Διαισθανόμενοι ότι η Ρωσία και ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν αποδυναμωθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία, κάποιοι από τους πιο στενούς συμμάχους τους στην Κεντρική Ασία επιδεικνύουν μια νέα δυναμική στάση.
Οι πέντε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της περιοχής υψώνουν ολοένα και πιο πολύ το ανάστημά τους στη Μόσχα, αντιλαμβανόμενες τον νέο μοχλό πίεσης που διαθέτουν, καθώς η Ρωσία στρέφεται προς τις αγορές τους και τους δικούς τους εμπορικούς δρόμους προκειμένου να παρακάμψει τις κυρώσεις της Δύσης.
Η νέα δυναμική αποτυπώθηκε με έντονο τρόπο όταν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα επτάλεπτο ξέσπασμα από τον ηγέτη του Τατζικιστάν, μια από τις μικρότερες και φτωχότερες χώρες της περιοχής, σε σύνοδο στο Καζακστάν την περασμένη εβδομάδα.
«Θέλουμε σεβασμό. Τίποτα άλλο. Σεβασμό», δήλωσε ο Ιμομάλι Ραχμόν, πρόεδρος του Τατζικιστάν από το 1994, παραπονούμενος ότι η στάση της Μόσχας δεν έχει βελτιωθεί από τη σοβιετική εποχή.
Ο Πούτιν άκουσε αμήχανος. Το σαββατοκύριακο κυκλοφόρησε βίντεο από αυτήν την χολωμένη ομιλία, που δεν ήταν μέρος της επίσημης κάλυψης της συνόδου στις 14 Οκτωβρίου, κατά τη διάρκεια της οποίας κάλεσε τους νότιους γείτονές του να οικοδομήσουν νέες εφοδιαστικές αλυσίδες μετά τις κυρώσεις της Δύσης αναφορικά με την Ουκρανία που προκάλεσαν μεγάλα προβλήματα στο εμπόριο της Ρωσίας.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι χώρες της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Τατζικιστάν, έχουν ήδη αυξήσει σημαντικά την αξία των εμπορικών συναλλαγών με το εξωτερικό, πιθανόν με το να εξάγουν εκ νέου προϊόντα στη Ρωσία που η χώρα δεν μπορεί να αγοράσει απευθείας λόγω των κυρώσεων και της αποχώρησης ξένων επιχειρήσεων.
Αλλά οι κυβερνήσεις στην περιοχή δεν φαίνεται να είναι πρόθυμες να κινηθούν πέραν αυτού, τουλάχιστον έως ότου η Ρωσία έλθει σε αυτές με σοβαρές επενδύσεις. Ο Ραχμόν ξεκαθάρισε ότι είναι απογοητευμένος που η Μόσχα έστειλε μόνο έναν υφυπουργό σε επενδυτικό συνέδριο στο Ντουσάνμπε τον περασμένο μήνα.
Σε ιδιωτικές συζητήσεις, Τατζίκοι αξιωματούχοι λένε ότι ο Ραχμόν ένιωσε προσβεβλημένος διότι ο Πούτιν εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζει το Τατζικιστάν σαν να είναι η πίσω αυλή της Ρωσίας και στρέφεται στο Ντουσάνμπε μόνο αφού απομονώθηκε.
«Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας, καταγράφοντας το αυξανόμενο ενδιαφέρον της Ρωσίας στην περιοχή και την ανάδειξη συγκεκριμένης εξάρτησης από αυτήν, εκμεταλλεύονται την κατάσταση για να διατυπώσουν την απογοήτευσή τους και να δημιουργήσουν περισσότερο ισότιμες σχέσεις, στις οποίες η Ρωσία τουλάχιστον θα εγκαταλείψει εν μέρει τον ρόλο του ‘μεγαλύτερου αδελφού’», δήλωσε ο Καζάκος πολιτικός αναλυτής Ρούσταμ Μπουρνάσεφ.
Τεταμένη διπλωματία
Με τον Πούτιν να αντιμετωπίζει αυξανόμενα προβλήματα στην Ουκρανία, η ικανότητά του να εφαρμόσει τον παραδοσιακό ρόλο της Μόσχας ως χωροφύλακα σε άλλες μετασοβιετικές συγκρούσεις δοκιμάζεται όπως ποτέ ξανά στο παρελθόν.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, είχε ξεχωριστή τριμερή συνάντηση με τον Ραχμόν και τον πρόεδρο του Κιργιστάν Σαντίρ Τζαπάροφ για να συζητήσουν μια διαμάχη για τα σύνορα που οδήγησε σχεδόν σε κανονικό πόλεμο τις δύο χώρες τον Σεπτέμβριο.
Η συνάντηση, που ξεκίνησε με τον Ραχμόν και τον Τζαπάροφ να αρνούνται να χαιρετηθούν διά χειραψίας, δεν οδήγησε σε κάποια σημαντική εξέλιξη, αν και ο Πούτιν τους υποσχέθηκε να βρει σοβιετικούς χάρτες, που πιθανόν ξεκαθαρίζουν πού κανονικά έπρεπε να είναι το σύνορο.
Η σύγκρουση οδήγησε τον Τζαπάροφ να απουσιάσει από ανεπίσημη συνάντηση των ηγετών από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες στη Μόσχα στα γενέθλια του Πούτιν, στις 7 Οκτωβρίου. Το Κιργιστάν ανέβαλε επίσης τις σχεδιαζόμενες στρατιωτικές ασκήσεις του υπό ρωσική ηγεσία στρατιωτικής συμμαχίας CSTO (Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας) στο έδαφός της και αρνήθηκε να λάβει μέρος σε αντίστοιχη άσκηση στο Τατζικιστάν.
Παρατηρητές σημείωσαν ότι ο οικοδεσπότης της συνόδου, ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ, δεν είχε διμερή συνάντηση με τον Πούτιν όταν ο τελευταίος βρισκόταν στην Αστάνα, παρόλο που συνάντησε κατ’ ιδίαν τους ηγέτες της Τουρκίας, του Κατάρ, του Αζερμπαϊτζάν και άλλων χωρών.
Ο Τοκάγιεφ παραπονέθηκε επίσης για προσωπικές επιθέσεις σε ηγέτες χωρών που «δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα συνεργασίας», σε μια πιθανή αναφορά στις συχνές επικρίσεις σε βάρος της ηγεσίας του Καζακστάν στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης. Η κρατική τηλεόραση του Καζακστάν μετέδωσε μια επιλογή συνεντεύξεων στον δρόμο, στις οποίες οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργεί αμφιβολίες για το εάν υπάρχει ακόμα κάποια μετασοβιετική ενότητα. Τόνισε επίσης αυτό που χαρακτήρισε προκλητική συμπεριφορά από τον Λευκορώσο ηγέτη Αλεξάντερ Λουκασένκο, που θεωρείται από πολλούς πληρεξούσιος του Πούτιν, ο οποίος διέκοψε μια από τις ομιλίες του Τοκάγιεφ. Στο βίντεο φαίνεται ο Τοκάγιεφ να απαντά με ένα απαξιωτικό χαμόγελο.
Ωστόσο, το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν, οι μεγαλύτερες χώρες στην Κεντρική Ασία, προσέχουν να μην ανταγωνίζονται τη Μόσχα διότι και πάλι βλέπουν τη Ρωσία ως περιφερειακό χωροφύλακα, της οποίας τη βοήθεια μπορεί να χρειαστούν σε μία κρίση, δήλωσε ο Άλισερ Ιλχάμοφ, σύμβουλος σε θέματα της Κεντρικής Ασίας που εδρεύει στη Βρετανία.
Ο ίδιος δήλωσε ότι ωστόσο μακροπρόθεσμα η επιρροή της Κίνας ως περιφερειακού «μεγαλύτερου αδελφού» αναμένεται να ενισχυθεί σε βάρος της Ρωσίας εάν ο πόλεμος συνεχίσει να εξελίσσεται άσχημα για τον Πούτιν:
«Προς το παρόν βλέπουμε τη Ρωσία να εκχωρεί στην Κίνα αυτό τον ρόλο ως μεγάλου προστάτη για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Το κενό δεν θα μείνει ακάλυπτο –θα καλυφθεί βήμα-βήμα από την Κίνα».
Πηγή: Reuters / ΑΠΕ-ΜΠΕ