Εκατό χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ο Οθωμανός Αλβανός αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν Πασάς που παρέδωσε την πόλη αμαχητί στον Ελληνικό Στρατό στις 26 Οκτωβρίου του 1912 παραμένει ένα σκοτεινό και μάλλον άγνωστο πρόσωπο της ιστορίας.
Εκατό χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και 95 από τη φυσική του αποχώρηση , ο Χασάν Ταχσίν Πασάς παραμένει κεκοιμημένος στο σημείο όπου παρέδωσε την πόλη της Θεσσαλονίκης στον Έλληνα αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο και την Οθωμανική αυτοκρατορία στην αρχή του τέλους της.
Αγροφύλακας στην Κατερίνη, χωροφύλακας στα Γιάννενα, πολεμιστής στη Θεσσαλία, διοικητής χωροφυλακής στην Κρήτη, στρατιωτικός κυβερνήτης στην Υεμένη, διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη με τον ταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ (τον μετέπειτα Ατατούρκ). Ήρωας ή προδότης – «διαπράξας το μεγαλύτερο σφάλμα στη στρατιωτική ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας» ή μέγας ευεργέτης του ελληνικού -εν τη γενέσει του – κράτους, Τούρκος, Αλβανός, ή κρυπτο- Έλληνας, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς παραμένει -αν μη τι άλλο- μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες αλλά και πλέον γοητευτικές μορφές της ιστορίας.
Μετά την παράδοση της Θεσσαλονίκης ο Χασάν Ταχσίν Πασάς καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από στρατοδικείο της Κωνσταντινούπολης χωρίς ποτέ να του δοθεί η ευκαιρία να απολογηθεί.
»Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά» – το ομότιτλο βιβλίο που συνέγραψε μετά από πολυετή έρευνα σε τουρκικά και ελληνικά αρχεία ο δημοσιογράφος Χρίστος Χριστοδούλου , παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη.
»Μια μυθιστοριογραφία» -υποτιτλοφορεί το βιβλίο του ο συγγραφέας – υπότιτλο με τον οποίο «διαφώνησε» ο εκ των παρουσιαστών δημοσιογράφος Χρίστος Ζαφείρης καθώς όπως είπε «το βιβλίο δεν έχει ίχνος μύθου ή μυθιστορίας» αλλά αντίθετα με τη μορφή κινηματογραφικού σεναρίου που ακολουθεί, καλεί τον αναγνώστη να ξαναδιαβάσει την ιστορία μακριά από αγκυλώσεις που κατέστησαν «εν πολλοίς άγνωστη τη γοητευτική προσωπικότητα του Χασάν Ταχσίν Πασά».
Την επιστημονική εξήγηση της ιστορικής γοητείας που «εξέπεμπε» η προσωπικότητα του Τούρκου αρχιστρατήγου επιχείρησε και ο έτερος εκ των παρουσιαστών, καθηγητής της Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ κ.Βασίλης Γούναρης αναφερόμενος στο «συνδυασμό» της αλβανικής καταγωγής, της ελληνικής εκπαίδευσης, της «εχθρότητας» του για τους Βουλγάρους (με τη λογική του «ο εχθρός του εχθρού μας είναι φίλος») και για τους Νεότουρκους, τη φιλοβασιλική του τοποθέτηση (για τους βασιλείς των Ελλήνων) άλλα και την τήρηση μέχρι τέλους της «στρατιωτικής τιμής» και «μπέσας» .
Για την «κόκκινη κλωστή» που ενώνει και τα τέσσερα βιβλία του συγγραφέα (προηγήθηκαν εκδόσεις του για τους «Αδελφούς Μανάκη»- τους πρώτους βαλκάνιους κινηματογραφιστές, τον εκδότη «Γιάννη Βελλίδη» αλλά και τον «γόνο της Θεσσαλονίκης «Κεμάλ Ατατούρκ») μίλησε ο εκδότης («Επίκεντρο») Πέτρος Παπασαραντόπουλος, καθώς «αναφέρονται σε προσωπικότητες που αποδομούν την άποψη που θέλει τους ανθρώπους υποστυλώματα ιστορικών δομών αλλά σφραγίζουν οι ίδιοι τις μοίρες τους».
Ο Ταχσίν Πασάς πέθανε στα 1918 σε ηλικία 73 ετών σε νοσοκομείο της πόλης Τεριτέτ πλάι στη λίμνη Λεμάν στην Ελβετία. Η ταφή του έγινε στη Λωζάνη στο κοιμητήριο των ετερόδοξων, με δαπάνη της ελληνικής κυβέρνησης. Έκτοτε τάφηκε τρεις φορές. Μία στην Ελβετία, στη συνέχεια στο Αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης όταν ο γιος του Κενάν Μεσσαρέ μετέφερε τα οστά του το 1936, και μια το 2002 στην αυλή της τέως έπαυλης Μοδιάνο – του αγροκτήματος Τόψιν – 25 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης .
Η τρίτη ταφή του βρίσκεται σήμερα στο Στρατιωτικό Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων. Στην ίδια αυλή, της ίδιας έπαυλης όπου το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου του 1912 γράφτηκε το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας την οποία υπηρέτησε ως στρατιωτικός επί 40 χρόνια.
Το βιβλίο «Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά» με τον υπότιτλο «Μια μυθιστοριογραφία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο».
Το σπίτι πάνω από το Μακεδονικό τάφο…
Γεννημένος το 1845 στη Μεσαριά και σπουδαγμένος στη Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων ο Χασάν Ταχσίν Πασάς, ήταν παντρεμένος με την ελληνικής καταγωγής Χατιτζέ (από τα Γιάννενα) και πατέρας τριών γιων (Κενάν, Εκραίμ και Κεμάλ). Τον Οκτώβριο του 1912 η οικογένεια ζούσε σ ένα διώροφο σπίτι -ιδιοκτησίας του πασά που είχε αναγερθεί μόλις ένα χρόνο πριν. Σύμφωνα με διηγήσεις του γιου του Κενάν Μεσαρέ, το σπίτι βρισκόταν «εκεί όπου ήτο το Μαιευτήριον» (στο ύψος της σημερινής Λεωφόρου Παπαναστασίου. Μετά την κατεδάφισή του, στα θεμέλια του ήλθε στο φως ο σπουδαίος Μακεδονικός τάφος που υπάρχει σήμερα.
Η Μακρόνησος πριν τη Μακρόνησο
Στη μυθιστοριογραφία του Χρίστου Χριστοδούλου που αντλεί τα πραγματικά στοιχεία από σειρά ελληνικών και ξένων πηγών και αρχείων γίνεται αναφορά και σ΄άλλη άγνωστη -μάλλον μιαρή- σελίδα της ιστορίας των πολέμων και της στάσης των Ελλήνων νικητών αυτή τη φορά.
«Δια του ατμοπλοίου «Ελένη» μεταφέρθηκαν εκ Θεσσαλονίκης εις Μακρόνησον του Λαυρίου δίσχιλιοι περίπου αιχμάλωτοι Τούρκοι στρατιώται.» γράφει η εφημερίδα «Εμπρός» στις 3 Δεκεμβρίου του 1912.
Περί τα 40 χρόνια αργότερα οι Έλληνες πολιτικοί εξόριστοι της Μακρονήσου σκάβοντας για να στήσουν τις σκηνές τους έβρισκαν τα οστά των «νικημένων» Τούρκων αιχμαλώτων που είχαν ταφεί εκεί τέσσερις δεκαετίες πριν».
Η «εικονική» παράδοση της πόλης
Η επίσημη τελετή παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο έγινε στις 4.30 το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου στο Τόψιν από δύο Οθωμανούς αξιωματικούς, το στρατηγό Αχμέτ Τεφίκ Πασά και το Συνταγματάρχη Ασήμ Μπέη εξουσιοδοτημένους για την περίσταση από τον Χασάν Ταχσίν πασά ο οποίος δεν παρέστη. Οι λιθογραφικές απεικονίσεις που έχουν διασωθεί αποδίδουν συμβολικά και όχι πραγματικά το γεγονός. Φωτογραφική και κινηματογραφική καταγραφή δεν υπάρχει .