Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση στην αδιάλειπτη διακυβέρνησή του για σχεδόν δύο δεκαετίες καθώς ο πληθωρισμός που καλπάζει, ο μαρασμός του εθνικού νομίσματος και η δυσαρέσκεια προς τους Σύρους μετανάστες κλονίζουν τη δημοτικότητά του – και ένας παγκόσμιος ηγέτης παρακολουθεί στενά: ο Ρώσος Βλαντιμίρ Πούτιν, αναφέρει το Al-Monitor σε εκτενές άρθρο του που υπογράφει η Amberin Zaman.
Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν σταθερά ότι αν οι εκλογές πραγματοποιούνταν σήμερα, ο Ερντογάν θα έχανε στον δεύτερο γύρο με οποιονδήποτε από τους κύριους υποψηφίους της αντιπολίτευσης και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θα έχανε την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία. Καθώς η εισβολή της στην Ουκρανία πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο και οι διεθνείς κυρώσεις αρχίζουν να γίνονται αισθητές, η φιλία του Ερντογάν γίνεται όλο και πιο σημαντική για τον Πούτιν, λένε πολλοί σχολιαστές. Ενώ κοινός τόπος μεταξύ πολλών δυτικών παρατηρητών είναι ότι ο Ερντογάν είναι απίθανο να αφήσει τον εαυτό του να χάσει τις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές που πρόκειται να διεξαχθούν ταυτόχρονα έως τον Ιούνιο του 2023, ακόμη και ως απλή πιθανότητα είναι ανησυχητική για τον Πούτιν.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό. Πρωτίστως, το γεγονός ότι η Τουρκία αρνήθηκε να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για την Ουκρανία έχει ρίξει σανίδα σωτηρίας στο Κρεμλίνο. Οι τουρκικοί ουρανοί παραμένουν ανοιχτοί στους ρωσικούς αερομεταφορείς και οι πόρτες της χώρας σε εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους – με τα χρήματά τους, παρά τις προειδοποιήσεις από ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ ότι αυτές οι κινήσεις της Τουρκίας λειτουργούν ως πιθανή δίοδος για την επιβολή κυρώσεων.
Επιπλέον οι εξαγωγές στη Ρωσία από την Τουρκία αυξάνονται. Οι Financial Times ανέφεραν ότι μόνο τον Ιούλιο, η αξία των εξαγωγών στη Ρωσία αυξήθηκε κατά 75% σε ετήσια βάση.
Στη διπλωματική σκηνή, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε τη σύγκρουση για να εμφανιστεί ως ο μοναδικός ηγέτης χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ που ταυτόχρονα μπορεί να μιλήσει με τον Πούτιν, να πουλήσει στην Ουκρανία drones και να προσφέρει κάποια αποτελέσματα.
Ωστόσο, όσο κι αν ο Ερντογάν παρουσιάζεται ως φίλος της Ουκρανίας και της Ρωσίας, «η προσπάθειά του να ισορροπήσει μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας στον πόλεμο είναι σχετικά πιο ευνοϊκή για τη Ρωσία», δήλωσε ο Κρις Μίλερ, καθηγητής στο Fletcher School for Diplomacy και διευθυντής του προγράμματος Ευρασίας του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής που ειδικεύεται στις ρωσικές υποθέσεις.
Παρόλο που ο Ερντογάν βοήθησε στη σύναψη μιας συμφωνίας που επέτρεπε στα ουκρανικά σιτηρά να φτάσουν στις παγκόσμιες αγορές, οδήγησε σε παραχωρήσεις για τη Ρωσία που της επέτρεπε να εξάγει τα δικά της σιτηρά και λιπάσματα, ενώ μεγάλο μέρος των πρώτων αγοράζεται από την Τουρκία. «Αν οι Ρώσοι διαπραγματεύονταν οι ίδιοι, μπορεί να μην είχαν εξασφαλίσει το ίδιο καλό αποτέλεσμα», είπε ο Αϊντίν Σεζέρ, πρώην αξιωματούχος του τουρκικού υπουργείου Οικονομικών που υπηρέτησε στη Μόσχα και παρακολουθεί στενά τους δεσμούς του Κρεμλίνου με την Άγκυρα. Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα «έκανε τα στραβά μάτια» όταν η Ρωσία στέλνει κλεμμένα σιτηρά από την Ουκρανία, προκαλώντας τις έντονες αντισδράσεις του Κιέβου.
«Από όποια πλευρά κι αν δεις τα πράγματα, είναι σαφές ότι ο Πούτιν θέλει να παραμείνει ο Ερντογάν», είπε ο Σεζέρ στο Al-Monitor.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η φιλορωσική κλίση του Ερντογάν έχει γίνει πιο έντονη, τουλάχιστον στα λόγια. Σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς στο Βελιγράδι, ο Ερντογάν είπε: «Μπορώ να πω ξεκάθαρα ότι δεν βρίσκω σωστή τη στάση της Δύσης». Οι πολιτικές της απέναντι στη Ρωσία «βασίστηκαν στην πρόκληση… Μην υποτιμάτε τη Ρωσία», προειδοποίησε.
Ο Ερντογάν σημείωσε επίσης ότι η Ρωσία δικαιολογείται να διακόψει τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη ως αντίποινα για τις δυτικές κυρώσεις. «Η Ευρώπη πράγματι θερίζει ό,τι έσπειρε», είπε ο Ερντογάν.
Τον Ιούλιο, υπήρξαν αναφορές ότι η ρωσική κρατική Rosatom, η οποία κατασκευάζει τον πρώτο πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής της Τουρκίας, είχε διαθέσει περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια στην τουρκική θυγατρική της, την πρώτη από μια σειρά τέτοιων μεταφορών. Τα μετρητά βοήθησαν να καλυφθεί το κενό στα αποθέματα ξένου συναλλάγματος της Τουρκίας, αν και βραχυπρόθεσμα, και κάλυψε εν μέρει τις δεσμεύσεις της ίδιας της Τουρκίας για χρηματοδότηση στο προβληματικό έργο, σημείωσε ο Σεζέρ. «Ήταν μια χειρονομία υποστήριξης προς τον Ερντογάν».
Τον περασμένο μήνα, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας δήλωσε ότι θα μπορούσε να αγοράσει νομίσματα «φιλικών χωρών» όπως η τουρκική λίρα, η οποία έχει χάσει σχεδόν το 80% της αξίας της τα τελευταία πέντε χρόνια, εν μέρει λόγω της πεισματικής άρνησης του Ερντογάν να αυξήσει τα επιτόκια με το σκεπτικό ότι ανεβάζει τον πληθωρισμό. Ο πληθωρισμός βρίσκεται αυτή τη στιγμή πάνω από 80%. Ακόμη και ο στενός πυρήνας της εκλογικής του βάσης αρχίζει να αμφιταλαντεύεται. Ο Ερντογάν είναι απελπισμένος για όλη την εξωτερική βοήθεια που μπορεί να λάβει.
Χθες, το Bloomberg ανέφερε ότι οι «μυστικές ροές κεφαλαίων» προς την Τουρκία είχαν φτάσει σε «νέα υψηλά, επιτρέποντας στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να ενισχύσουν τα συναλλαγματικά αποθέματα παρά το αυξανόμενο εμπορικό έλλειμμα και την αδύναμη ζήτηση για περιουσιακά στοιχεία σε λίρες». Η πηγή τους παραμένει ασαφής.
«Η Rosatom εισάγει ένα σημαντικό ποσό δολαρίων στο τουρκικό τραπεζικό σύστημα τη στιγμή που το σύστημα χρειάζεται απεγνωσμένα δολάρια — όλα αυτά είναι ουσιαστικές αλληλεπιδράσεις. Και όταν τα βάζεις όλα μαζί, αυτή είναι μια σχέση που έχει γίνει πολύ βαθύτερη από ό,τι ήταν πριν από μια δεκαετία, παρόλο που εξακολουθούν να υπάρχουν διαφωνίες», είπε ο Μίλερ στο Al-Monitor. «Η τοποθέτηση δολαρίων σε τουρκικές τράπεζες δεν είναι μια κίνηση που θα κάνατε εάν είχατε κίνητρο καθαρά από χρηματοοικονομικής άποψης. Επομένως, υπάρχει πολύ ξεκάθαρα προθυμία να δαπανηθούν χρηματοοικονομικά κεφάλαια στην Τουρκία για την επιδίωξη πολιτικού κεφαλαίου έναντι του Ερντογάν», πρόσθεσε ο Μίλερ.
Οι διαφωνίες στις οποίες αναφερόταν ο Μίλερ αφορούσαν κυρίως τη Συρία, τη Λιβύη και πιο πρόσφατα το Αζερμπαϊτζάν, όπου η Τουρκία και η Ρωσία υποστήριξαν αντίπαλες πλευρές. Αλλά οι δύο χώρες έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής σε μεγάλο βαθμό να τα χωρίσουν και να επικεντρωθούν σε τομείς όπου τα συμφέροντά τους ευθυγραμμίζονται.
«Αν κάθεστε στο Κρεμλίνο, έχετε τώρα δύο δεκαετίες για να καταλάβετε πώς λειτουργεί ο Ερντογάν και το σύστημα γύρω του. Το σύστημα έχει δώσει ανάμεικτα αποτελέσματα για εσάς, αλλά σε γενικές γραμμές έχει δημιουργήσει μια σφήνα μεταξύ της Τουρκίας και της Δύσης, κάτι που είναι σίγουρα ένα ευνοϊκό αποτέλεσμα για τη Ρωσία», είπε ο Μίλερ στο Al-Monitor. Η απόκτηση από την Τουρκία ρωσικών πυραύλων S-400 και οι επακόλουθες κυρώσεις του Κογκρέσου που απαγορεύουν τις στρατιωτικές πωλήσεις στην Άγκυρα, μαζί με την «εκδίωξή» της από την κοινοπραξία μαχητικών αεροσκαφών F-35, είναι από τους πιο αξιοσημείωτους δείκτες αυτού του ρήγματος.
Αυτό το ρήγμα φαίνεται ότι θα διευρυνθεί καθώς το Κογκρέσο συνεχίζει να αντιστέκεται στην πώληση αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία. Ο Ερντογάν για άλλη μια φορά μιλάει για αγορά από αλλού. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι οι μόνες στην πώληση μαχητικών αεροσκαφών», είπε ο Ερντογάν σε δημοσιογράφους στις 9 Σεπτεμβρίου. «Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Ρωσία τα πουλούν επίσης και κάποιοι μας στέλνουν [θετικά] μηνύματα».
Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει ανεβάσει την αξία του Ερντογάν για τον Πούτιν σε ένα νέο επίπεδο.
«Μπορείτε να επιδιώξετε κανονικές σχέσεις με την Τουρκία σε μια στιγμή που δεν μπορείτε να επιδιώξετε κανονικές σχέσεις με οποιαδήποτε άλλη χώρα που είναι μέρος της Δύσης ή του ευρωατλαντικού συστήματος. Με αυτό το μέτρο, υπάρχει πολύ περισσότερη εξοικείωση και άνεση με την τρέχουσα τουρκική ελίτ και οι Ρώσοι θα προτιμούσαν να μην ποντάρουν σε κάποιον άλλον να έρθει στην εξουσία», είπε ο Μίλερ.
Όσο για την προσωπική σχέση μεταξύ Πούτιν και Ερντογάν, ο Σεζέρ υποστηρίζει ότι είναι καίριας σημασίας.
Ένας πρώιμος «δεσμός» δημιουργήθηκε όταν το ζευγάρι προώθησε ένα μακροχρόνιο έργο για την κατασκευή του Blue Stream, του πρώτου αγωγού που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στην Τουρκία μέσω της Μαύρης Θάλασσας. «Ο Πούτιν είδε έναν αποφασιστικό άνθρωπο που μπορούσε να παρακάμψει όλη τη γραφειοκρατία, με τον οποίο θα μπορούσε να συνεργαστεί», είπε ο Σεζέρ.
Οι Ρώσοι ολιγάρχες με στενούς δεσμούς με τον Πούτιν έχουν εισέλθει από τότε στην τουρκική αγορά, όπως τεκμηριώνει ο ερευνητής ρεπόρτερ Aytug Ozcolak για το ανεξάρτητο τηλεοπτικό δίκτυο Medyascope. Περιλαμβάνουν τον Vagit Alekperov, του οποίου η καθαρή περιουσία εκτιμάται σε 19,8 δισεκατομμύρια δολάρια και ο οποίος κατέχει το 28,3% του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Lukoil. Οι επενδύσεις της εταιρείας στην Τουρκία φέρεται να έχουν φτάσει το 1 δισεκατομμύριο δολάρια, συμπεριλαμβανομένων 600 πρατηρίων καυσίμων, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 5% του μεριδίου αγοράς. Πέρυσι η Ρωσία παρείχε περισσότερο από το 45% των αναγκών της Τουρκίας σε φυσικό αέριο και λέει ότι είναι πλέον πρόθυμη να δεχτεί ρούβλια ως πληρωμή.
Ο Πούτιν θα ήθελε να δει τον Ερντογάν να επιμένει «όχι επειδή έχει κάτι συγκεκριμένο για τον Ερντογάν, αλλά επειδή είναι η καλύτερη επιλογή για αυτόν ακριβώς επειδή αισθάνεται ότι μπορεί να αντιμετωπίσει ισχυρούς άνδρες», είπε ο Mark Galeotti, λέκτορας και συγγραφέας με έδρα το Λονδίνο και διευθυντής της συμβουλευτικής εταιρείας Mayak Intelligence. Παρά τα τεράστια προβλήματα στη σχέση, ιδίως την κατάρριψη από την Τουρκία ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους το 2015 πάνω από τη Συρία, «[ο Πούτιν] δεν έχει πρόβλημα με άλλες προσωπικότητες που σαν αυτόν υποστηρίζουν σθεναρά το εθνικό συμφέρον της χώρας τους», είπε ο Γκαλεότι στο Al-Monitor.
Αυτό ίσχυε ακόμη και όταν ο Ερντογάν «έστησε» τον Πούτιν πριν από μια πρόσφατη συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο στην Τεχεράνη τον Ιούλιο. Ο Πούτιν πειράχτηκε εμφανώς καθώς προχωρούσε αμήχανα μπροστά σε ένα πλήθος δημοσιογράφων. Πολλοί το ερμήνευσαν αυτό ως ανταπόδοση για τον Πούτιν που ταπείνωσε τον Ερντογάν με παρόμοιο τρόπο όταν πήγε στο Κρεμλίνο μετά την κρίση του Φεβρουαρίου του 2020, που είδε τα αεροσκάφη της ρωσικής αεροπορίας να σκοτώνουν 34 Τούρκους στρατιώτες στο Ιντλίμπ της Συρίας. «Ο Πούτιν παίζει αυτά τα μοχθηρά παιχνίδια του μυαλού όλη την ώρα. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι ο Ερντογάν μπορεί συχνά να ξεπεράσει τον Πούτιν», και αυτό προκαλεί έναν απεχθή σεβασμό, υποστήριξε ο Galeoitti.
Παρά τα κοινά χαρακτηριστικά τους, ο Πούτιν και ο Ερντογάν είναι επίσης προϊόντα του δικού τους περιβάλλοντος. «Ο Ερντογάν είναι, ειπώθηκε και έγινε, ένας «εκλογικός» πολιτικός. Πρέπει να κερδίσει ψήφους για να παραμείνει στη ζωή. Ο Πούτιν είναι ένας πράκτορας των υπηρεσιών ασφαλείας που μετατράπηκε σε πολιτικό σε ένα σύστημα που δεν ήταν ποτέ τόσο δημοκρατικό όσο η Τουρκία», θυμάται ο Ντιμίταρ Μπέτσεφ, επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe και συγγραφέας του βιβλίου «Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν: Πώς μια χώρα απομακρύνθηκε από τη Δημοκρατία και τη Δύση».
Καθώς η τύχη της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζει να καταρρέει, η εξάρτηση της Ρωσίας από την Τουρκία και η ανάγκη να κερδίσει την εύνοια του Ερντογάν, μπορεί μόνο να αυξηθεί.
Η Τουρκία οφείλει ένα μέρος του πλεονεκτήματός της στο γεγονός ότι η Ρωσία σκόνταψε νωρίς, υποστηρίζει ο Nicholas Danforth, ανώτερος επισκέπτης συνεργάτης στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής. Αν η Ρωσία είχε κατακτήσει το Κίεβο, «λίγοι άνθρωποι θα επαινούσαν τώρα τα Bayraktars (μαχητικά drones) ή τις προσπάθειες διαμεσολάβησης της Τουρκίας. Αντίθετα, ο Ερντογάν θα αντιμετώπιζε ένα πιο δυσμενές στρατηγικό περιβάλλον από τη Μαύρη Θάλασσα μέσω του Καυκάσου έως τη Συρία και ακόμη μεγαλύτερη απογοήτευση στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη», παρατήρησε σε πρόσφατο δοκίμιο.
«Τα συνεχιζόμενα ουκρανικά κέρδη θα οδηγούσαν τον Ερντογάν να τελειοποιήσει τον εξισορροπητικό του ρόλο, αλλά η βασική του προσέγγιση δεν επρόκειτο να αλλάξει», είπε ο Ντάνφορθ στο Al-Monitor. Πιθανότατα θα «εκμεταλλευτεί τα βραχυπρόθεσμα οφέλη προσπαθώντας να αντισταθμίσει τη χαμένη του μόχλευση με τη Δύση». Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει νέες πιέσεις για εποικισμούς στη Συρία και τον Καύκασο με τους προτιμώμενους όρους της Τουρκίας, προέβλεψε ο Danforth.
Ο Μίλερ συμφωνεί. «Δεδομένου του πόσο αδίστακτα ρεαλιστής είναι ο Ερντογάν, είναι ένα ερώτημα το «τι με εξυπηρετί εμένα»».
Όλα αυτά εγείρουν το ερώτημα γιατί ο Πούτιν αντιστάθηκε στα αιτήματα του Ερντογάν να επιτρέψει μια άλλη μεγάλη τουρκική επίθεση κατά των Κούρδων της Συρίας. Αυτό οφείλεται στην αυξανόμενη εξάρτησή της από μια άλλη περιφερειακή δύναμη: το Ιράν. Τους τελευταίους μήνες, το Ιράν έχει παρέμβει για να καλύψει πολλές ρωσικές ανάγκες, παρέχοντας μαχητικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και άλλο εξοπλισμό, ενώ «κρατά το φρούριο» στη Συρία για λογαριασμό του καθεστώτος Άσαντ.
Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αντιτάχθηκε ανοιχτά στα τουρκικά σχέδια. Η Τουρκία ελέγχει αυτήν τη στιγμή περίπου το 10% της βόρειας Συρίας και το τελευταίο πράγμα που θέλει το Ιράν είναι να αυξηθεί αυτό το αποτύπωμα.
Ωστόσο, καθώς οι τουρκικές εκλογές πλησιάζουν, η πιθανότητα να αφήσει ο Πούτιν τον Ερντογάν να επιτεθεί ξανά στους Κούρδους της Συρίας δεν μπορεί να απορριφθεί, είπε ο Σεζέρ, πρώην στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών.
«Ακόμα κι αν η επιχείρηση είναι περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική, η ιδέα θα ήταν να βοηθήσουμε τον Ερντογάν στις κάλπες», είπε ο Σεζέρ.
Πηγή: al-monitor.com