Γράφει ο
Βασίλης Γιαννακόπουλος*
γεωστρατηγικός αναλυτής
Η 5η Ιουλίου του 2013 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «η πρώτη ημέρα του αιγυπτιακού εμφύλιου». Στο Κάιρο και στις υπόλοιπες μεγαλουπόλεις επικρατεί το χάος, ενώ η εκτίμηση για τις μελλοντικές εξελίξεις είναι απογοητευτική. Ουσιαστικά, μετά την πτώση του Hosni Mubarak, η χώρα έχει εισέλθει σε μια μακρόχρονη μεταβατική περίοδο, με κύρια χαρακτηριστικά το πολιτικό αδιέξοδο και τις συγκρούσεις μεταξύ των κοσμικών και των ισλαμιστών.
Όταν στις 30 Ιουνίου του 2012 ο Mohamed Morsi ανέλαβε την προεδρία της Αιγύπτου, έπρεπε να αντιμετωπίσει άμεσα δύο μείζονα προβλήματα. Τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας και τον πολιτικο-θρησκευτικά διαιρεμένο αιγυπτιακό λαό, που είχε οδηγηθεί σε πόλωση. Ο Morsi απέτυχε να δώσει λύσεις και στις δύο αυτές προκλήσεις. Αντίθετα, επικεντρώθηκε στην εδραίωση της εξουσία των ισλαμιστών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση της φιλελεύθερης, κοσμικής και αστικής αιγυπτιακής κοινωνίας. Πέραν αυτών, δεν αφουγκράσθηκε τις πολυήμερες διαμαρτυρίες των πολιτών σε διάφορες πόλεις της χώρας, ούτε τις προειδοποιήσεις του αρχηγού των αιγυπτιακών ενόπλων δυνάμεων και υπουργού Άμυνας, Abdul Fatah Al-Sisi, ότι «η συνέχιση της διαμάχης των διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων για τη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων μπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση του κράτους». Επίσης, δεν έγινε «αποδέκτης» της δυσαρέσκειας της Ουάσιγκτον, που συνέχιζε να διατηρεί επαφές με τον αιγυπτιακό στρατό.
Αυτά είναι τα βασικά αίτια για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην Αίγυπτο. Ωστόσο, η αφορμή δόθηκε στις 22 Νοεμβρίου του 2012, όταν ο Αιγύπτιος πρόεδρος Mohammed Morsi εξέδωσε ένα αμφιλεγόμενο διάταγμα, το οποίο προέβλεπε ότι «οι αποφάσεις του είναι απρόσβλητες από τον έλεγχο της δικαστικής εξουσίας, μέχρι την έγκριση του νέου Συντάγματος». Το γεγονός αυτό, που χαρακτηρίσθηκε από τους δικαστικούς ως «αρπαγή της εξουσίας», δίχασε την αιγυπτιακή πολιτεία και αποτέλεσε την έναρξη ενός νέου γύρου βίαιων ταραχών. Θα πρέπει να τονισθεί ότι ο Αιγύπτιος πρόεδρος προχώρησε στην έκδοση του εν λόγω διατάγματος εκμεταλλευόμενος τη χρονική στιγμή των θετικών σχολίων προς το πρόσωπό του από τη διεθνή κοινότητα, για την εμπλοκή του αφενός στην κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας, αφετέρου της έγκρισης ενός δανείου 4,8 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ προς την Αίγυπτο.
Ως αντίδραση στην έκδοση του διατάγματος από τον Αιγύπτιο πρόεδρο με σκοπό την επέκταση της εξουσίας του, προκλήθηκε η συνένωση ενός μέρους της διαιρεμένης αιγυπτιακής αντιπολίτευσης. Συγκεκριμένα, συστάθηκε το Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας (National Salvation Front – NSF), από προσωπικότητες όπως ο πρώην γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας Mohamed El Baradei (συντονιστής του NSF), ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής του Αραβικού Συνδέσμου, Amr Moussa, ο ηγέτης του αριστερού κόμματος «Αξιοπρέπεια» (Dignity Party), Hamdeen Sabahi, κτλ.
Φυσικά, εκτός από τον οργισμένο αιγυπτιακό λαό, ο πρωταγωνιστής και ρυθμιστής των πολιτικών εξελίξεων είναι ο στρατός, στην ιδιοκτησία του οποίου ανήκει και ένα σημαντικό μέρος του κρατικού προϋπολογισμού. Συνιστά κράτος εν κράτει. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει μεταξύ άλλων την αυτονομία και το απόρρητο του οικονομικού προϋπολογισμού των στρατιωτικών, την επιλογή της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων, παρέχει επιπρόσθετες εξουσίες εν καιρώ πολέμου, καθώς και επίσημο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής και της εθνικής στρατηγικής για την ασφάλεια της χώρας. Επιπρόσθετα, τους δίνει το δικαίωμα να δικάζουν πολίτες υπό ορισμένες συνθήκες στα στρατοδικεία, παρά τις έντονες αντιδράσεις εγχώριων και διεθνών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η αιγυπτιακή οικονομία
Η οικονομία της Αιγύπτου βασίζεται κυρίως στην τουριστική βιομηχανία, τις εισπράξεις από τη διώρυγα του Σουέζ, τις εξαγωγές υδρογονανθράκων και τα μεταναστευτικά εμβάσματα.
Πριν από το άτυπο πραξικόπημα της 3ης Ιουλίου, τα κύρια χαρακτηριστικά της αιγυπτιακής οικονομίας ήταν τα υψηλά ποσοστά του πληθωρισμού που παραμένουν στάσιμα και η ιδιαίτερα χαμηλή ανάπτυξη συγκρινόμενη με τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού. Το 2012, οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 8% και ο συνολικός πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 7%. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο ρυθμός ανάπτυξης για το τρέχον έτος αναμένεται σε 1,6%, λόγω της αυξημένης πολιτικής έντασης, ενώ για να απορροφηθούν οι περίπου 600.000 νέοι Αιγύπτιοι, που εισέρχονται κάθε χρόνο στην αγορά εργασίας, απαιτείται ρυθμός ανάπτυξης της τάξης του 6-7%.
Οι κοινωνικές δαπάνες, η δαπανηρή εισαγωγή καυσίμων, οι επιδοτήσεις των τροφίμων και του ψωμιού, αλλά και η φυγή επενδυτικών κεφαλαίων έχουν δημιουργήσει τεράστια ελλείμματα στον προϋπολογισμό, που υπολογίζονται σε 26 έως 31 δισ. δολάρια για το τρέχον έτος. Σχεδόν τα τρία τέταρτα του προϋπολογισμού δαπανώνται στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, στις επιδοτήσεις και στις πληρωμές τόκων. Αναφορικά με τα συναλλαγματικά αποθέματα, θα πρέπει να τονίσουμε ότι, στα τέλη Μαΐου 2013, ανέρχονταν στα 16 δισ. δολάρια, λόγω εισροής τριών δισ. δολαρίων από το Κατάρ, και αρκούσαν για να καλύψουν εισαγωγές 3,2 μηνών. Προκειμένου να υποστηρίξει τις εξαγωγές και τον τουρισμό, η Κεντρική Τράπεζα έχει προσπαθήσει να διαχειριστεί την σταδιακή υποτίμηση της αιγυπτιακής λίρας, η οποίο έχει ολισθήσει 8% έναντι του δολαρίου το 2013.
Παρότι τη χρονική περίοδο Ιανουαρίου-Μαΐου 3013 ο τουρισμός σημείωσε άνοδο κατά 12,5% σε σχέση με την αντίστοιχη χρονική περίοδο του περασμένου έτους και τα έσοδα από τη διώρυγα του Σουέζ , το Μάιο του 2013, παρουσίασαν αύξηση κατά 1% σε σχέση με το Μάιο του 2012, εντούτοις, το 2013, η ανεργία ανήλθε σε 12, 9% από 12,4% το 2012 (10,4% το 2011).
Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του κόστους ζωής των πολιτών, στη διάρκεια του 2013. Μάλιστα, η κατάσταση θα επιδεινώνονταν περαιτέρω, καθώς ο Morsi εξέταζε την πρόταση του ΔΝΤ για επιπρόσθετες φορολογικές αυξήσεις και περικοπές των επιδοτήσεων.
Ο ρόλος της Ουάσιγκτον
Μετά την ανατροπή του Hosni Mubarak, διακυβεύονται μια σειρά από αμερικανικά συμφέροντα, όπως η απαίτηση για ταχεία διέλευση των αμερικανικών πολεμικών πλοίων από τη Διώρυγα του Σουέζ προς τον Περσικό Κόλπο και αντιστρόφως, η διατήρηση της ισραηλινο-αιγυπτιακής συμφωνίας ειρήνης του 1979, η πιθανή αρνητική τροπή για τους Ισραηλινούς στο παλαιστινιακό πρόβλημα λόγω επιρροής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το σημαντικό έλλειμμα ασφάλειας στη βόρεια περιοχή της χερσονήσου του Σινά, η διατήρηση της διμερούς αμερικανο-αιγυπτιακής στρατιωτικής συνεργασίας, η ανταλλαγή πληροφοριών σε θέματα τρομοκρατίας, καθώς και η πιθανή σύναψη σχέσεων συνεργασίας μεταξύ Καΐρου και Τεχεράνης (στις 30 Αυγούστου 2012, ο Morsi επισκέφθηκε την ιρανική πρωτεύουσα, για τη σύνοδο του Κινήματος των Αδεσμεύτων και υποσχέθηκε μια περισσότερο ισορροπημένη εξωτερική πολιτική).
Γίνεται προφανές ότι τα αμερικανικά και ισραηλινά συμφέροντα ευνοούνται από τις τρέχουσες εξελίξεις στην Αίγυπτο, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα για το «αν υπήρξε παρότρυνση ή μεθοδευμένη προσπάθεια της Ουάσιγκτον προς τον Abdul Fatah Al-Sisi να λάβει την απόφαση απομάκρυνσης του Morsi από τον προεδρικό θώκο» και «αν στο επόμενο χρονικό διάστημα, η αιγυπτιακή αντιπολίτευση θα έχει την υποστήριξη των Αμερικανών».
Οι δυσοίωνες προβλέψεις για τις επερχόμενες εξελίξεις
Στην παρούσα φάση, το ζητούμενο για την αντιπολίτευση είναι αν θα κατορθώσει να συσπειρωθεί, ώστε να σχηματίσει ένα ενιαίο πολιτικό κίνημα, που θα μπορέσει να διεκδικήσει τις επόμενες εκλογές. Σ’ αυτές τις μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις, ο Mohammed El Baradei αναμένεται να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα παραμένει το ισχυρότερο πολιτικό κόμμα. Αυτό σημαίνει ότι αν διεξάγονταν εκλογές σήμερα, η Μουσουλμανική Αδελφότητα μάλλον θα καταλάμβανε και πάλι την πρώτη θέση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω. Έστω ότι αλλάζουν τα δεδομένα και οι επιλογές της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος και ότι η αντιπολίτευση επιτυγχάνει να εκλέξει δικό της πρόεδρο. Ποια θα είναι η στάση των ισλαμιστών; Θα ξεχάσουν το πραξικόπημα και θα αναγνωρίσουν τη νομιμότητα του νέου προέδρου; Μήπως, η Αίγυπτος οδηγηθεί σε μια παρατεταμένη εμφύλια σύγκρουση;
Αυτό που αναμένεται για το επόμενο χρονικό διάστημα είναι η εντολή του προσωρινού προέδρου Adly Mansour για τη σύσταση μιας πολυκομματικής(;) επιτροπής αναθεώρησης του Συντάγματος και τη διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών. Δεδομένου όμως ότι ανατράπηκε με άτυπο πραξικόπημα ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος, ο οποίος μάλλον εξακολουθεί να υποστηρίζεται από την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, δημιουργεί τις προϋποθέσεις σημαντικής επιδείνωσης της εσωτερικής κατάστασης. Επομένως, η πόλωση και οι συγκρούσεις μεταξύ των κοσμικών και των ισλαμιστών, οι ανθρώπινες απώλειες και η αδυναμία κατάρτισης νέου Συντάγματος με τη συγκατάθεση του συνόλου των πολιτικών αντιπάλων, συνιστά το πλέον πιθανό σενάριο.
*geostrategical@yahoo.gr
www.geostrategy.gr