«Αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία είναι μια τεκτονική αλλαγή, μια επαναστατική αλλαγή που έγινε σχεδόν χωρίς βιαιότητες. Ένα μαζικό κίνημα, που δεν είναι ούτε πραξικόπημα ούτε προϊόν συνωμοσίας ή στρατιωτική επέμβαση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό που παρακολουθούμε στην Ουκρανία είναι μια επανάσταση νέου τύπου, που σε μεγάλο βαθμό έχει ειρηνικό χαρακτήρα».
Αυτά λέει σε συνέντευξή του στη Μοντ ο Ανταμ Μίχνικ, ένας από τους αρχιτέκτονες της δημοκρατικής μετάβασης στην Πολωνία και διευθυντής της εφημερίδας Gazeta Wyborcza. Όπως επισημαίνει, τα γεγονότα των τελευταίων ημερών είναι αποτέλεσμα τριων παραγόντων: της κινητοποίησης των διαδηλωτών στο Μεϊντάν, της διπλωματικής δράσης που ανέλαβαν οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ και της βλακείας του έκπτωτου προέδρου Γιανουκόβιτς. Ο τελευταίος συμπεριφέρθηκε σαν γκάνγκστερ, δεν είχε καμιά στρατηγική εδώ και δύο μήνες και η αντίδρασή του ήταν υστερική.
Στη δυτική Ουκρανία, λέει ο Μίχνικ, το κίνημα έχει δύο όψεις: είναι ένα εθνικό κίνημα και ένα κίνημα των πολιτών. Στα ανατολικά, είναι πάνω απ’όλα ένα κίνημα διαμαρτυρίας κατά της διαφθοράς. Ο κίνδυνος είναι τώρα αυτή η επανάσταση να έχει τη συνέχεια που είχε η «πορτοκαλί επανάσταση» του 2004. Μετά την επανάσταση εκείνη, ο πρόεδρος Γιούσενκο και η πρωθυπουργός Τιμοσένκο άσκησαν την εξουσία, αλλά δεν έκαναν μεταρρυθμίσεις. Υπήρξε έτσι μια κλιμάκωση του λαϊκισμού, της κοινωνικής δημαγωγίας και της διαφθοράς. Το αποτέλεσμα ήταν να ηττηθεί το «πορτοκαλί» στρατόπεδο και να νικήσει ο Γιανουκόβιτς στις προεδρικές εκλογές του 2010.
Σύμφωνα με τον πολωνό δημοσιογράφο, η βασική ιδιαιτερότητα της Ουκρανίας είναι η ιστορία. Το ουκρανικό έθνος υπήρξε ιστορικά πολύ διχασμένο, τμήματα της χώρας ελέγχονταν κατά καιρούς από την Πολωνία, τη Ρωσία ή την αυστροουγγρική αυτοκρατορία. Η συλλογική μνήμη είναι πολύ διαφορετική από τη μια περιοχή στην άλλη. Η ανατολική Ουκρανία, για παράδειγμα, βρισκόταν πάντα στην τροχιά της Ρωσίας και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση υπέστη πολύ μεγαλύτερη καταπίεση από τις άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ. Υπήρξαν η αναγκαστική κολεκτιβοποίηση, ο μεγάλος λιμός, η καταστολή εναντίον των ουκρανών διανοουμένων. Ολη η πνευματική, εργατική και πολιτική ελίτ εξοντώθηκε ουσιαστικά από τον Στάλιν.
Η δυτική Ουκρανία ήταν τμήμα της Πολωνίας. Στην ουκρανική συνείδηση, το τμήμα αυτό τελούσε υπό πολωνική κατοχή και το ουκρανικό εθνικό κίνημα είχε αντιπολωνικό χαρακτήρα. Κάθε εθνικό κίνημα αναζητεί συμμάχους. Αυτός δεν μπορούσε φυσικά να είναι η ΕΣΣΔ, η πολωνική εξουσία ήταν ο υπ’αριθμόν ένα εχθρός και η δημοκρατική Δύση είχε αναγνωρίσει την ΕΣΣΔ. Ο μοναδικός δυνατός σύμμαχος ήταν δυστυχώς ο Χίτλερ. Και αυτό ήταν για την Ουκρανία μια ιστορική τραγωδία.
Το ουκρανικό εθνικό κίνημα του Στέφαν Μπαντέρα και των άλλων ήταν ημιφασιστικό, όχι ναζιστικό, λέει ο Μίχνικ. Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν κυρίως αντισοβιετικό. Για τη σοβιετική προπαγάνδα όμως, που έχει περάσει στη Δύση, οι Ουκρανοί ήταν οι σύμμαχοι του Χίτλερ. Ακόμα και σήμερα, η ρωσική προπαγάνδα χρησιμοποιεί τα ίδια μέσα, παρουσιάζοντας τους διαδηλωτές του Μεϊντάν ως φασίστες.
Ο ουκρανικός εθνικισμός, επιμένει ο διευθυντής της Gazeta Wyborcza, ήταν πάνω απ’όλα αντισοβιετικός και αντιρωσικός. Το εθνικό κίνημα στην Ουκρανία ήταν αντικείμενο μεγαλύτερης καταστολής κι από την Πολωνία. Την εποχή της ΕΣΣΔ, η Ουκρανία είχε μετατραπεί σε μια επαρχία της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Ακόμη και την κομμουνιστική περίοδο υπήρχε ένα πολωνικό κράτος, που μπορεί να ήταν σοβιετικός δορυφόρος αλλά είχε πάντως χαρακτηριστικά κράτους. Η Πολωνία ήταν πιο ανοιχτή στις επιρροές της Δύσης από την Ουκρανία. Η τελευταία λειτούργησε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ουσιαστικά χωρίς ελίτ. Αν ήσουν συγγραφέας, αρχιτέκτονας ή επιστήμονας, ο μοναδικός δρόμος που είχες για να κάνεις καριέρα περνούσε από τη Μόσχα ή το Λένιγκραντ.
Όταν κέρδισε την ανεξαρτησία της, το 1991, η Ουκρανία βρέθηκε έτσι χωρίς μια ισχυρή ελίτ και χωρίς δημοκρατική κουλτούρα.
Τρεις παράγοντες υποστήριξαν τότε την ανεξαρτησία:
- ο εθνικισμός με τη θετική έννοια,
- οι μεταλλωρύχοι του Ντονμπάς στην ανατολή
- και ένα μέρος της κομμουνιστικής νομενκλατούρας που μπορεί να χαρακτηριστεί μεταρρυθμιστική. Ηταν μια τεχνητή συμμαχία, αφού η μετακομμουνιστική νοοτροπία στην Ουκρανία ήταν σοβιετική. Ο Γιανουκόβιτς είναι παιδί αυτής της σχολής, που θεωρεί τη δημοκρατία διακοσμητική.
Με λίγα λόγια, λέει ο Μίχνικ, η Ουκρανία είναι ένα έθνος που αγαπά την ελευθερία, αλλά που δεν έχει καταλάβει τι σημαίνει δημοκρατία. Δημοκρατία σημαίνει ελευθερία συν κράτος δικαίου.
Υπάρχει κίνδυνος διαμελισμού της χώρας; «Η κοινή λογική λέει πως όχι, αλλά σε αυτή την περιοχή του κόσμου τίποτα δεν λειτουργεί με βάση την κοινή λογική! Δεν νομίζω πως είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο. Αν όμως η Δύση, με την ευρεία έννοια, δεν κινητοποιηθεί για να παράσχει στην Ουκρανία μια σημαντική οικονομική βοήθεια, οι Ουκρανοί θα αναρωτηθούν σε ένα χρόνο αν άξιζε τελικά τον κόπο να στραφούν προς τη Δύση. Μέχρι τώρα, θεωρώ ότι η ευρωπαϊκή διπλωματία υπήρξε σοφή και αποτελεσματική. Τώρα όμως είναι η ώρα της αλήθειας: οι διακηρύξεις αγάπης θα δώσουν τη θέση τους σε πράξεις; Η ΕΕ και το ΔΝΤ πρέπει να βοηθήσουν την Ουκρανία. Η ΕΕ πρέπει να χρηματοδοτήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για τουλάχιστον τα δύο επόμενα χρόνια. Η επιτυχία της Ουκρανίας θα αποτελέσει το πειστικότερο επιχείρημα για να ανοίξει η δημοκρατική πόρτα στη Ρωσία».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Πρόβα τζενεράλε» πριν τη ρωσική επέμβαση – 2 αεροδρόμια ελέγχουν στη Κριμαία ρωσικές δυνάμεις