Η ρωΤου Peter Apps*
Τρεις δεκαετίες μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία και κυρίως η ρωσική κυβέρνηση αναπολεί τις ένδοξες στιγμές που βίωνε η χώρα και επιδιώκει την «επάνοδο της αυτοκρατορίας».
Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, η σημαία με το σφυροδρέπανο υπεστάλη για τελευταία φορά στο Κρεμλίνο. Μία εβδομάδα μετά, στις 31 Δεκεμβρίου, η Σοβιετική Ενωση έπαυε επισήμως να υπάρχει. Ακριβώς 30 χρόνια αργότερα, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν χρησιμοποιεί κάθε εργαλείο που διαθέτει για να ανατρέψει τις ταπεινώσεις που θεωρεί ότι ακολούθησαν στη Ρωσία.
Για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου μήνα, η Ρωσία μετακίνησε στρατεύματα και όπλα στα σύνορά της με την Ουκρανία, αναγκάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις ευρωπαϊκές χώρες να απευθύνουν προειδοποιήσεις για πιθανή εισβολή. Την Παρασκευή, η Ρωσία επέδωσε στη Δύση αυτό που χαρακτήρισε «σχέδια συμφωνιών» με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το NATO που θα γυρίσουν πίσω τρεις δεκαετίες επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη.
Είναι απίθανο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους να συμφωνήσουν σε αυτές τις υποχωρήσεις – αποκλείοντας την ένταξη της Ουκρανίας στο NATO ή δεσμευόμενες να μην σταθμεύουν στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατολική Ευρώπη χωρίς την άδεια του Κρεμλίνου. Η Ρωσία ζήτησε «επείγουσα» απάντηση στην πρότασή της, λέγοντας ότι, σε αντίθετη περίπτωση, «θα τροφοδοτηθεί η ένταση», ενώ η Γερμανία ανακοίνωσε ότι η Ρωσία δεν μπορεί «να διατάσσει».
«Σε κρίσιμο σημείο» οι σχέσεις Ρωσίας – Δύσης
Ωστόσο, είτε η Ρωσία εξαπολύσει επίθεση κατά της Ουκρανίας αυτόν τον χειμώνα, είτε όχι, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει σημαντικά διπλωματικά οφέλη. Ηδη, οι ενέργειές της έχουν αποσπάσει την παραδοχή από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και τον υπουργό Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου Μπεν Ουάλας ότι καμία χώρα δεν είναι πιθανόν να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στην Ουκρανία σε περίπτωση σύρραξης.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους ελπίζουν ότι διαθέτουν αρκετά εργαλεία στο μανίκι τους για να απωθήσουν την επιθυμία της Ρωσίας για την δημιουργία «ζώνης επιρροής» ή «ουδέτερης ζώνης». Σε αυτά περιλαμβάνουν την απειλή του αποκλεισμού της Ρωσίας από τις διεθνείς αγορές και της διασφάλισης ότι ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 δεν θα λειτουργήσει ποτέ, αν η Μόσχα εξαπολύσει στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας.
Δεν είναι σαφές πόσο πολύ αυτό ενδιαφέρει την Μόσχα. Η επιθετική της προσέγγιση αυτήν την χρονιά τροφοδοτεί την συζήτηση. Αμερικανοί αξιωματούχοι έσπευσαν να δηλώσουν ότι θα συζητήσουν τις προτάσεις με τους συμμάχους τους, ακόμη και αν ορισμένες θεωρούνται απαράδεκτες και η Ουάσινγκτον παραμένει προσηλωμένη στην ανεξαρτησία των ευρωπαϊκών χωρών να λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις.
Για τον Πούτιν, είναι προσωπική υπόθεση
Η απάντηση αυτή των ΗΠΑ ανησυχεί χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που ήδη φοβούνται ότι η Ουάσινγκτον θέλει να μειώσει τις ευρωπαϊκές της δεσμεύσεις για να επικεντρωθεί σε μία περισσότερο επιθετική Κίνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν από την Ευρώπη να κάνει περισσότερα για την άμυνά της – αλλά αυτό διαφέρει πολύ από την πρόταση της Ρωσίας.
Η «πρόταση» της Ρωσίας ήταν οι δυνάμεις των ΗΠΑ και του NATO να αποσυρθούν από χώρες στις οποίες δεν ήταν παρούσες πριν από την διεύρυνση της συμμαχίας το 1997, που στην πράξη αντιστοιχεί σε δέσμευση για δυτική αποχώρηση από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και πρώην σοβιετικές δημοκρατίες από την Βαλτική μέχρι την Κεντρική Ασία. Ρήτρα που δεσμεύει τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ρωσία να αποφύγουν την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων εκτός των εδαφών τους θα σημαίνει το τέλος των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη, αποθηκευμένων σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Τουρκία.
Η απόρριψη τέτοιων προτάσεων μπορεί να δώσει στη Μόσχα πρόσχημα για την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση των συνόρων της, περιλαμβανομένης μόνιμης στρατιωτικής παρουσίας στην Λευκορωσία, στην οποία θα περιλαμβάνονται και πυρηνικά όπλα.
Για το αμυντικό και στρατιωτικό κατεστημένο της Ρωσίας, η ταχύτητα με την οποία το NATO επεκτάθηκε στην Ανατολική Ευρώπη αποτέλεσε σοκ και προδοσία για άγραφες υποσχέσεις που η Μόσχα θεωρούσε ότι είχε λάβει. Για πολλούς στη Ρωσία, αυτό παραμένει συνυφασμένο με τα προσωπικά τους προβλήματα της εποχής.
Αυτόν τον μήνα, ο Πούτιν αποκάλυψε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εργαζόταν παράλληλα και ως ταξιτζής για να τα φέρνει βόλτα. «Ειλικρινά, δεν είναι πολύ ευχάριστο να μιλώ γι΄αυτό», δηλώνει σε ντοκιμαντέρ περιγράφοντας ευρύτερα τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ως «τραγωδία» για πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες είδαν στην πτώση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας την απελευθέρωσή τους, κάτι που θα αγωνιστούν για να διατηρήσουν.
«Φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας;
Η Πολωνία – η οποία κατηγορεί τη Ρωσία ότι βρίσκεται πίσω από τις απόπειρες των μεταναστών να διεισδύσουν στο έδαφός της από τη Λευκορωσία – ανακοίνωσε αυτήν την εβδομάδα ότι θα αγοράσει αμερικανικής κατασκευής τανκς Abrams, αφού στρατιωτικά παίγνια έδειξαν ότι είναι πιθανόν να ηττηθεί από τις ρωσικές δυνάμεις. Αλλες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο, παραμένουν περισσότερο ανήσυχες για την τροφοδοσία με ρωσικό φυσικό αέριο, με μείωση της τροφοδοσίας τον επόμενο χειμώνα ενδεχομένως ακόμη χειρότερη από αυτήν που οδήγησε στην εκτόξευση των τιμών νωρίτερα φέτος.
Σε ένα μέτωπο η Ρωσία υπήρξε ιδιαιτέρως επιτυχής. Η Ουκρανία – η μεγαλύτερη δημοκρατία που αποχώρησε από τη Σοβιετική Ενωση – έχει βρεθεί στην θέση όπου αισθάνεται πολύ λιγότερο κυρίαρχη της τύχης της και έχει παγιδευτεί σε κενό ανάμεσα στη Ρωσία και τους δυτικούς συμμάχους, που δεν θα ρισκάρουν έναν πόλεμο για χάρη της.
Ωστόσο, και οι επιλογές της Μόσχας έχουν τα όριά τους. Η Ρωσία θα μπορούσε ενδεχομένως να κερδίσει μία περιορισμένων διαστάσεων σύρραξη με την Ουκρανία για να καταλάβει περισσότερα εδάφη κατά μήκος των αυτονομιστικών εδαφών του Ντονμπάς και του Λουχάνσκ, το οποίο κατέλαβε το 2014, διασφαλίζοντας εν δυνάμει δίαυλο που τροφοδοτεί με νερό την κατεχόμενη από την Ρωσία Κριμαία. Μία παρατεταμένη απόπειρα, ωστόσο, για την κατάληψη του συνόλου του τεράστιου ουκρανικού εδάφους πιθανόν να απέβαινε αιματηρή, δύσκολη και δαπανηρή.
Η Μόσχα μπορεί να ελπίζει ότι μία περιορισμένων διαστάσεων σύρραξη θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση της κυβέρνησης του Κιέβου, καταλήγοντας σε έναν περισσότερο φιλορώσο ηγέτη από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Αλλά μία τέτοια ενέργεια θα μπορούσε επίσης να τον ενισχύσει, οδηγώντας στην αποδοχή από τις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότερων ουκρανικών αιτημάτων για οπλικά συστήματα, όπως αντιαεροπορικά συστήματα Patriot που θα ακολουθήσουν τις αντιαρματικές ρουκέτες Javelin που έχουν ήδη σταλεί.
Αβέβαιο το μέλλον στην Ανατολική Ευρώπη
Δεν είναι πιθανό ότι η Ρωσία θα αποσπάσει την πλήρη δέσμευση που θέλει από το NATO να ανατρέψει την υπόσχεση ότι θα προσφέρει ενδεχομένως στην Ουκρανία ένταξη στην συμμαχία, αν και η ίδια η διαδικασία θεωρείται τελείως αποτελματωμένη. Ομως, ένας όρος που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από τους ρώσους και τους δυτικούς ειδικούς είναι η«Φινλανδοποίηση».
Αυτό θα τοποθετούσε την Ουκρανία σε μία θέση ανάμεσα στην Φινλανδία και την Αυστρία κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, εκτός της εισδοχής στο NATO, αλλά με στενές σχέσεις με άλλους ευρωπαίους εταίρους. Αργότερα, και οι δύο χώρες εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ενωση και καλύπτονται τώρα από την ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της Συνθήκης της Λισαβώνας. Η Φινλανδία, όπως και η γειτονική της Σουηδία, έχει στενή σχέση συνεργασίας με το NATO, στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνεται και η αγορά αμερικανικών F-35.
Δεν είναι σαφές αν αυτό θα ικανοποιήσει την Μόσχα. Αν η Ρωσία θέλει πραγματικά να ανατρέψει την αποξήλωση της σοβιετικής αυτοκρατορίας εδώ και τρεις δεκαετίες, είναι πιθανό να πρέπει να το κάνει με το ίδιο τρόπο με τον οποίο αυτή οικοδομήθηκε – δια της στρατιωτικής ισχύος. Το αν μπορεί να το κάνει αυτό χωρίς να πυροδοτήσει μία ευρύτερη, καταστροφική σύρραξη είναι πολύ δύσκολο να ειπωθεί.
*Ο Peter Apps ασχολείται με θέματα Διεθνών Σχέσεων, παγκοσμιοποίησης και άλλα. Είναι ο ιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής του Project for Study of the 21st Century, PS21. Παράλυτος από το 2006 έπειτα από τροχαίο σε εμπόλεμη ζώνη, δημοσιεύει επίσης κείμενα για την αναπηρία του και άλλα θέματα. Υπήρξε ρεπόρτερ του Reuters και εξακολουθεί να ανήκει στην Thomson Reuters. Από το 2016 είναι μέλος του British Army Reserve (Δύναμη Εφέδρων του βρετανικού στρατού) και του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ / Φωτογραφία αρχείου Reuters