Ο Μουαμάρ Καντάφι ήταν ο τελευταίος μιας γενιάς νέων αράβων επαναστατών εμπνευσμένων από τον Αιγύπτιο Γκαμάλ Αμπντούλ Νάσερ. Με κοσμικά, αντιδυτικά, σοσιαλιστικά,ιδανικά ενός παναραβικού εθνικισμού. Αλλά ενώ ο Νάσερ έγινε θρύλος σεβαστός σε όλο τον αραβικό κόσμο, ο Καντάφι τελείωσε μέσα στο χάος, την ταπείνωση και τη περιφρόνηση των συμπατριωτών του.
Μεγαλομανής με ασαφή ιδεολογία, με άκρατη φιλοδοξία και ιδιόρυθμη συμπεριφορά ονομάστηκε κάποτε ως το “τρελό σκυλί της Μέσης Ανατολής» από τον Πρόεδρο Reagan.
Η 42χρονη εξουσία του χαρακτηρίστηκε από την υποστήριξη για τρομοκρατικά κινήματα και έφερε πάντα το στίγμα της μαζικής δολοφονίας στο Lockerbie .
Γεννημένος σε μια σκηνή Βεδουίνων στη Σύρτη,στη κεντρική Λιβύη, ο Καντάφι ήταν ένας εμφανίσιμος νέος αρχηγός του στρατού, όταν ηγήθηκε στο πραξικόπημα της 1ης Σεπτεμβρίου 1969 και ανέτρεψε το βασιλιά Ίντρις.
Εμπνευσμένο από την εμπρηστική ρητορική του Radio Cairo, ο φιλόδοξος νεαρός αξιωματικός – απόφοιτος της Στρατιωτικής Ακαδημίας στη Βεγγάζη γρήγορα στράφηκε εναντίον της Δύσης:έκλεισε την τεράστια βάση της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ , δυτικές επιχειρήσεις απαλλοτριώθηκαν και τα 20.000 μέλη της ισχυρής ιταλικής ομογένειας εκδιώχθηκαν.
Η Λιβύη έγινε ένα καταφύγιο για “ριζοσπαστικές λύσεις”. Όπλα, εκπαίδευση και υποστήριξη δόθηκε στους Παλαιστίνιους μαχητές, στους μουσουλμάνους στις νότιες Φιλιππίνες στον IRA. Ο Καντάφι υποστήριξε σθεναρά τον αραβικό εμπάργκο πετρελαίου στη Δύση μετά τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1973.
Ο Καντάφι, όπως και ο Νάσερ, “έπαιξε” επίσης,με τη Μόσχα για πολιτική στήριξη. Αγόρασε τεράστιες ποσότητες σοβιετικών όπλων. Η Μόσχα είχε χιλιάδες στρατιωτικούς συμβούλους στη Λιβύη, αλλά αργότερα κουράστηκε από την ευμετάβλητη συμπεριφορά του και ποτέ δεν αγκάλιασε τη Λιβύη ως στενός σύμμαχο.
Ο Καντάφι οδήγησε στην κατάργηση όλων των υπουργείων, η κυβέρνηση της χώρας ονομάστηκε “Τζαμαχιρία» (επινοημένη λέξη που σημαίνει λαϊκή συγκέντρωση).
Στην πράξη, αυτό το ανεφάρμοστο σύστημα σήμαινε ότι η κυβέρνηση αποτελούνταν από τους διορισμένους φίλους του που ασκούσαν εξουσία .
Ο Καντάφι απαγόρευσε το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια, έδωσε γενναιόδωρες επιδοτήσεις για τους φτωχούς, κυνήγησε τους πολιτικούς του αντιπάλους και ξεκίνησε μεγαλεπήβολα αλλά ανέφικτα σχέδια, όπως την αξιοποίηση του υδροφόρου ορίζοντα. “Κατέγραψε” την ιδεολογία του σε μια «Πράσινη Βίβλο», που, όπως το Κόκκινο Βιβλίο του Μάο, έπρεπε υποχρεωτικά να διαβάζεται.
Μια διαμάχη στα σύνορα με το Τσαντ οδήγησαν στην εισβολή το 1972 και το 1980. Στην Αφρική Καντάφι έδινε αφειδώς χρήματα σε απελευθερωτικά κινήματα .
Η συνεχή υποστήριξή του στην τρομοκρατία, όμως, του “χάρισε” την εχθρότητα της Δύσης και του αραβικού κόσμου. Η Λιβύη ανακοίνωσε το 1980 ότι οι πολιτικοί αντίπαλοι της στο εξωτερικό θα πρέπει να θανατωθούν, και έστειλε ομάδες στην Ευρώπη για να εκτελέσουν τους αντιφρονούντες.
Οι σχέσεις με την Αμερική σταθερά επιδεινώνονταν. Τον Μάρτιο του 1986 πλοία των ΗΠΑ και της Λιβύης συγκρούστηκαν στα ανοικτά των ακτών της . Και μήνες αργότερα, όταν η έκρηξη βόμβας σε μιας ντισκοτέκ του Βερολίνου, γεμάτη με Αμερικανοί στρατιώτες, αποδόθηκε στη Λιβύη, ο Πρόεδρος Ρίγκαν διέταξε βομβαρδισμούς στην Τρίπολη, ως αντίποινα. Η υιοθετημένη κόρη του Καντάφι Χάνα φέρεται να έχει σκοτωθεί στις επιδρομές – αν και στοιχεία των τελευταίων μηνών την εμφανίζουν ζωντανή.
Όμως, η καθοριστική σύγκρουση ήρθε το 1988, όταν μια βόμβα ανατίναξε αεροσκάφος της Pan Am πάνω από το Lockerbie σκοτώνοντας 270 επιβάτες και πολίτες στο έδαφος. Ο Καντάφι αρνήθηκε να παραδώσει τους δύο υπόπτους, και οι κυρώσεις αυξήθηκαν. Η Λιβύη ήταν πλέον ένα κράτος παρία.
Καθ ‘όλη τη δεκαετία του ’90 μικρή ήταν η πρόοδος στην επίλυση του αδιεξόδου. Ο Καντάφι, αφού διαφώνησε με όλους τους Άραβες ηγέτες (ειδικά με τους Σαουδάραβες), γύρισε την πλάτη του στη Μέση Ανατολή και ανακήρυξε τον εαυτό του «βασιλιά της Αφρικής».
Τελικά, χάρη στην επέμβαση του Νέλσον Μαντέλα και του Κόφι Ανάν, τότε Γενικόού Γραμματέα του ΟΗΕ, ο Καντάφι συμφώνησε για την έκδοση των δύο υπόπτων της υπόθεσης του Lockerbie για δίκη στην Ολλανδία. Την ίδια στιγμή,η Τρίπολη συμφώνησε να καταβάλει αποζημιώσεις στις οικογένειες .
Συγκλονίστηκε από την τύχη του Σαντάμ Χουσεΐν και απάντησε με ανοίγματα στη Βρετανία για την παράδοση όλων των σχεδίων και των υλικών για την κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής.
Η “μετάλλαξή” του ακολουθήθηκε από μια διπλωματική …απόψυξη: Δυτικοί πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανίδας ΥΠΕΞ Κοντολίζα Ράις και του Τόνι Μπλερ, βρέθηκαν στην Τρίπολη. Άλλα εμπόδια επιλύθηκαν, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης των πέντε Βουλγάρων νοσηλευτριών που είχαν συλληφθεί στη Βεγγάζη και είχαν καταδικαστεί σε θάνατο μετά από ένα κρούσμα AIDS στο νοσοκομείο όπου εργάζονταν και είχαν προσβληθεί 426 παιδιά.
Δυτικοί επενδυτές γρήγορα ακολούθησαν.
Αλλά τελική συμφιλίωση του με τη Δύση ήταν βραχύβια.
Το ξέσπασμα της επανάστασης στη γειτονική Τυνησία και την Αίγυπτο, τον Ιανουάριο ενθάρρυνε τις φυλές της ανατολικής Λιβύης να εξεγερθούν.
Ο Καντάφι απάντησε με βάναυση καταπίεση – και από το Φεβρουάριο και μετά, το καθεστώς του ήταν ο στόχος του ΝΑΤΟ. Μερικοί από έξι γιους του από την αγαπημένη δεύτερη σύζυγό του, συνελήφθησαν, ενώ άλλοι σκοτώθηκαν.
Καντάφι είπε ότι ποτέ δεν θα άφηνε τη Λιβύη, και ότι θα πεθάνει εκεί ως «μάρτυρας».Η επιθυμία του έγινε πραγματικότητα.