της υπόλοιπης πολιτικής ηγεσίας της μεταπολίτευσης. Γνωρίζουμε πως την ίδια ημέρα που ο Μακάριος στέλνει την επιστολή του (2/7/74 και παραλαμβάνεται από τον Γκιζίκη την επομένη) γίνεται η σύσκεψη όπου καθορίστηκαν οι λεπτομέρειες του πραξικοπήματος. Επομένως, συμπεραίνει ο Κάππος, «…δεν είναι σωστό ότι αιτία για το πραξικόπημα ήταν η επιστολή του Μακαρίου …».
Ο Μακάριος ήταν προσωπικότητα διεθνούς κύρους, πολιτικός μεγάλου βεληνεκούς (και μεγάλα τα λάθη του) και αναμφισβήτητα όσο ζούσε δεν υπήρχαν Έλληνες πολιτικοί, που θα μπορούσαν να τον καθοδηγούν. Αυτό όμως δεν αποκλείει τη σύμπραξη με κύκλους Ελλήνων πολιτικών στο εξωτερικό για καταπολέμηση της χούντας (να θυμηθούμε πως στο εξωτερικό στην επταετία ζούσαν οι Καραμανλής, Παπανδρέου, Μητσοτάκης, Κωνσταντίνος Γκλύξμπουργκ (ή Β΄, ή Χριστιανός, ή Δεγκρέτσια ή τ. βασιλιάς) και πολλοί άλλοι.
Ο Αβέρωφ κινιόταν ελεύθερα με διπλωματικό διαβατήριο και όταν δημοσιογράφος τον ρώτησε μεταπολιτευτικά, πως συμβιβάζεται να είναι και ΄΄αντιχουντικός΄΄ και να κινείται με τέτοιο διαβατήριο αντέδρασε πολύ ψυχρά απαντώντας πως ΄΄χειριζόμαστε, κύριε, εθνικά θέματα΄΄. Τότε έγινε και η περίφημη συνάντηση/ ημερίδα/ συνέδριο /συνωμοσία/ σχεδίαση ή όπως ονομάσθηκε ΄΄Σεμινάριο΄΄ της Ρώμης για το Κυπριακό. Ήταν και ο Αβέρωφ εκεί και υπέβαλλε συγκεκριμένη πρόταση μάλιστα. Και αυτό τρεις μήνες μετά την αποφυλάκισή του για το ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄ τις ημέρες ακριβώς των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Οι κινήσεις του οπωσδήποτε ελέγχονταν. Γράφει ο Ιγνατίου σε βιβλίο του.
«… Ανάμεσα στα πρώτα δέκα National Security Study Memoranda (N.S.S.M.) ήταν και η Κύπρος. Το 1969-70 πραγματοποιήθηκε από την αμερικανική πρεσβεία της Λευκωσίας η δεύτερη μελέτη που είχε μια άλλη μορφή και καταγράφηκε ως National Security Decision Memoranda (N.S.D.M).
Όσο για το πώς μίλησε ο Αβέρωφ και για συμφέροντα ποιών, αναφέρει: «…ήταν φανερό ότι στόχος του Αβέρωφ ήταν να αντιμετωπιστεί το Κυπριακό ως ΝΑΤΟϊκό πρόβλημα και να λυθεί μέσα στα πλαίσια της συμμαχίας, με τρόπο που να διασφαλίζονται τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο….ο καθηγητής…λέει ότι η πρόταση του Αβέρωφ εξυπηρετούσε ξεκάθαρα τα συμφέροντα της Δυτικής Συμμαχίας…». Και σε όλα αυτά εμπόδιο ήταν ο Μακάριος. Μοχλός για την υλοποίηση του N.S.D.M. για την Κύπρο, ήταν η ομάδα Ιωαννίδη, που αφού έκανε το ΄΄καθήκον΄΄ της, παραμερίσθηκε την ίδια στιγμή.
Κάποτε πρέπει να αποκαλυφθεί ο ρόλος του Αβέρωφ. Δεν φτάνει η προβολή της πλευράς ΄΄του ευπατρίδη με τα τσαρούχια και το υπέρκομψο κοστούμι στη Βουλή΄΄. Θα τον δούμε κάπως και στο ΄΄κίνημα΄΄ του ναυτικού για το οποίο ο Πετρόπουλος ευθέως τον κατηγορεί πως το είχε από το 1972 (;) προδώσει. Αλλά για το Κυπριακό ο Αβέρωφ υπήρξε πρόσωπο με σημαντικούς ρόλους πάντα. Επανερχόμενοι στους αξιωματικούς, με τους οποίους ο Γρίβας επεδίωξε επαφή για αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, συναντάμε τον Βαρδάνη ο οποίος στη συνέντευξή του (29-11-02) διευκρινίζει, πως συναντήθηκε με τους Κύπριους αλλά δεν προέκυψε συνεργασία. Πώς εξηγείται η συνεργασία του Γρίβα αργότερα, και από πότε άρχισε με τον Ιωαννίδη;
Σε ένθετο της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ παρουσιάζονται συνοπτικά, αλλά αρκετά στοιχεία για τα διαδραματισθέντα προ της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο. Η άποψη όμως πως το πραξικόπημα σχεδιάστηκε, για επιβίωση του ελεγχόμενου από τον Ιωαννίδη απομονωμένου καθεστώτος των Αθηνών, δεν μπορεί να γίνει δεκτή. Μια από τις αιτίες του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου και στόχος των πραξικοπηματιών ήταν το Κυπριακό. Επομένως τις συνθήκες για επέμβαση στην Κύπρο θα τις δημιουργούσαν, όπως και έγινε. Εξ άλλου το πραξικόπημα εξυπηρετούσε και τους Αμερικανούς. Και αφού προσφέρονταν από χρόνια να κάνουν την επιχείρηση (Τούρκοι με τον Ετσεβίτ και Έλληνες πρώτα με τον Παπαδόπουλο και στη συνέχεια με τον Ιωαννίδη) γιατί να μη βοηθήσουν; Με πολλαπλές επιτυχίες. Οι Τούρκοι ευχαριστημένοι, ο Μακάριος εκτός ενεργείας, οι Έλληνες δυσαρεστημένοι αλλά υπό τον έλεγχο των Αμερικανών διπλωματών και με δεσμεύσεις στο ΝΑΤΟ, οι Άγγλοι οι μόνοι κυρίαρχοι (άρα και οι ίδιοι οι Αμερικανοί) σε μεγάλα τμήματα του εδάφους του νησιού, όπου και οι βάσεις.
Οι Σοβιετικοί εκτός επιρροής στο αβύθιστο αεροπλανοφόρο, που ελέγχεται πλέον απόλυτα. Ανεξάρτητα επομένως από την θέληση για επιβίωση του καθεστώτος Ιωαννίδη με την ανατροπή Μακαρίου, το καθεστώς τον έχει βάλει στόχο, διότι ΄΄εμποδίζει την ένωση΄΄. Και δεν είναι μύθος, όπως λέει ο Ευρυβιάδης, η άποψη «…ότι όλα έγιναν για την ένωση…». Είναι άλλο τι συνέβαινε με βάση τις συμφωνίες και τις ρεαλιστικές δυνατότητες για ένωση (μάλλον για διχοτόμηση και διπλή ένωση), και άλλο τι πίστευαν και με βάση αυτό ενεργούσαν και οι συνωμότες περί τον αρχηγό τους Ιωαννίδη και όλοι οι στρατιωτικοί, που ήθελαν την Κύπρο ενωμένη με την Ελλάδα. Τα στελέχη των ΕΔ που ήταν η ηγεσία του Απριλιανού καθεστώτος, αποδείχθηκαν μικρών προδιαγραφών. Η ομάδα αυτή ήταν αδύναμη σε όλους τους τομείς, για να ασκήσει πολιτική διεθνούς επιπέδου, όπως είναι το Κυπριακό. Δεν ήταν έμπειροι, διπλωμάτες, χαρισματικοί, δυνατοί, οραματιστές, ήταν ΄΄λίγοι΄΄, ΄΄μικροί΄΄, ΄΄αδύναμοι΄΄. Εκείνο που ήξεραν καλά, γιατί ολόκληρη τη στρατιωτική τους ζωή αυτό έκαναν, ήταν να συνωμοτούν. Όχι όμως όπως ο Κίσινγκερ, και αγνόησαν ότι, δεν ήταν ηλίθιοι οι Τούρκοι. Δεν μπορεί κανείς να πει για τους εδώ πως ΄΄απαλλάσσονται λόγω βλακείας΄΄. Παρότι εύκολα έριξαν το ανάθεμα και τις ευθύνες, για ό,τι ακολούθησε του πραξικοπήματος, στη διάδοχη κατάσταση στην Ελλάδα με τον Καραμανλή. Εν τούτοις πρέπει να καθοριστεί δικαστικά και πολιτικά εάν ήταν προδότες συγγνωστοί (δηλαδή εκ δόλου), όπως πολλοί τους αποκαλούν. Προδοσία με τη λογική αυτή ήταν σίγουρα οι πράξεις τους. Δεν ήθελαν να καταλήξουν τα πράγματα εκεί που κατέληξαν, και ενδιαφέρει αυτό μόνο για να ερμηνεύσει κανείς, το γιατί χρησιμοποιήθηκαν.
Ο ΄΄Φάκελος Κύπρου΄΄ και οι ευθύνες της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων