Η νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα Άρβηλα-Γαυγάμηλα σαν σήμερα το 331 π.Χ. οδήγησε την Περσική Αυτοκρατορία στο τέλος της και άνοιξε τον δρόμο στους «Ελληνες να επεκτείνουν την επιρροή τους προς ανατολάς μέχρι την Ινδία. Η νίκη εξασφάλισε την κυριαρχία του ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος στους επόμενους αιώνες.
Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ο Φίλιππος της Μακεδονίας είχε οργανώσει και εκπαιδεύσει έναν ισχυρό στρατό που αρχικά νίκησε και ακολούθως συνένωσε τις ελληνικές πολιτείες σε μια νέα Ελληνική Αυτοκρατορία, η οποία έγινε η ισχυρότερη στρατιωτική και οικονομική δύναμη της Δύσης. Μόνο η Περσική Αυτοκρατορία στην Ανατολή μπορούσε να ανταγωνιστεί την παγκόσμια ισχύ της. Ο Φίλιππος είχε καταστρώσει σχέδια για την κατάκτηση της Περσίας, άλλα δολοφονήθηκε πριν προλάβει να επιτεθεί στους αντιπάλους του. Ο γιος του Αλέξανδρος, ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία είκοσι ετών, αλλά είχε αρκετά χρόνια πολεμικών εμπειριών τις οποίες είχε αποκτήσει στο πεδίο της μάχης δίπλα στον πατέρα του, καθώς και κλασική μόρφωση από τον Αριστοτέλη.
Την εποχή που ανέλαβε ο Αλέξανδρος την εξουσία δεν είχαν αναπτυχθεί ακόμη ο σχεδιασμός και η στρατηγική της μάχης. Στην καλύτερη περίπτωση, η τακτική ήταν πρόχειρη οι αντίπαλοι συγκρούονταν κατά μέτωπον και νικητής αναδεικνυόταν συνήθως ο μεγαλύτερος και καλύτερα οπλισμένος στρατός.
Ο Αλέξανδρος εισήγαγε τους τακτικούς ελιγμούς για την κύκλωση του εχθρού και για τον συντονισμό πεζών και έφιππων επιθέσεων. Πριν από αυτόν, ο πόλεμος έμοιαζε με οδομαχία- μετά από αυτόν, θύμιζε μια μαζική, αν και όχι πλήρως προετοιμασμένη, θεατρική παραγωγή.
Το 334 π.Χ. ο ελληνικός στρατός νίκησε τους Πέρσες στον Γρανικό ποταμό και ακολούθως βάδισε κατά της Ισσού, όπου πέτυχε νεά νίκη. Αν και η Περσία παρέμενε ισχυρή, ο Αλέξανδρος αποφάσισε να προσθέσει νέα εδάφη στην αυτοκρατορία του πριν ολοκληρώσει την ήττα των Περσών. Ακολούθησε την ανατολική μεσογειακή ακτή κατακτώντας το σημερινό Ισραήλ και ακολούθως την Αίγυπτο.
Ο θρύλος αναφέρει ότι, σε μια επίσκεψη του στους μεγάλους ναούς της Αιγύπτου, ο Έλληνας ηγέτης θεωρήθηκε γιος του Δία και όχι του Φιλίππου. Οι στρατιώτες του που ήδη τον λάτρευαν για τις ικανότητες και τη μεγάλη ανδρεία του στις σκληρές μάχες, δεν δυσκολεύτηκαν να τον αποδεχτούν σαν θεό.
Ο Αλέξανδρος σταμάτησε την εκστρατεία του για να ιδρύσει την Αλεξάνδρεια στις εκβολές του Νείλου .Εκτός από τη δημιουργία λιμανιού για το ναυτικό και ενός σημείου ανεφοδιασμού για τον στρατο του η Αλεξάνδρεια έγινε σύντομα εμπορικό, επιστημονικό και λογοτεχνικό κέντρο του ελληνικού κόσμου.
Το 331 π.Χ. ο Αλέξανδρος ξεκίνησε με στρατό 40.000 πεζών και 7.000 ιππέων ακολουθώντας αντιστρόφως τον δρόμο από τη Μεσόγειο προς την Περσία, όπου διέσχισε τον Τίγρη και τον Ευφράτη χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση. Ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος Γ’ παρακολουθούσε την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ συγκέντρωνε στρατεύματα από ολόκληρο το βασίλειο του.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου είχε δημιουργήσει έναν στρατό από 200.000 πεζούς και ιππείς, τους οποίους υποστήριζαν 200 πολεμικά άρματα και 15 ελέφαντες. Ορισμένοι υπολογισμοί ανεβάζουν τις δυνάμεις του σε 500.000 άτομα, αλλά είνο αμφίβολο αν ήταν διαθέσιμοι τόσοι πολλοί στρατιώτες ή αν μπορούσαν να συντηρηθούν με τα συστήματα ανεφοδιασμού εκείνης της εποχής.
Ο Δαρείος παρέταξε τον στρατό του σε μια μεγάλη ανοιχτή περιοχή περίπου εκατό χιλιόμετρα δυτικά των Αρβήλων. Ύστερα ισοπέδωσε το έδαφος για να μπορούν τα άρματα του να κινούνται εύκολα.
Ο Αλέξανδρος έφθασε στα Γαυγάμηλα, απέναντι από την αμυντική γραμμή του Δαρείου, στα τέλη Σεπτεμβρίου.
Ορισμένες περιγραφές αναφέρουν έρουν ότι οι
Έλληνες ξεκουράστηκαν μερικές ημέρες, ενώ άλλες λένε ότι περίμεναν μόνο
μερικές ώρες πριν επιτεθούν.
Το πρωί της 1ης Οκτωβρίου (η ακριβής ημερομηνία επιβεβαιώθηκε απο την αναφορά μιας σεληνιακής έκλειψης) ο Αλέξανδρος άρχισε την επίθεση. Επειδή μειονεκτούσε αριθμητικά σε αναλογία τουλάχιστον ένα προς πέντε δεν είχε άλλη επιλογή πάρα να χτυπήσει το περσικό κέντρο. Για να αποφύγει μια πιθανή κύκλωση του τοποθέτησε το πεζικό στο κέντρο, το ιππικό στις πτέρυγες και τις ισχυρές εφεδρείες του πιο πίσω.
Ο Δαρείος απάντησε με μια δική του επίθεση εναντίον του κέντρου των Ελλήνων. Τα άρματα και οι ελέφαντες του. ακολουθούμενοι από το ιππικό διέσπασαν τις προφυλακές και βρέθηκαν μπροστά στο ελληνικό πεζικό. Το περσικό ιππικό διέσχισε το ελληνικό μέτωπο άλλα αντί να στραφει και να επιτεθεί στις απροστάτευτες πτέρυγες του ελληνικού στρατού, συνέχισε την έφοδο του στα μετόπισθεν για να λεηλατήσει τα εφόδια και να σκοτώσει τους συνοδούς του στρατοπέδου.
Ο Αλέξανδρος αγνόησε τα μετόπισθεν του και επιτέθηκε στο κενό που άφησαν οι Πέρσες ιππείς, ενώ ταυτοχρόνως έστρεψε τις εφεδρείες του εναντίον των ανυπεράσπιστων περσικών πτερύγων. Η τακτική του ήταν υπέρτερη, αλλά ο μεγάλος αριθμός των Περσών καθυστέρησε μια γρήγορη ελληνική νίκη. Οι Πέρσες άντεξαν μέχρι τη στιγμή που είδαν τον Αλέξανδρο να διασπά το κέντρο τους και να πλησιάζει τον Δαρείο με το επιτελείο του. Όταν υποχώρησε ο Δαρείος, ο στρατός του, αν και εξακολουθούσε να υπερέχει σε αριθμό, διασπάστηκε και τράπηκε σε φυγή. Το ελληνικό ιππικό καταδίωξε και σκότωσε πολλούς Πέρσες που έφευγαν πανικόβλητοι. Ο Δαρείος διέφυγε, άλλα ένα πολύ μεγάλο μέρος των στρατιωτών του είχαν σκοτωθεί. Οι εκτιμήσει; για τις περσικές απώλειες ποικίλουν μεταξύ 40.000 και 100.000 ανδρών. Οι ελληνικές απώλειες δεν ξεπέρασαν τους 500 στρατιώτες.
Ο Αλέξανδρος και ο στρατός του κατέλαβαν σύντομα τις μεγάλες περσικές πόλεις, ενώ ο Δαρείος δολοφονήθηκε από κάποιο μέλος της κυβέρνησης του. Ο Αλέξανδρος δεν σταμάτησε την επίθεση του εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας, αλλά συνέχισε προς την Κασπία θάλασσα και κατέλαβε όλες τις πε-ριοχές μέχρι τη βόρεια Ινδία. Κανένας στρατός δεν μπορούσε να τον σταματήσει εκτός από τον δικό του. Μετά από οκτώ χρόνια συνεχούς πολέμου, οι στρατηγοί του τον έπεισαν να γυρίσει στην πατρίδα. Καθ’ οδόν, παρά τους ισχυρισμούς περί θεϊκής καταγωγής, ο Αλέξανδρος πέθανε σε ηλικία μόλις 33 ετών, πιθανόν απο ελονοσία σε συνδυασμό με άφθονη οινοποσία.
Με δεδομένο τον χρόνο προετοιμασίας και τους συντριπτικά ανώτερους αριθμούς δυνάμεων, ο Δαρείος θα μπορούσε ίσως να νικήσει τους Έλληνες στα Αρβηλα-Γαυγάμηλα. Ο αποφασιστικός παράγων, όμως, δεν ήταν οι αριθμοί ή ο χρόνος, αλλά η ηγεσία. Ο Αλέξανδρος ήταν απλώς, καλύτερος στρατηγός. Πιθανόν μια περσική νίκη ή ακόμη σημαντικότερο, ο θάνατος του Αλεξάνδρου στο πεδίο της μάχης να είχαν αλλάξει το μέλλον του κόσμου. Αντιθέτως, όμως, ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε τη νίκη του σαν κομβικό σημείο για την ένωση Ανατολής και Δύσης. Η μάχη το έδωσε τη δυνατότητα να διαδώσει τον ελληνικό πολιτισμό σε τεράστιες περιοχές, ενώ παραλλήλως ίδρυσε πάνω από είκοσι πόλεις που έγιναν τοπικά εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα.
Τα Αρβηλα-Γαυγάμηλα επηρέασαν επίσης άλλους στρατιωτικούς ηγέτες, οι οποίοι υιοθέτησαν την ελληνική τακτική που είχε νικήσει κατά πολύ περισσότερους εχθρούς. Αυτές οι μέθοδοι στρατιωτικών επιχειρήσεων επηρέασαν σημαντικά τους ηγέτες της μελλοντικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έδωσαν επί σης έμπνευση και γνώσεις για τις ναπολεόντειες κατακτήσεις περισσότερο από 20 αιώνες αργότερα.
Από το βιβλίο οι 100 μεγαλύτερες μάχες όλων των εποχών Michael Lee Lanning
Εκδόσεις Ενάλιος