H Μέση Ανατολή είναι μια από τις θερμότερες περιοχές του πλανήτη. Το 2009 η αλλαγή στο Ιράν, με την πτώση του Αχματινετζάντ, ακολουθήθηκε από το χάος της “Αραβική Άνοιξη”, τον πόλεμο στην Συρία και το Ιράκ, την επανασύνδεση ΗΠΑ-Ιράν.
Το 2015 όμως αναμένεται να είναι η χρονιά που το μετριοπαθές, σουνιτικό, πολιτικό Ισλάμ θα δει κάποιους από τους στόχους του να επιτυγχάνονται. Η Μέση Ανατολή ακόμα δεν έχει ηρεμήσει από τις αλλαγές που ξεκίνησαν να συμβαίνουν εκεί την προηγούμενη δεκαετία. Οι αλλαγές αυτές δεν θα ολοκληρωθούν ομαλά, αλλά είναι ήδη εμφανείς στην Συρία και στη Λιβύη και σχετίζονται με την ισχυροποίηση του Ιράν.
Το 2015 στη Μέση Ανατολή εξακολουθούν να βρίσκονται υπό εξέλιξη η λιβυκή και η συριακή κρίση, με την πρώτη να αποσταθεροποιεί τη βόρεια Αφρική και τη δεύτερη να έχει ακόμα μεγαλύτερη επίδραση μέχρι και στην περιοχή του Περσικού, ειδωμένες υπό το πρίσμα της επανασύσφιξης των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν και του πόλεμου δι’ αντιπροσώπων (proxy war) μεταξύ σουνιτών και σιιτών σε Συρία και Ιράκ, σε συνδυασμό με το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε από την αδυναμία της Τουρκίας να διεκδικήσει έναν ευρύτερο ρόλο στην περιοχή,παρά την επιθυμία της.
Επιπλέον υπονομεύει το κλίμα στην περιοχή η ραγδαία πτώση της τιμής του πετρελαίου. Την ώρα που η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, διαθέτουν αποθεματικά, με τα οποία μπορούν στηριχθούν, οι λοιπές πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής αντιμετωπίζουν τεράστιο οικονομικό πρόβλημα.
Επί δεκαετίες αυταρχικά καθεστώτα σε χώρες όπως η Αλγερία ή η Υεμένη, είχαν καταφέρει να αναχαιτίσουν τα ένοπλα ισλαμικά κινήματα, ακολουθώντας, εν μέρει, το μοντέλο διακυβέρνησης που είχε εισάγει ο Νάσερ στην Αίγυπτο. Το ίδιο ισχύει και για τις διάφορες μοναρχίες του Κόλπου. Οι ΗΠΑ, όχι μόνο συνεργάζονταν στενά με τα καθεστώτα αυτά, ειδικά μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά αντιμετώπισαν τις χώρες του Κόλπου ως ένα αποτελεσματικό αντίβαρο κατά του Ιράν και του Ιράκ, επί εποχής Σαντάμ. Η μεσανατολική αστάθεια επεκτάθηκε και στον Λίβανο και στις Παλαιστινιακές περιοχές.
Σήμερα το καθεστώς του Σαντάμ δεν υπάρχει και έχει αντικατασταθεί από μια ασταθή δημοκρατία, η οποία απειλείται με κατάρρευση από το Ισλαμικό Κράτος. Τα παλαιά καθεστώτα σε Αίγυπτο, Τυνησία και Λιβύη δεν υπάρχουν πια. Την ίδια ώρα Σαουδική Αραβία, Ομάν και Αλγερία βρίσκονται σε μεταβατική φάση, η οποία πιθανόν θα ολοκληρωθεί εντός του 2015.
Η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν και οι μεταξύ τους συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη αλλαγή στη δυναμική της περιοχής και έκπληξη πρώτου μεγέθους για πολλές χώρες του Κόλπου και ειδικά για την Σαουδική Αραβία.
Για την Σαουδική Αραβία το 2015 είναι σαφώς πιο αβέβαιο από την προηγούμενη χρονιά. Κατ’ αρχήν ο 90χρονος βασιλιάς της Αμπτουκλάχ είναι βαριά άρρωστος, την ώρα που η χώρα έχει εμπλακεί σε πόλεμο τιμών με αμερικανικές εταιρείες πετρελαιοειδών. Επειδή όμως η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχουν δημιουργήσει, από κοινού, αποθεματικό άνω του 1 τρισ. δολαρίων, μπορούν να συνεχίσουν να αυξάνουν την παραγωγή τους, πουλώντας σε χαμηλές τιμές, στο ορατό μέλλον. Άλλες χώρες του ΟΠΕΚ, όμως, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα.
Η πτώση της τιμής του πετρελαίου άνω του 40% πιέζει ιδιαίτερα το σιιτικό Ιράν και την σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ, που όμως είναι και οι βασικοί, οικονομικοί και θρησκευτικοί αντίπαλοι της Σαουδικής Αραβίας, στην περιοχή. Χάρη στα τεράστια αποθεματικά κεφάλαια που συγκέντρωσε, η Σαουδική Αραβία, δεν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα στα επόμενα 1-3 χρόνια που αναμένεται να παραμείνουν χαμηλά οι τιμές του πετρελαίου. Πολιτικός στόχος της Σαουδικής Αραβίας είναι, πέραν του οικονομικού πλήγματος στο Ιράν, η αποκατάσταση των σχέσεων με άλλες σουνιτικές χώρες της περιοχής, που είχαν διαταραχθεί.
Η πάγια περιφερειακή στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας έγγειτο στην υποστήριξη των σουνιτικών αραβικών ομάδων, συντηρητικής, ισλαμιστικής ιδεολογίας. Τέτοιες ομάδες, παραδοσιακά, έμεναν εκτός πολιτικής, αποτελώντας όμως χρήσιμα εργαλεία για τους Σαουδάραβες κατά των Ιράν και των σιιτών συμμάχων του. Η ενίσχυση των συντηρητικών αυτών ομάδων αποτελούσε επίσης αντίβαρο, από σαουδαραβικής πλευράς, έναντι άλλων σουνιτικών ομάδων, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που ζητούσαν και κάποιες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Οι δημιουργηθείσες απειλές όμως υποχρέωσαν την Σαουδική Αραβία να αναθεωρήσει την στάση της έναντι των συντηρητικών ισλαμιστών, που εξελίχθηκαν σε τζιχαντιστές, όσο και έναντι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η αποκατάσταση των σχέσεων με την τελευταία έχει και διπλωματικές επιπτώσεις, καθώς το Κατάρ αποτελεί τον βασικό υποστηρικτή της. Βασικός λόγος της επαναπροσέγγισης της Σαουδικής Αραβίας με το Κατάρ αποτελεί η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν.
Η επαναπροσέγγιση Σαουδικής Αραβίας-Κατάρ έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή, καθώς η μοναρχίες του Κόλπου προσπαθούν να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, ενόψει της αλλαγής στάσης των ΗΠΑ έναντι του Ιράν. Ιδιαίτερη σημασία έχουν για αυτές, οι εξελίξεις σε Συρία, Λιβύη και κυρίως Υεμένη. Οι συγκρούσεις στις χώρες αυτές ενισχύουν, αμέσως ή εμμέσως, το Ιράν, το οποίο εκμεταλλεύεται και την αδυναμία της Τουρκίας να κυριαρχήσει στη Μέση Ανατολή.
Στην Συρία, χωρίς ξένη επέμβαση, είναι δεδομένο πως καμιά παράταξη δεν μπορεί να νικήσει. Οι υποστηρικτές του καθεστώτος Άσαντ, η Ρωσία και το Ιράν, το γνωρίζουν αυτό και προσπαθούν να επιτύχουν διπλωματική λύση. Και φαίνεται πως υπάρχει αποτέλεσμα, όπως αποδεικνύει το άνοιγμα, εκ νέου, της πρεσβείας της Συρίας στο Κουβέιτ.
Ωστόσο κάθε προσπάθεια διαπραγμάτευσης θα βρεθεί ενώπιον των απαιτήσεων της σουνιτικής πλευράς, που ζητά τον περιορισμό, τουλάχιστον, της πολιτικής ισχύος του αλεβιτικού καθεστώτος της Δαμασκού και μέσω αυτού τον περιορισμό της ιρανικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Και στην Λιβύη η διαμάχη σουνιτών και σιιτών καλά κρατεί. Ωστόσο στο παιχνίδι στη Λιβύη εμπλέκεται και η σουντική Αίγυπτος, η οποία όμως αντιτίθεται στις ακραίες σουνιτικές ομάδες που μάχονται στη Λιβύη και υποστηρίζονται κυρίως από το Κατάρ και την Τουρκία. Η Αίγυπτος έχει όμως έρθει κοντά με την Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και όλοι μαζί υποστηρίζουν τον αντίπαλο των φανατικών ισλαμιστών, στρατηγό Χαλιφά Χιφτέρ. Ωστόσο για την ώρα οι προσπάθείες τους δεν έχουν την επιτυχία που θα ήθελαν. Και στην περίπτωση της Λιβύης το πιθανότερο είναι να υπάρξει, κάποια στιγμή μια διπλωματική διευθέτηση, με αμοιβαίες υποχωρήσεις.
Στην Συρία οι εσωτερικές διαμάχες και τα αντικρουόμενα συμφέροντα δεν έχουν επιτρέψει στο σουνιτικό στρατόπεδο να εμφανίζεται ενωμένο. Με τον τρόπο αυτό το Ιράν παραμένει ο βασικός πόλος ισχύος στη χώρα αυτή. Η αργή, αλλά σταθερή, πορεία προσέγγισης του Ιράν με τις ΗΠΑ, η οποία επηρεάζεται από την απειλή του εξτρεμιστικού σουνιτικού Ισλάμ, θα επιβάλει αλλαγές στις ισορροπίες σε όλη τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική και θα οδηγήσει, σταδιακά, στην κατάπαυση του πυρός σε Λιβύη και Συρία, μάλλον όμως όχι εντός του 2015.
Η ενισχυμένη σουνιτική παρουσία στην Συρία θα λειτουργήσει ως μέσο άσκησης πίεσης στο Ιράν για να καταλήξει σε συμφωνία σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, εντός του έτους. Η συμφωνία ΗΠΑ-Ιράν θα βλάψει τα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων σουνιτικών χωρών του Κόλπου, εξορισμού. Έτσι ο νέος στόχος των χωρών αυτών θα είναι ο περιορισμός της ιρανικής επιρροής μέσω και ενός επιθετικού παιγνίου στον τομέα της ενέργειας. Τα υπόλοιπα θα έρθουν σιγά-σιγά, μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ Αιγύπτου, Σαουδικής Αραβίας, Κατάρ και Τουρκίας.
Πηγή: Stratfor
Απόδοση-επιμέλεια: On Alert
