Η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη στην Ελλάδα, ίσως και στα Βαλκάνια βρίσκεται στην Θεσσαλονίκη. Το στρατιωτικό νεκροταφείο του Ζεϊτελνίκ ,βρίσκεται μια ανάσα από την Θεσσαλονική. Εκεί έχουν ταφεί οι νεκροί των συμμαχικών στρατευμάτων της Αντάντ . Αυτοί που έπεσαν μαχόμενοι στο Βαλκανικό Μέτωπο. Άγγλοι, Γάλλοι, Σέρβοι, Ρώσοι και Ιταλοί. Και στο πλάϊ τους έχουν ακοίμητο φρουρό ένας 86χρονο Σέρβο ντυμένο με στρατιωτική στολή. Εδώ και μισό αιώνα ο Ντζόρντζε Μιχαΐλοβιτς υποδέχεται τους επισκέπτες της νεκρόπολης τους κερνά ρακί και τους απαγγέλλει στίχους του μεγάλου Σέρβου ποιητή, Βόϊσλαβ Ιλίτς του νεότερου, που είναι σκαλισμένοι σε μια πλάκα από γρανίτη, κάτω από ένα ψηφιδωτό με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ: «Εδώ βρήκαν το αιώνιο καταφύγιο οι μεγαλύτεροι ήρωες της σημερινής εποχής» !
Το Onalert είχε παρουσιάσει αυτή την εντυπωσιακή όσο και -δυστυχώς- άγνωστη νεκρόπολη.
Τώρα η Σύγχρονη Ρωσία σ΄ ένα αφιέρωμά της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην συμμετοχή των Ρώσων σ΄ αυτών επισκέφθηκε το στρατιωτικό νεκροταφείο και επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στην μορφή του 86χρονου Σέρβου “φρουρού”.
«Φυλάω όχι μόνο τους τάφους, λίγα πράγματα μπορεί να συμβούν με τα μάρμαρα. Φυλάω τη μνήμη εκείνων που κείτονται σε αυτούς. Αυτή είναι που κινδυνεύει σήμερα περισσότερο», λέει ο Ντζόρντζε, τραβώντας έξω από το κόκκινο πακέτο ένα άφιλτρο τσιγάρο μάρκας «Drina». Σύμφωνα με τον ίδιο, τέτοια «βαριά» τσιγάρα κάπνιζαν οι στρατιώτες στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και άλλα τσιγάρα ο ίδιος δεν καπνίζει.
Στο κέντρο της κρύπτης βρίσκεται ένα τραπέζι γεμάτο με δώρα, φωτογραφίες και μερικές χούφτες χώμα. Εδώ βρίσκονται και τα στεφάνια από τους προέδρους της Σερβίας, στρατιωτικά πηλίκια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, εθνόσημα και σήματα μονάδων από στολές πεσόντων στον πόλεμο της δεκαετίας του 1990. Αποκόμματα εφημερίδων, σημαίες ποδοσφαιρικών συλλόγων, εικόνες. Για κάθε ένα από τα πολύτιμα αναθήματα που αφήνουν οι επισκέπτες του Ζεϊτενλίκ και φυλάσσονται στην κρύπτη, ο Ντζόρντζε μπορεί να διηγηθεί την ιστορία του. Πώς καταφέρνει να θυμάται την ιστορία καθενός μικρού ή μεγάλου αντικειμένου, είναι ένα μυστήριο. Ίσως, η καλή μνήμη να είναι μια επαγγελματική δεξιότητα του σέρβου φύλακα – ξεναγού.
Το τελευταίο κερί
Στην κρύπτη βρίσκονται πάντα αναμμένα κεριά. Αυτή είναι η μεγάλη αποστολή που έχει αναλάβει να υλοποιήσει ο Ντζόρντζε: Να διατηρεί πάντα αναμμένη την φλόγα της μνήμης στο Ζεϊτενλίκ.
Σε κάποιο σημείο της κρύπτης, δίπλα σε μια από τις προθήκες με βιβλία, βρίσκεται μια φωτογραφία του Ντζόρντζε, στην οποία ακουμπάει τα χέρια του στο σταυρό του τάφου των φυλάκων του Ζεϊτενλίκ. Στο σταυρό είναι χαραγμένα δύο ονόματα: Σάβο Μιχαΐλοβιτς και Ντζούρο Μιχαΐλοβιτς. Ο Σάβο, πρώτος φύλακας και παππούς του Ντζόρντζε, έφτασε εθελοντής στο Μέτωπο της Θεσσαλονίκης από την περιοχή του κόλπου του Κότορ. Ήταν αυτός που συγκέντρωσε και έθαψε τους συντρόφους του. Στη διάρκεια της δικής του «θητείας», εμφανίστηκε στο Ζεϊτενλίκ το ρωσικό τμήμα. Με αίσθημα ευγνωμοσύνης απέναντι στους Ρώσους στρατιώτες, Σέρβοι και Ελληνες έφεραν εδώ μετά τον πόλεμο τα οστά που βρέθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα στους χώρους όπου διεξήχθησαν μάχες.
Οι ναζί κατέστρεψαν ρωσικούς τάφους
Ο γιός του Σάβο, Ντζούρο, ο δεύτερος «φύλακας ψυχών», βίωσε έναν άλλο παγκόσμιο πόλεμο. Όταν οι ναζί ήρθαν στην Θεσσαλονίκη, το νεκροταφείο δεν το πείραξαν, αλλά ανεσκάψανε και καταστρέψανε τους ρωσικούς τάφους. Στη θέση τους, οι στρατιώτες της Βέρμαχτ αποφάσισαν να θάψουν τους δικούς τους νεκρούς. Στη δεκαετία του 1950, οπότε ο Ντζούρο ζούσε ακόμα, υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Γερμανίας και της ΕΣΣΔ, βάσει της οποίας τα λείψανα των Γερμανών στρατιωτών του Ζεϊτενλίκ μεταφέρθηκαν πίσω στην πατρίδα τους και οι ρωσικοί τάφοι αποκαταστάθηκαν στις αρχικές τους θέσεις.
Από το 1961, τους αποκατασταθέντες τάφους επιβλέπει ο Ντζόρντζε. Αλλά απ’ ότι δείχνουν τα πράγματα, το τρίτο όνομα στον οικογενειακό τάφο των φυλάκων του Ζεϊτενλίκ θα είναι το τελευταίο. «Τη δουλειά αυτή μου την παρέδωσε ο πατέρας μου, και του ίδιου, ο πατέρας του. Φυσικά και εγώ θα έπρεπε κάποια στιγμή να κάνω το ίδιο. Αλλά γέννησα κορίτσι. Σκέφτηκα, η κόρη μου θα γεννήσει γιο και θα συνεχίσει αυτός την οικογενειακή παράδοση. Έχω δύο εγγονές!», είπε ο Ντζόρντζε με ένα χαμόγελο που δεν μπορώ να πω με σιγουριά αν ήταν χαράς ή λύπης…
Όπως στα χαρακώματα, ώμο με ώμο…
Από το κέντρο της κρύπτης προς τα δεξιά και τ’ αριστερά, ξεκινούν μερικοί στενοί διάδρομοι. Στους τοίχους τους, είναι χαραγμένα σε μαρμάρινες επιγραφές τα ονόματα των θυμάτων στο Μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Δίπλα σε μερικά από τα ονόματα, οι Σέρβοι έχουν τοποθετήσει με κολλητική ταινία αποξηραμένα λουλούδια, κεριά και σημειώσεις.
Κάποιος έγραψε με μπλε στυλό στα σέρβικα πάνω στο μάρμαρο: «Σας ευχαριστώ για όλα».
Ο Ντζόρντζε είπε ότι στη Σερβία υπήρχε παλαιότερα εκδρομικό πρόγραμμα με δωρεάν μεταφορά στη Θεσσαλονίκη ειδικά για την επίσκεψη στο νεκροταφείο. Όμως πρόσφατα,σταμάτησε η χρηματοδότησή του και έτσι οι επισκέπτες στο Ζεϊτενλίκ μειώθηκαν αισθητά.
Ανάμεσα στα σερβικά ονόματα στις μαρμάρινες επιγραφές στους τοίχους, σε κάποια σημεία υπάρχουν επίσης και ρώσικα ονόματα. Όπως πολέμησαν μαζί Σέρβοι και Ρώσοι, έτσι και μετά το θάνατο τους, παρέμειναν ο ένας δίπλα στον άλλο.