Η ηλεκτρονική πύλη ενημέρωσης onalert.gr φιλοξένησε στις 24.11.13 ένα δημοσίευμα που έγραψα σχετικά με την Κίνηση Hizmet που εμπνέεται και καθοδηγείται από τον M. Fethullah Gülen. Ως τίτλος παρουσίασης της δουλειάς μου στο onalert.gr επιλέχθηκε η εξής πρόταση: ‘Φετουλάχ Γκιουλέν: Ο Διδάσκαλος του Ερτογάν που τώρα «μαλώνει» το μαθητή του – Ποιος είναι;’ (Διαβάστε εδώ το σχετικό άρθρο) . Το λιγότερο που θα μπορούσα να πω για τον τίτλο αυτό, είναι η ανακρίβειά του…. Έτσι λοιπόν γράφω τούτο το σημείωμα, χάριν των αναγνωστών του onalert.gr.
Ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν (Recep Tayyip Ertoğan) ποτέ δεν υπήρξε «μαθητής» του Fethullah Gülen ούτε συνεργάσθηκε με την Κίνηση Hizmet. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός υπήρξε «ανάστημα» του Ερμπακάν (Necmettin Erbakan), τόσο σε θέματα έκφρασης της θρησκευτικότητάς του ως Μουσουλμάνου, όσο και στην πολιτική σταδιοδρομία του.
Ο Ερμπακαν που πέθανε το 2011, υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα της Τουρκίας. Ως πολιτικός προσπάθησε να δημιουργήσει ρωγμές στον κοσμικό χαρακτήρα της Τουρκικής Δημοκρατίας, αμφισβητώντας την επικρατούσα κεμαλική ιδεολογία. Το 1969 δημοσίευσε ένα μανιφέστο θρησκευτικού και πολιτικού χαρακτήρα, το Millî Görüş (Εθνική Άποψη ή Γνώμη), σύμφωνα με το οποίο η έννοια «εθνικός» αποκτά ένα διαφορετικό περιεχόμενο, αυτό του «μονοθεϊστικού οικουμενισμού». Η ομώνυμη οργάνωση με την επικεφαλίδα του μανιφέστου είχε εξαρχής μεγάλη απήχηση μεταξύ των Τούρκων της διασποράς και κυρίως στη Γερμανία. Το μανιφέστο και η οργάνωση του Erbakan επικαλούνται τις ηθικές αξίες της ισλαμικής πίστης, την οποία αντιπαραβάλλουν στο κοσμικό πνεύμα, τόσο στην Τουρκία όσο και στη Δύση, χωρίς να αρνούνται την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.
Ο Ερντογάν πριν από το 1981 ήταν μέλος του Κόμματος Εθνικής Σωτηρίας (Milli Selâmet Partisi) που είχε ιδρύσει το 1972 ο Necmettin Erbakan. Από το 1983 ως το 1998 ο Ερντογάν συμμετέχει στο Κόμμα της Ευημερίας (Refah Partisi) που ίδρυσε ο Ερμπακάν μετά την απαγόρευση του Κόμματος Εθνικής Σωτηρίας. Την παραπάνω περίοδο που ο Ερντογάν ήταν μέλος του Κόμματος της Ευημερίας εκλέγεται Δήμαρχος του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης (1994-1998). Οι περιπέτειες των κομμάτων που ίδρυε ο Ερμπακάν συνεχίζονται και το Κόμμα της Ευημερίας διαλύεται από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας. Το 1998 ιδρύεται νέο κόμμα το Κόμμα της Αρετής (Fazilet Partisi), στο οποίο προσχωρεί και ο Ερντογάν. Εν τέλει και τούτο ο κόμμα του Erbakan κρίνεται αντισυνταγματικό και διαλύεται το 2001. Τότε ορισμένα στελέχη του Κόμματος της Αρετής, μεταξύ των οποίων και ο Recep Tayyip Ertoğan ιδρύουν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkınma Partisi), το οποίο κυβερνά την Τουρκία από το 2002. Ο Necmettin Erbakan, μολονότι του απαγορεύθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας κάθε ανάμειξη στην πολιτική, ίδρυσε το Κόμμα της Ευδαιμονίας (Saadet Partisi), που καθοδηγούσε ως το θάνατό του.
Η σχετικά πρόσφατη υιοθέτηση του Πρωθυπουργού της Τουρκίας υπερσυντηρητικών μέτρων που προκαλούν κοινωνική δυσαρέσκεια κυρίως στα αστικά κέντρα, οφείλεται στις προσωπικές θρησκευτικής πεποιθήσεις του, τις οποίες επί ένδεκα περίπου χρόνια στο τιμόνι της χώρας του δεν εκδήλωνε όπως κάνει εδώ και μήνες. Να αναφέρουμε ορισμένα απ’αυτά τα μέτρα που επιδιώκει να επιβάλλει και που αναμφίβολα αποτελούν ασφυκτική αστυνόμευση της προσωπικής ζωής των πολιτών. Απαγόρευση συγκατοίκησης φοιτητών και φοιτητριών, δεδηλωμένη βούληση ανέγερσης στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης μουσουλμανικού τεμένους, απαγόρευση διάθεσης αλκοόλ μετά τις 10 το βράδυ….
Η θρησκευτική κίνηση που είχε ιδρύσει ο Erbakan, η Millî Görüş δεν θα ήταν υπερβολή αν χαρακτηριζόταν αναχρονιστική και υπερσυντηρητική. Σε επίπεδο πολιτικής ερωτοτροπούσε με την προοπτική ανασυγκρότησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις νέες συνθήκες, όχι τόσο ως ανασύσταση του οθωμανικού κράτους, αλλά ως αναζωπύρωση της επιρροής που ασκούσε η Αυτοκρατορία σε μη τουρκικούς λαούς στα Βαλκάνια κυρίως. Έτσι το 1994 ο Erbakan συνοδευόμενος από τον Ερντογάν και άλλους κορυφαίους παράγοντες του δημοσίου βίου στην σημερινή Τουρκία παραβρίσκονται σε μια συγκέντρωση στο στάδιο της πόλης Anvers του Βελγίου σε ομιλία του χαρισματικού Σεΐχη Nazim el Kibrisi, που σήμερα σε βαθειά γεράματα ζει στη Λεύκη της βόρειας Κύπρου. Ο Σεΐχης Nazim el Kibrisi είναι επικεφαλής κλάδου της σούφικης Αδελφότητας Νακσιμπαντή, που ανέκαθεν ασκούσε μεγάλη επιρροή στην Τουρκία, και υπερασπίζεται την αναζωπύρωση του οθωμανικού παρελθόντος, ως ιδεώδους πνευματικής φύσης για το Ισλάμ.
Αυτό που ανέφερα αμέσως πιο πάνω, συνδέει ορισμένες από τις επιλογές της κυβέρνησης Eρντογάν μετά το 2009, όταν ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας ο Αχμέντ Νταβούτογλου, με όραμα να δημιουργήσει ένα οθωμανικό τόξο επιρροής στα Βαλκάνια, σε χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό (λ.χ. Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη).
Ο Fethullah Gülen και οι άνθρωποι που στελεχώνουν την Κίνηση Hizmet τάσσονται ειλικρινά υπέρ μιας πολυκομματικής δημοκρατίας στην Τουρκία χωρίς αμφισβήτηση του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, αλλά και χωρίς τις αγκυλώσεις που επέβαλλαν επί δεκαετίες το στρατιωτικό κατεστημένο κυρίως, οι δικαστές και οι πάμπλουτοι επιχειρηματίες, που ζούσαν σ’ έναν κόσμο σκανδαλωδών προνομίων εις βάρος του τουρκικού λαού. Η διακυβέρνηση της χώρας από το ΑΚ Parti με επικεφαλής τον Recep Tayyip Ertoğan εκτός από την οικονομική ανάπτυξη που έφερε στη χώρα, αποδεσμεύοντας από την εποπτεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου με επιτυχία, έκανε σημαντικές τομές υπέρ μιας δημοκρατικής πορείας της
Τουρκίας.
Επόμενο ήταν λοιπόν ο Fethullah Gülen και οι άνθρωποι που ασπάζονται τις ιδέες και τους οραματισμούς του να στέκονταν θετικά υπέρ των επιλογών των κυβερνήσεων Ertoğan. Ένα πρόβλημα που χαρακτηρίζει αρνητικά τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας είναι ότι αρνείται για τον εαυτό του την κριτική. Όποιος ασκεί κριτική και μάλιστα αρνητική γίνεται εχθρός του και συνήθως οι συνέπειες είναι δυσάρεστες. Πολλοί δημοσιογράφοι βρίσκονται στις τουρκικές φυλακές ή είναι υπόδικοι γιατί τόλμησαν να γράψουν επικριτικά άρθρα ή έρευνες που δεν άρεσαν τον Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Fethullah Gülen άσκησε αρνητική κριτική στην πρωτοβουλία τουρκικής μη κυβερνητικής οργάνωσης, με τη σύμφωνη γνώμη της κυβέρνησης της χώρας όπως έδειξαν τα πράγματα, να ηγηθεί στην μεταφορά ανθρωπιστικού υλικού στη Γάζα αγνοώντας τον αποκλεισμό που επέβαλλε το Ισραήλ και όσα δυσάρεστα επακολούθησαν. Ο Gülen είχε εκφράσει την άποψη ότι η ανθρωπιστική βοήθεια στους κατοίκους της Γάζας έπρεπε να μεταφερθεί αφού προηγουμένως υπήρχε συνεννόηση με τις ισραηλινές αρχές, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστα γεγονότα και να φθάσει η βοήθεια στον προορισμό της. Επίσης ο Fethullah Gülen έχει αμφισβητήσει την ορθότητα και την σκοπιμότητα της εξωτερικής πολιτικής Davutoğlu για επανασύσταση μιας οθωμανικής ζώνης επιρροής στα Βαλκάνια.
Το αποτέλεσμα της κριτικής που έχει ασκήσει ο Fethullah Gülen σε επιλογές της κυβέρνησης Ερντογάν έφερε στο προσκήνιο των επιλογών της τουρκικής κυβέρνησης μέτρα, που αναμφίβολα πλήττουν το έργο της Κίνησης Hizmet στη χώρα. Λ. χ. πριν λίγες μέρες απαγορεύθηκαν στην Τουρκία τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών και τα μορφωτικά κέντρα. Πολλά φροντιστήρια ανήκουν στην Κίνηση Hizmet, όπως και περίπου 9.000 μορφωτικά κέντρα. Ιδίως τα μορφωτικά κέντρα προσφέρουν κυρίως σε φτωχούς μαθητές και σπουδαστές, χώρους μελέτης, πρόσβαση σε βιβλιοθήκες και χρήση σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο, χωρίς να ασκούν ούτε καν έμμεσα και κεκαλυμμένα θρησκευτική προπαγάνδα.
Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση της Τουρκίας ιδρύει όλο και περισσότερα δημόσια Imam Hatip, μουσουλμανικά ιεροσπουδαστήρια μέσης εκπαίδευσης, που παρέχουν στους αποφοίτους πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ
Νομικός και Ερευνητής της Ισλαμικής Πνευματικότητας
και του μουσουλμανικού συστήματος Δικαίου