«Εάν πεθαίνεις για ένα σκίτσο, τότε μπορείς να πεθάνεις και για ένα σκετς»: Ο Στεφάν Γκιγιόν αναγνωρίζει χωρίς δισταγμό ότι η ματιά του απέναντι στο χιούμορ άλλαξε ριζικά μετά τις επιθέσεις στο Charlie Hebdo, πριν από έναν ακριβώς χρόνο. «Όταν έγραψα το καλοκαίρι για τη νέα μου παράσταση ένα σκετς για τον Μωάμεθ, αναρωτήθηκα για πρώτη φορά μέχρι πού μπορούσα να φτάσω». Αυτό που επέλεξε ήταν να αποφύγει την παγίδα της μετωπικής επίθεσης και να μιλήσει για όλες τις θρησκείες. «Το Ισλαμικό Κράτος δεν είναι θρησκεία. Στόχος μου είναι αυτοί οι παράφρονες».
Μετά τις περυσινές επιθέσεις, πολλοί σκιτσογράφοι αναρωτιούνται με ποιον τρόπο πρέπει να προσεγγίζουν εκείνα τα τραγικά γεγονότα, παραμένοντας πιστοί στα λόγια του Cabu: «Δεν υπάρχει όριο στο χιούμορ, το οποίο υπηρετεί την ελευθερία της έκφρασης, γιατί όταν σταματά το χιούμορ παίρνουν συχνά τη θέση του η λογοκρισία και η αυτολογοκρισία». Πώς να συνεχίσεις όμως να σατιρίζεις και να γελάς μετά το δράμα;
Εκείνοι που σατιρίζουν την επικαιρότητα αναγνωρίζουν ότι τις πρώτες ημέρες μετά τις επιθέσεις δεν ήξεραν τι να κάνουν και αντάλλασσαν απόψεις με τους φίλους τους. «Περάσαμε από διάφορα στάδια» λέει ο Γκιγιόν, που συζήτησε το θέμα με τον Κριστόφ Αλεβέκ. Ο Ελί Σεμούν, από την πλευρά του, τηλεφώνησε στον Γκαντ Ελμαλέχ και τον ρώτησε: «Μπορώ να συνεχίσω να σκιτσάρω τους τζιχαντιστές, μπορώ να συνεχίσω να μιλάω για το Εθνικό Μέτωπο;» «Είναι τρελό αυτό το πράγμα» λέει, σήμερα, ο Σεμούν. «Στο τέλος, αποφάσισα να συνεχίσω να δουλεύω όπως πριν». Η οργή πήρε τη θέση του φόβου.
«Ακόμη και στους κόλπους των σκιτσογράφων, δεν ήταν όλοι Charlie» παρατηρεί ο Φρεντερίκ Σιγκρίστ, που κατάγεται από τη Γουαδελούπη και εργάζεται στο France Inter. «Υπάρχουν αυτοί που μάχονται για την κοσμικότητα, για τον αντικληρικαλισμό, κι εκείνοι που συνεχίζουν τα καλαμπούρια για τα smartphones, τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή το ύψος του Σαρκοζί». Για τον Σιγκρίστ, τα γεγονότα του Ιανουαρίου δείχνουν ότι δεν πρέπει να προσπαθείς να αρέσεις σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. «Η πρώτη αρετή του Charlie είναι ότι θέτει ερωτήματα. Πρέπει να ρίχνουμε στο τραπέζι συνεχώς ιδέες, γιατί στη Γαλλία πεθαίνουμε γι’ αυτά που δεν λέμε. Μεγάλωσα σε μια εργατική πολυκατοικία του Νανσί, η μητέρα μου ζει ακόμη εκεί, είδα την περιοχή να αλλάζει, τα συνοικιακά καταστήματα να εξαφανίζονται, τις γυναίκες με μαντήλα να είναι όλο και περισσότερες. Όταν αναφερόμαστε σε όλα αυτά, κατηγορούμαστε ότι παίζουμε το παιχνίδι του Εθνικού Μετώπου, ξεχνάμε όμως ότι το πρώτο κόμμα στη Γαλλία είναι η αποχή, που συνδέεται με την απέχθεια για την πολιτική».
Ορισμένοι σκιτσογράφοι, όπως ο Ζερεμί Φεραρί ή ο Γιασίν Μπελατάρ, δεν περίμεναν τις επιθέσεις για να θίξουν τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Μερικές φορές μάλιστα επέδειξαν και ανατριχιαστικές προφητικές ικανότητες. Τον Νοέμβριο του 2014, ο Ελί Σεμούν ενσάρκωνε σε ένα σκετς έναν απερίσκεπτο νεαρό που ήρθε σε επαφή με το Jihad.com αφού «σκότωσε τρεις ανθρώπους στο Call of Duty» και δήλωσε έτοιμος να φύγει για τη Συρία «υπό τον όρο να μην υπάρχουν κουνούπια».
Ο Ρεζί Μελό, που εργάζεται στο RTL, ασχολείται εδώ και χρόνια με τον θρησκευτικό σκοταδισμό, όποια μορφή κι αν έχει. «Σήμερα δεν ασχολούμαι περισσότερο από πριν με το θέμα αυτό, αλλά εξακολουθώ να το κάνω, γιατί το να μιλάμε γι’ αυτό έχει επείγοντα χαρακτήρα». Ο Μελό αρνείται τον φόβο, όπως και το πλεονάζον θάρρος. «Το να νομίζεις ότι είσαι στόχος θα σήμαινε ότι δίνεις στον εαυτό σου υπερβολική σημασία».
Ο Στεφάν Γκιγιόν παραδέχεται ότι όσο περισσότερες απαγορεύσεις υπάρχουν, τόσο πιο ενδιαφέρον και ερεθιστικό είναι να φλερτάρεις με την κόκκινη γραμμή. Πολύ περισσότερο που το κοινό είναι πιο απαιτητικό από ποτέ. «Υπάρχει μια θεμελιώδης ανάγκη για γέλιο, οι θεατές θέλουν καλλιτέχνες που τολμούν» λέει ο Φαμπρίς Εμπουέ. Οι πολίτες έχουν ανάγκη να γελάσουν για να ξεχάσουν, για να ξορκίσουν το φόβο τους, για να γιατρέψουν τη θλίψη τους. Και οι σκιτσογράφοι τους λυτρώνουν.
Πηγή: Le Monde