Ήρθε η ώρα να αποδεσμεύσουμε την Ελλάδα. Δεν προτείνω βεβαίως να πατήσουμε τα δάχτυλα της ελληνικής κυβέρνησης, ενώ κρέμεται από το χείλος του ευρωπαϊκού γκρεμού. Φτάσαμε όμως, σε ένα σημείο όπου οι ελπίδες για το καλύτερο οδηγούν στον όλεθρο. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα σχέδιο για να διαχειριστεί την πτώση της Ελλάδας.
Η ευρωζώνη έχει δύο προβλήματα: Το πρώτο αφορά την αφερεγγυότητα της Ελλάδας, την ευπάθεια της Πορτογαλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας και τον συνεπακόλουθο αντίκτυπο στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Το δεύτερο είναι η δεινή δημοσιονομική και ανταγωνιστική αδυναμία των οικονομιών πέραν του ευρωπαϊκού πυρήνα. Ο χειρισμός του πρώτου προβλήματος δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη και λύση του δεύτερου. Είναι όμως, μία απαραίτητη αρχή.
Η πιεστική απόφαση αφορά τον χρόνο και τους όρους της ελληνικής χρεοκοπίας. Είναι πιθανό οι πολιτικοί να έχουν ακόμη την δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε μία ελεγχόμενη αναδιάρθρωση ή μία χαοτική κατάρρευση που σύντομα θα παρασύρει άπαντες. Είναι πιθανό, αλλά όχι βέβαιο. Όσο περισσότερο διαφωνούν οι κυβερνήσεις για το πώς θα χτίσουν τείχη προστασίας γύρω από τις άλλες οικονομίες της περιφέρειας, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες αποκτά η ανεξέλεγκτη εξάπλωση της πυρκαγιάς ανά την Γηραιά Ήπειρο.
Η Ελλάδα θα πρέπει να πάρει την επόμενη δόση του τρέχοντος πακέτου στήριξης. Η κυβέρνηση της Αθήνας έχει επιδείξει την ζητούμενη αποφασιστικότητα για την μείωση του ελλείμματος. Άρχισε να εισπράττει φόρους. Τα μακροπρόθεσμα νούμερα όμως, δεν βγαίνουν και η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, όπως φάνηκε και από τις απεργίες αυτή την εβδομάδα, δεν βελτιώνεται. Η ευρωζώνη έχει περιθώριο μερικών εβδομάδων – ίσως δύο μηνών – για να καταλήξει σε αυτό που κατ’ ευφημισμό οι αξιωματούχοι αποκαλούν, πρόγραμμα αναδιάρθρωσης.
Εξακολουθούν, βεβαίως, να υπάρχουν αξιωματούχοι που υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται. Βρίσκονται κυρίως στο Βερολίνο. Η Angela Merkel δηλώνει ότι δεν θα δεχθεί να της επιβάλουν οι αγορές τι θα πράξει. Τα στελέχη της θυμίζουν, μάλιστα, το δυναμικό comeback στην δημοσιονομική θέση του Βελγίου κατά την δεκαετία του 1990. Επισημαίνουν και την εντυπωσιακή πρόοδο της Ιρλανδίας. Υποστηρίζουν ότι εάν η Ελλάδα έχει πολιτική θέληση και της δοθούν τα απαραίτητα περιθώρια, θα τα καταφέρει.
Δεν νομίζω όμως, ότι πραγματικά το πιστεύουν. Με δεδομένο το ύψος των χρεών, τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και την αξιοθρήνητη έλλειψη ανταγωνιστικότητας, η Ελλάδα δεν μπορεί να ξεφύγει από την παγίδα του χρέους. Οι αλλεπάλληλες συνταγές λιτότητας θα σκοτώσουν τον ασθενή.
Προς το παρόν, η ανομολόγητη στρατηγική της ευρωζώνης – αν όντως μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς τον όρο «στρατηγική»- είναι η αναβολή. Να κρατηθεί η Ελλάδα στην επιφάνεια για περίπου δύο χρόνια και η υπόλοιπη ευρωζώνη θα είναι αρκετά ισχυρή ώστε να αντέξει το σοκ της χρεοκοπίας.
Οι Γερμανοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι εάν αποδεσμεύουμε την Ελλάδα τώρα, τότε Πορτογαλία και Ισπανία θα πρέπει να προετοιμάζονται για τα χειρότερα. Στη συνέχεια είναι και η Ιταλία, που αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, αλλά και πολιτική δυσλειτουργία. Η συναλλαγή με τον Silvio Berlusconi είναι αδύνατη ακόμη και υπό τις καλύτερες συνθήκες. Τώρα δεν είναι η κατάλληλη περίοδος να τον εξοπλίσουμε με νέες δικαιολογίες για την αδράνειά του.
Η αποφυγή του ηθικού κινδύνου είναι μία καλή αρχή. Μπορεί όμως, να γίνει και επικίνδυνη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα διαφυλάττει με ζήλο την αξιοπιστία της και την αρχική της εντολή. Ο Jean Claude Trichet, δήλωσε και αυτή την εβδομάδα ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη της κρίσης αντί να την μεταβιβάζουν στην ΕΚΤ.
Θεωρητικά, ίσως να έχει δίκιο. Οι κανόνες όμως, σε ορισμένες περιστάσεις πρέπει να παρακάμπτονται. Ποια θα είναι η αξιοπιστία της ΕΚΤ εάν καταλήξουμε στον επιτάφιο του ευρώ;
Το Σχέδιο Α στηρίχθηκε στην εκτίμηση ότι θα υπήρχε μία ασφαλής καραντίνα γύρω από την Ελλάδα. Η οικονομική ανάπτυξη, η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος και η απτή βελτίωση της δημοσιονομικής θέσης των άλλων κρατών της περιφέρειας θα ήταν η λύση για την ευρωζώνη. Μόνο τότε θα μπορούσε να επιτραπεί στην Ελλάδα να χρεοκοπήσει.
Τα πράγματα όμως, εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά. Η αποτυχία να χειριστούμε την κατάσταση στην Ελλάδα έχει αποδυναμώσει και την υπόλοιπη ευρωζώνη, έχει οδηγήσει σε διασπορά του κινδύνου μετάδοσης μέχρι την Ιταλίας και έχει φέρει στην επιφάνεια την ευπάθεια των τραπεζών σε Γαλλία και Γερμανία.
Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος. Η κρίση κρατικού χρέους που δημιουργήθηκε από την τραπεζική κρίση, τώρα τροφοδοτεί μία δεύτερη τραπεζική κρίση. Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ιταλίας αυτή την εβδομάδα και τα δεινά στην γαλλο-βελγική Dexia είναι οι τελευταίες εξελίξεις.
Η διαχείριση μίας χρεοκοπίας δεν είναι εύκολη και ενέχει κινδύνους. Οι πολιτικοί ζουν με τον εφιάλτη της κατάρρευσης της Lehman Brothers. Και δικαίως. Δεν υπάρχουν εξασφαλίσεις ότι με απομειώσεις της τάξεως του 50% ή 60% στο ελληνικό χρέος δεν θα υπάρξουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Αυτό που είναι, ωστόσο, βέβαιο είναι πως ανεξέλεγκτη χρεοκοπία θα οδηγήσει σε οικονομική και χρηματοοικονομική καταστροφή.
Όπως έλεγε και ένας παλιός πρωθυπουργός της Βρετανίας, ορισμένες φορές δεν υπάρχει εναλλακτική στις δύσκολες αποφάσεις.
Δεν υπάρχει τίποτε μυστηριώδες για τα όσα πρέπει να γίνουν, ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος. Θα πρέπει να ξεκινήσουμε με μία συντονισμένη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και τετραπλασιασμό της ισχύος του EFSF στα 2 τρισ. ευρώ. Η ΕΚΤ παράλληλα, πρέπει να αποδεχθεί ότι η διάσωση του ευρώ είναι πιο σημαντικός στόχος από την σταθερότητα των τιμών.
Οι αγορές πρέπει να πειστούν για δύο παράγοντες: ότι η ευρωζώνη έχει τους πόρους να χειριστεί κάθε ενδεχόμενο και κυρίως ότι οι κυβερνήσεις θα αναπτύξουν αυτούς τους πόρους.
Η διαχείριση της ελληνικής χρεοκοπίας θα πρέπει να παρουσιαστεί ως μέτρο πολιτικής βούλησης της Ευρώπης να πράξει ότι απαιτείται για να στηρίξει το ενιαίο νόμισμα.
Το μόνο ερώτημα που μένει είναι εάν η Ελλάδα θα πρέπει να παραμείνει στην ευρωζώνη. Η απάντηση είναι: ναι… προς το παρόν. Η Ισπανία και η Πορτογαλία χρησιμοποίησαν την Ευρώπη για να εκσυγχρονιστούν. Η Ελλάδα δεν έκανε την ίδια προσπάθεια. Η χρεοκοπία δεν θα την απαλλάξει από την ανάγκη να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση των θεσμών της και να εκσυγχρονίσει την οικονομία της. Εάν δεν το κάνει, αργά ή γρήγορα, θα αναγκαστεί να βγει από την ευρωζώνη. Τότε όμως, θα είναι δική της επιλογή.