Η Συνθήκη της Λωζάνης και η υπογραφή της, σαν σήμερα στις 24 Ιουλίου του 1923, είναι αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο σημαντικές και κομβικές ιστορικές στιγμές, καθώς καθόρισε την πορεία και την εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με αποτέλεσμα οι διατάξεις της να είναι σχετικές και να επηρεάζουν τις διακρατικές σχέσεις με την γείτονα, μέχρι και σήμερα.
Ωστόσο, κάτω από ποια χρονική συγκυρία και ιστορικά γεγονότα ήρθε η στιγμή για την Διάσκεψη και στη συνέχεια η ώρα της υπογραφής της Συνθήκης και ποιες ήταν οι διατάξεις, που κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα ελληνοτουρκικών ζητημάτων και διαφορών.
Το ιστορικό υπόβαθρο
Η ανατροπή του Οθωμανού Σουλτάνου και η ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922 και οι διάφορες εξελίξεις σε διπλωματικό επίπεδο, όπως οι Συνθήκες Μόσχας και Καρς, αλλά και η Συμφωνία της Άγκυρας, δημιούργησαν νέα δεδομένα και επέτρεψαν στην Τουρκία να διεκδικήσει την υπογραφή μιας νέας συνθήκης με ευνοϊκότερους όρους για αυτήν.
Η Συνθήκη των Σεβρών ήταν ξεκάθαρα μια υπαγόρευση όρων υπό την απειλή της ξιφολόγχης από τους νικητές προς τον ηττημένο, ενώ η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν μια συνθήκη μεταξύ ισότιμων μερών, χαρακτηριστικό παράδειγμα η διακοπή των συνομιλιών για τρεις μήνες εξαιτίας αποχώρησης της Τουρκίας από τις διαπραγματεύσεις.
Ύστερα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις στην Λωζάνη της Ελβετίας, υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 η τελευταία συνθήκη ειρήνης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταξύ της Τουρκίας και των Συμμαχικών Δυνάμεων.
Τα συμβαλλόμενα μέρη και τα διάφορα συστατικά στοιχεία
Τα συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης της Λωζάνης είναι η Τουρκία, η Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (μετέπειτα βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας), ενώ στις συνομιλίες συμμετείχαν το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Βουλγαρία, οι Η.Π.Α. και η Σοβιετική Ένωση.
Η Συνθήκη της Λωζάνης αποτελείται από την Συνθήκη Ειρήνης, η οποία περιλαμβάνει 143 Άρθρα, και μια πληθώρα άλλων συνοδευτικών κειμένων όπως συμβάσεις, διακηρύξεις, πρωτόκολλα και δεσμευτικές επιστολές.
Τα σημαντικότερα εξ’ αυτών είναι η Σύμβαση αναφορικά με το καθεστώς των Στενών (τροποποιήθηκε το 1936 με την Σύμβαση του Μοντρέ), η Σύμβαση για τα σύνορα της Θράκης, η Σύμβαση για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και η Εμπορική Σύμβαση.
Τα κυριότερα σημεία:
–>Καθορίζονται τα σύνορα της Τουρκικής Δημοκρατίας και προβλέπεται αποστρατικοποίηση των μεθορίων στην Θράκη μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Βουλγαρίας.
–>Δεν θεσπίζονται περιορισμοί στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις.
–>Αποστρατιωτικοποίηση της Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας.
–>Προβλέπεται η επιστροφή της Κωνσταντινούπολης και των Στενών στην κυριαρχία της Τουρκίας. Αυτή θα υποχρεούται να σέβεται την αρχή της ελευθερίας της διέλευσης και της πλοήγησης των Στενών και της Θάλασσας του Μαρμαρά από θαλάσσης και αέρος.
–>Ορίζονται ως αποστρατικοποιημένες ζώνες τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, η Ίμβρος, η Τένεδος, η Λήμνος και η Σαμοθράκη, σύμφωνα με την Σύμβαση αναφορικά με το καθεστώς των Στενών.
–>Εγκαθιδρύεται ειδικό διοικητικό καθεστώς στην Ίμβρο και την Τένεδο, τα οποία περιέρχονταν εκ νέου υπό την κυριαρχία της Τουρκίας.
–>Αποποίηση κάθε κυριαρχικής και εδαφικής διεκδίκησης των εδαφών εκτός των συνόρων της Τουρκικής Δημοκρατίας, καθώς και κάθε δικαιώματος στο Σουδάν, την Αίγυπτο και την Λιβύη.
–>Παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ιταλία.
–>Αναγνώριση της προσάρτησης της Κύπρου στη Βρετανική Αυτοκρατορία.
–>Ρυθμίζεται το καθεστώς της υπηκοότητας των ατόμων που κατοικούν σε εδάφη που άλλαξαν κυριότητα.
–>Καταργούνται τα οικονομικά και εμπορικά προνόμια και παραχωρήσεις των Συμμαχικών Δυνάμεων στην Τουρκία, καθώς και άρετε ο πλήρης οικονομικός και δημοσιονομικός έλεγχος που προβλεπόταν στην Συνθήκη των Σεβρών.
–>Ρυθμίζεται το καθεστώς των δανειακών υποχρεώσεων, όπως επίσης και το ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων.
Οι δεσμεύσεις της Τουρκίας για τους μη-μουσουλμάνους
- Να προστατεύει τους υπηκόους της χωρίς να υπάρχει διάκριση εναντίον τους με βάση την καταγωγή, εθνική ταυτότητα, γλώσσα, φυλή ή θρησκεία.
- Να εξασφαλίζει το δικαίωμα ελεύθερης άσκησης οποιαδήποτε πίστης και θρησκείας, καθώς και η ισονομία και ισοπολιτεία όλων των πολιτών της.
- Να εξασφαλίζει τα ίδια κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα στους μουσουλμάνους και τις μη-μουσουλμανικές μειονότητες.
- Να παρέχει εγκαταστάσεις πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και τα μέσα για την διδασκαλία στην γλώσσα της κάθε μειονότητας, όπου κατοικεί σημαντικός αριθμός μειονοτικού πληθυσμού.
- Να διαμοιράζει αναλογικά τα δημόσια κρατικά και τοπικά κονδύλια για την παιδεία, την θρησκεία και άλλους ευγενείς σκοπούς.
- Να λάβει μέτρα που επιτρέπουν την διευθέτηση ζητημάτων οικογενειακού δικαίου και προσωπικής κατάστασης, με βάση τα έθιμα της κάθε μειονότητας.
- Να προστατεύει τους χώρους λατρείας των αλλόθρησκων υπηκόων της, όπως εκκλησίες, συναγωγές, νεκροταφεία κ.ά.
- Να μην εξωθεί τα μέλη των θρησκευτικών μειονοτήτων της σε ενέργειες αντίθετες με την πίστη τους.
