Στο τρίτο μέρος της συνέντευξης του Αντιστράτηγου Γεωργίου Καρούσου στον Αντώνη Κακαρά κυριαρχεί η Κύπρος.
Ξετυλίσσεται η ιστορία της πρώτης ΕΟΚΑ, του χαρακτήρα και των ενεργειών Γρίβα, της προετοιμασίας του πριν κατέβει στην Κύπρο για πρώτη φορά, της επιχείρησης Τηλλυρίας (Μανσούρα) όπου εμπλέκονται στην όλη επίθεση επικεφαλής τμημάτων Καρούσος και Ντερτιλής (ενδιαφέρουσα περίπτωση καθόσον για τον Ντερτιλή ο Καρούσος τρέφει σφοδρή αντιπάθεια), μιλάει για τον Κιοσέ του Ναυτικού που είχε κατηγορηθεί ως ανακριτής με σαφείς εκτροχιασμούς (καταδίκες για βασανιστήρια) στην υπόθεση της Δημοκρατικής Άμυνας στο Ναυτικό, πάλι περί της στάσης του στο πραξικόπημα της 21ης και πάντα βέβαια περί ΚΚΕ.
Η συνέντευξη χείμαρρος έχει τεράστιο ιστορικό ενδιαφέρον:
ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ Γ. ΚΑΡΟΥΣΟΣ
(Συνέντευξη μέρος τρίτο)
-. Εσείς στρατηγέ προσωπικά, πότε αρχίζετε και εμπλέκεστε στην κυπριακή υπόθεση;
Κ. Εμπλέκομαι στην κυπριακή υπόθεση το 1954. Όταν ως υπολοχαγός κλήθηκα από τον τότε συνταγματάρχη Γρίβα, ο οποίος μου είπε «Δεν σε γνωρίζω. Έχω πληροφορίες. Υπηρέτησες ως αντάρτης και επί μακρόν κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου ως αξιωματικός του πεδίου μάχης των ειδικών δυνάμεων, των καταδρομών. Η πατρίδα σε επιλέγει να συνδράμεις τον αγώνα της ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα. » Μου έδωσε και υπέγραψα ένα χαρτί. Μου είπε ότι «Δεν υποχρεούσαι να το υπογράψεις και δεν θα παρεξηγηθείς εάν δεν το υπογράψεις. » Και μου έκανε ακριβώς η ειλικρίνεια του και η τοποθέτηση του, εντύπωση. Το χαρτί έλεγε ότι «Με δική μου πρωτοβουλία αποφασίζω να λιποταχτήσω από τον ελληνικό στρατό. Και εντασσόμενος στον αγώνα στην ΕΟΚΑ στην Κύπρο, να μην έχω ουδεμία απαίτηση απέναντι στην ελληνική πατρίδα, είτε τραυματιστώ είτε σκοτωθώ. » Βεβαίως εγώ, όπως και εσείς αργότερα όπως και τόσος άλλος κόσμος, ήμουνα ποτισμένος με το μεγάλο όραμα της Ελλάδος. Άλλωστε θυμόμουνα πάντοτε πάνω στο χάρτη της Βαλκανικής στο κάτω άκρο της οποίας υπήρχε, επιπροσθέτως και η νήσος της Κύπρου, το δάχτυλο του Πατέρα που έλεγε «Για τη Βόρειο Ήπειρο…» και έλεγε και για την Κύπρο «..και αυτά παιδί μου δεν μπορέσαμε εμείς να τα πάρουμε. Να τα πάρετε εσείς». Και δεν σκέφτηκα καθόλου ότι μπορούσα να μην το υπογράψω. Επήρα το χαρτί το υπέγραψα, σηκώθηκα στάθηκα σαν νεαρός υπολοχαγός εις άψογον προσοχή μπροστά στον συνταγματάρχη Γρίβα, έδιωξα από το μυαλό μου όλα εκείνα που είχαν μέχρι τότε κυκλοφορήσει σε βάρος του και αποχαιρέτισα περιμένοντας να με ειδοποιήσουν …, είχε αρχίσει ο αγώνας κάτω, δεν με ειδοποίησε κανείς. Και όταν ο Γρίβας τελείωσε τον αγώνα τον συνάντησα.
-. Δεν τον συναντήσατε είπατε;
Κ. Τον συνάντησα το 1959. Όταν επέστρεψε. Κρίθηκε άξιος της πατρίδος, έγινε δεκτός από μυριάδες κόσμο που τον ζητωκραύγαζαν, συγκλόνισε τον εδώ πολιτικό κόσμο με την ανησυχία ότι θα μπορούσε εάν έλεγε «Κάτω ρε. », να τους έριχνε κάτω και βεβαίως ήταν η απαρχή του στησίματος των ενέδρων, για να τον αποδυναμώσουν και να τον εξευτελίσουν. Δεν το κατάλαβε ο άνθρωπος, γιατί ξέρεις ότι συνήθως οι πολεμιστές δεν μπαίνουν τόσο εύκολα στα πονηρά της ζωής πράγματα…
-. Εννοείτε την εμπλοκή του Γρίβα Διγενή στην πολιτική.
Κ. Στην πολιτική. Του λέω «Γιατί …» …
-. Να ρωτήσω κάτι. Εάν γνωρίζετε, εάν είχαν κληθεί και είχαν υπογράψει και άλλοι;
Κ. Και άλλοι αξιωματικοί; Βεβαίως. Παρέλειψα να το αναφέρω. Και άλλοι αξιωματικοί, πολλοί τον αριθμό και πάντως πολεμιστές της παρελθούσης πολεμικής περιόδου του εσωτερικού πολέμου. Και οι οποίοι προορίζονταν για την ανάληψη των τομέων, των πολεμικών τομέων κάτω, τους οποίους τους ανέλαβαν πλέον …
-. Είχε κατεβεί κανείς από αυτούς στην Κύπρο τότε;
Κ. Κανείς από αυτούς. Ρώτησα λοιπόν τον Γρίβα, «Γιατί; » και ο Γρίβας άνοιξε την ψυχή του. Μου λέει «Άκουσε εδώ παιδί μου. Δεν είσαι ο μόνος που με ρωτάς. Γιατί υπήρξαν και άλλοι αξιωματικοί, περιορισμένος βεβαίως αριθμός. Και θα μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση, σε γνώση της οποίας υπήρξε η δική μου προσπάθεια για την ανεύρεση σας και την ενημέρωση σας προ της ενάρξεως του αγώνα, να επιτρέψει την κάθοδο σας μυστικά κάτω, χωρίς να αγκιστρωθεί στο θέμα, διότι ήταν απαραίτητο να υπάρξουνε εμπειροπόλεμοι αξιωματικοί. Θα μπορούσε επίσης η ελληνική κυβέρνηση να μου διοχετεύσει (…) και προ της ενάρξεως του αγώνα ακόμη, μεγάλες ποσότητες οπλισμού απ’ αυτές του εσωτερικού πολέμου που πιάσαμε και βρίσκονται στις αποθήκες, με αφθονία πυρομαχικών, για να μπορέσω να κάνω έναν πόλεμο περισσότερο αποδοτικό. Και εγώ αναγκάστηκα να κάνω τον πόλεμο με τα μέσα τα οποία παρακολούθησες εσύ και μέσα στην πυκνότητα των δυσκολιών που επίσης παρακολούθησες. »
-. Αυτό σας είπε ο Γρίβας;
Κ. « Η ελληνική κυβέρνηση καθ’ όλο το διάστημα του αγώνα υπήρξε μικρόψυχη και έκανε μια πολιτική αποτέλεσμα της οποίας υπήρξε η αποδοχή της αναμίξεως της Τουρκίας στον αγώνα της Κύπρου. Και η προοδευτική αποδυνάμωση του αγώνα αυτού πρυτάνευσε στην πολιτική και διπλωματική σκέψη της κυβερνήσεως και εννοούμε της κυβερνήσεως του Καραμανλή. Ότι ο αγώνας αυτός δεν θα μπορούσε να φτάσει σε αίσιο τέλος και ότι επεβάλετο το ταχύτερο να δώσουν ένα τέλος. Και εάν ακόμη έτσι ήταν τα πράγματα, που ποτέ εγώ δεν τους άφησα να εννοήσουν ότι ήταν έτσι, δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να προχωρήσουν στις συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, διότι αναγνώρισαν τον Τούρκο, τον οποίο ο ελληνισμός θα βρει μπροστά του εν συνεχεία …» όπως άλλωστε, προσθέτω εγώ, τον βρήκε και εξακολουθεί να τον έχει μπροστά του σήμερα με το φαινόμενο της Κύπρου, της καταλήψεως της νήσου και του Αιγαίου.
-. Στρατηγέ αυτά σας είπε ο Γρίβας το 1959;
Κ. Το ’59. Ο Γρίβας αναμείχθει στην πολιτική, δεν τον παρακολούθησα εγώ. Δεν είχα άλλωστε φιλίες ή σχέσεις πέραν από το γεγονός που έθεσα υπ’ όψιν σας. Μετά την πάροδο αυτής της περιόδου και περί το ’60 – ’61, αν καλώς θυμάμαι, έστειλε κάποιον άνθρωπο και με βρήκε στην μονάδα που υπηρετούσα και μου είπε ότι «Σε θέλει ο Γρίβας. » Εγώ βεβαίως κάτω από την ωραία εικόνα και το πρόσωπο του πολέμαρχου, παίρνοντας και μια άδεια από την επαρχία, κατέβηκα κάτω και τον συνάντησα. Εκεί ο Γρίβας μου είπε εναντίον της (…) τάξεως και μου επισήμανε την ανάγκη ανατροπής του καθεστώτος, το δυνατόν με ειρηνικά μέσα …
-. Ποιου καθεστώτος;
Κ. Ήτανε η περίοδος του Καραμανλή ακόμη. Και ήτανε και αμέσως μετά την βία και την νοθεία. Παρόλο ότι δεν γίνομαι πιστευτός και δεν μπορώ να πείσω τον κόσμο ότι είναι έτσι. Διότι εντυπωσιάστηκε από άλλα πράγματα, όπως αυτά πέρασαν στην κοινωνία. Κυρίως από ψευδολογήματα ανθρώπων οι οποίοι ήθελαν να αποδυναμώσουν την προσωπικότητα του μετά το κυπριακό κατάντημα. Εν τούτοις ο Γρίβας ήτανε βαθιά δημοκρατικός. Και είχα πολλές ευκαιρίες να το διαπιστώσω αυτό. Παρά το γεγονός ότι ήταν και αμετακίνητος στις θέσεις του απέναντι του καθεστώτος της Ρωσίας. Διότι είχε κάποιους δεσμούς με το παλάτι. Είδη ότι εγώ σας λέω, διότι το φαινόμενο αυτό το συνάντησα και σε άλλους μεγαλύτερους συναδέλφους μου, αισθάνονταν υποχρεωμένος διότι το παλάτι έδειχνε εμπιστοσύνη σε αυτόν, χωρίς να υποψιάζεται ότι ήθελε την δύναμη του ή το κύρος του να το έχει μαζί του. Το παλάτι. Συνάντησα λοιπόν τον Γρίβα και μου διατύπωσε τις ανησυχίες του για τις εξελίξεις των εσωτερικών πραγμάτων. Απάντησα στον Γρίβα ότι «Στα εσωτερικά πράγματα του τόπου, ηρωικέ στρατηγέ, εγώ δεν αναμειγνύομαι. Και δεν φιλοδοξώ να παίξω ρόλο σε ανατροπές, αν αυτό υπονοείτε. Και είμαι έτοιμος να σας εξηγήσω γιατί. Αλλά αυτό που σας αναφέρω σαν κυρίαρχο, είναι ότι ήδη στην ηλικία που έφτασα, επηρεασμένος από τα φαινόμενα της κατοχής ως συμμέτοχος στην αντίσταση μικρός ανταρτάκος και τον εσωτερικό πόλεμο της χώρας, πως ο τόπος δεν μπορεί να αντέξει σε έναν καινούργιο σπαραγμό. Διότι η ανατροπή του καθεστώτος σημαίνει αντιθέσεις, εξ αυτών σημαίνει αίμα και το αίμα οδηγεί στον διχασμό. Δεν συντρέχω. » Μου είπε ο Γρίβας ότι «Παιδί μου δεν εννοούσα ποτέ τέτοιο πράγμα. » Λέω, «Ζητώ συγνώμη. Αλλά επειδή έχω να κάνω με έναν πολεμιστή και ξέρω πως σκέφτονται οι πολεμιστές και με πόση ευκολία στρατηγέ ρέπουν προς την κατεύθυνση της αντιπαλότητας, για αυτό τα διατύπωσα αυτά τα πράγματα. Εγώ έχω φύγει από αυτή την κατάσταση και είμαι έτοιμος να πολεμήσω για τον εξωτερικό, τον όποιο εξωτερικό εχθρό της πατρίδας. » Έκτοτε δεν συναντήθηκα αλλά …
-. Ένα λεπτό στρατηγέ, ένα λεπτό. Είπατε κάτι σοβαρό. Είπατε ότι η εκτίμηση σας ήταν εκείνη τη στιγμή ότι ο Γρίβας σχεδιάζει, ετοιμάζει, σκοπεύει την ανατροπή της κυβέρνησης του Καραμανλή. Ανεξάρτητα πως είχε βγει από …
Κ. Όχι ακριβώς έτσι. Η εξεύρεση προσώπων που θα τον βοηθούσαν στην ανατροπή του καθεστώτος, αυτό συνέλαβα αμέσως. Το επεξέτεινα εγώ. Διότι δεν φανταζόμουνα ποτέ ότι, το καθεστώς θα καθιστούσε ανεκτό τον Γρίβα τον οποίο και ευτέλισε και θα τον άφηνε ατιμώρητο. Και επειδή γνώριζα τον Γρίβα από τις περιγραφές ότι, ήταν πραγματικά πολέμαρχος, είχα την υποψία ότι θα το γύριζε στο αντάρτικο. Και εγώ τέτοια πράγματα δεν ήθελα για τον τόπο μου.
-. Είχε προσεγγίσει ο Γρίβας την ίδια περίοδο και άλλους αξιωματικούς;
Κ. Και άλλους.
-. Με σκοπό …
Κ. Και άλλους και επειδή ο Γρίβας ήταν συνωμότης, με την καλή έννοια του πράγματος, ποτέ δεν απεκάλυπτε ονόματα. Δεν έλεγε «Είναι και ο Κακαράς. »
-. Εντούτοις ο σκοπός του δεν ήταν να κάνει ένα πολιτικό κόμμα με …
Κ. Όχι, διότι είχε παρέμβει. Για αυτό και εγώ υπέθεσα …, είχε παρέλθει πλέον η προσπάθεια του αυτή. Και είχε ξευτελιστεί, χρησιμοποιώ βαρύ όρο. Και μάλιστα του το επισήμανα, χωρίς να χρησιμοποιήσω τον ίδιο όρο, ότι «Δεν είδατε τι κάνανε; Με ποια ελληνικά μέσα; Και πως μπορείτε να δικαιολογήσετε εσείς έναν πόλεμο; Και δια ποιον λόγο μπορεί, όπως εγώ υποπτεύομαι, να αποφασίσετε ένα τέτοιο πράγμα; » Αλλά δεν θα μπορέσετε να συλλάβετε την μορφή της τότε καταστάσεως και ειδικώς περί το πρόσωπο του Γρίβα, του οποίου, ειδικά στον στρατό, είχε μέγα αντίκρισμα. Ήτανε ο της δόξης στέφανος του αγώνα της Κύπρου και δεν ετίθετο σε αμφιβολία. Ήταν μάλιστα και η εντύπωση στο στρατιωτικό επίπεδο, που έκαναν για τους αναγνώστες των δύο βιβλίων του με τίτλο ‘Ο αγώνας της Κύπρου’ και ‘Ο ανταρτοπόλεμος της Κύπρου’ και αυτά μελετήθηκαν από κάθε αξιωματικό ξεχωριστά, σε διαλέξεις και στις στρατιωτικές σχολές. Γνωρίζω δε ότι μελετήθηκαν και στις ξένες σχολές, από εκεί το πήραμε εμείς και δείξαμε και μεγάλο ενδιαφέρον. Ο Γρίβας λοιπόν βρίσκεται στην εκτίμηση των αξιωματικών πολύ ψηλά και αυτό το γνώριζε η κυβέρνηση. Η οποία κυβέρνηση, μόλις εγώ επέστρεψα στην μονάδα μου, μου τραβάει ένα (…), ότι ο Γρίβας παρά την συνωμοτικότητα του …
-. Τον παρακολουθούσανε;
Κ. Παρακολουθείτο. Και δεν το είχε αντιληφθεί.
-. Που σας στείλανε εσάς τότε;
Κ. Με στείλανε επάνω στο …, σε ένα λόχο προκαλύψεως στο 511 τάγμα πεζικού στην Κομοτηνή πέρα στο …
-. Εντούτοις στρατηγέ ερχόμαστε στην δικτατορία και ο Γρίβας εμπλέκεται πάλι στο κυπριακό, με κάλυψη του στρατιωτικού καθεστώτος, με κάλυψη της χούντας.
Κ. Όχι.
-. Τι όχι;
Κ. Όχι.
-. Πως έγινε;
Κ. Όχι, και μου κάνει εντύπωση γιατί υπάρχει αυτή η επίμονη εκ μέρος των πολιτικών της σήμερον και των αντιστασιακών, οι οποίοι μάλιστα επιδεικνύουν ιδιαίτερη μέριμνα ώστε, και εάν δεν τους ζητηθεί ακόμη, να επιδιώκουν να τονίζουν ότι, δεν είχαν καμία σχέση με τον Γρίβα και την ΕΟΚΑ Β΄ τώρα. Περνάμε λοιπόν στην αφήγηση αυτής της καταστάσεως. Εγώ έφυγα, έκανα τη θητεία μου εκεί πέρα μέχρι την ώρα που η εξέλιξη μπήκε στα γεγονότα του 1963 με την καταγγελία των δεκατριών σημείων του Συντάγματος της Κύπρου εκ μέρος του Μακαρίου, ως προέδρου της Κύπρου, της κυπριακής δημοκρατίας τότε. Και την έναρξη της θερμής αναμετρήσεως μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων. Οπότε καλούμαι μαζί με ένα περιορισμένο αριθμό άλλων συνάδερφων, στο Γενικό Επιτελείο με τότε υπουργό Εθνικής Άμυνας τον Κωστόπουλο, αυτόν που ο πατέρας του …, της τραπέζης Πίστεως αν θυμάμαι καλά και με τότε αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού τον στρατηγό των διαβιβάσεων Σακελαρίου. Ελέχθη λοιπόν, μπροστά και οι δύο, σε μένα ο οποίος βρέθηκα κατάμονος εκεί, – διότι είχα καθυστερήσει στην κάθοδο, με είχαν ειδοποιήσει όμως μερικοί ότι «Είσαι και εσύ, μας φωνάξανε …» και λοιπά- το εξής ελέχθη ότι «Άκουσε ταγματάρχα …» ταγματάρχης ήμουνα τότε, «… επιλέγεσαι να πας κάτω. Δεν θα πας επισήμως σαν Έλληνας αξιωματικός και δεν θα σε καλύψει η πατρίδα. Εσύ απλώς εάν το επιθυμείς να νιώθεις τιμή διότι η πατρίδα σε επέλεξε και διότι η πατρίδα παίρνει τη θέση να μπει και έχει τους λόγους της. Οι λόγοι είναι ότι δεν θα πρέπει να δείξουμε ότι είμαστε μπλεγμένοι στο κυπριακό, έτσι όπως άρχισε να ξανααναζωπυρώνεται τώρα. Και κοίταξε δεν πας για τον Μακάριο και για την κυπριακή δημοκρατία, πας τώρα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. »
-. Αυτό σας είπε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Κ. Επί παρουσία του υπουργού Εθνικής Αμύνης Κωστόπουλου.
-. Κυβερνήσεως κέντρου, Παπανδρέου.
Κ. Κυβερνήσεως κέντρου. «Διότι ήρθε πλέον η ώρα της πραγματώσεως αυτού του ονείρου, των αγώνων των Κύπριων και των Ελλήνων και διότι αυτό επιθυμεί η πατρίδα. Ντύσου τα πολιτικά σου και αύριο φεύγετε με το αεροπλάνο.» Ντύθηκα εγώ, ήμασταν …, πέντε έξι ήμασταν …
-. Ποιοι άλλοι ήταν στρατηγέ;
Κ. Ήτανε ο στρατηγός Τριανταφύλλου της τάξεως του ’47, μεγαλύτερης τάξεως από εμένα, ο στρατηγός τώρα δηλαδή. Ήτανε ο τότε ταγματάρχης Γιαννακόπουλος, ο οποίος ανέλαβε και τον τομέα της διοικητικής μερίμνης κάτω, ο συχωρεμένος ο Λάσκαρης, λοχαγός ο οποίος ανέβηκε στο επίπεδο του διοικητού της Α.Σ.Δ.Ε.Ν. αργότερα και αρκετοί άλλοι. Δηλαδή αρχικώς καμιά δεκαριά περίπου, ήτανε ο Μπεργανής, εάν τον γνωρίζατε της τάξεως του 1940. Και μερικοί άλλοι που μου διαφεύγουν αυτή τη στιγμή. Πήγαμε κάτω, εγώ μάλιστα προσωπικά, ανέλαβα και την διοίκηση των αντάρτικων τμημάτων του Λυσσαρίδη και του Μάνσον. Είχανε δημιουργήσει κάποια αυτά και έδωσα και τις πρώτες μάχες εναντίον των Τουρκοκύπριων, οι οποίοι καθοδηγούμενοι με Τούρκους αξιωματικούς έκαναν τις επιθέσεις κυρίως στους τομείς της Λευκωσίας, προς βοράν στην Ομορφήτα και λοιπά. Διατήρησα δε την διοίκηση των τμημάτων αυτών μέχρι και την έναρξη της δημιουργίας εθνικού στρατού της εθνικής, λεγόμενης, φρουράς. Έμεινα εκεί περίπου 18 μήνες και έφυγα με αναφορά στην οποία έλεγα ότι «Επιθυμώ τον επαναπατρισμό για οικογενειακούς λόγους.» Δεν υπήρχαν τέτοιοι λόγοι, αλλά οι λόγοι ήτανε η διαπίστωση μου ότι το κυπριακό εκεί κάτω άρχισε να εκτρέπεται. Μια διαπίστωση η οποία δεν φαινότανε και δεν μπορούσα να την εμπιστευτώ σε κανέναν, διότι είτε εγώ δεν μπορούσα να τη δικαιολογήσω, είτε αυτοί δεν μπορούσαν να καταλάβουν τις αφετηρίες των δικών μου εκτιμήσεων.
-. Και ποια ήταν η εκτίμηση; Γιατί; Που οφειλόταν αυτή η εκτίμηση;
Κ. Θα τη δεχτείτε στη ροή της αφηγήσεως μου. Εκεί κάτω εμείς υποδεχτήκαμε την μεραρχία, η οποία ερχότανε κομμάτια κομάτια με την κάλυψη του τουρίστα, δεν ξέρω εάν τα παρακολουθούσατε και τα θυμάστε αυτά τα πράγματα. Ήμασταν εμείς οι λιγοστοί που ξεφορτώναμε τα καράβια με τα όπλα και τα πυρομαχικά όλη τη νύχτα. Αχθοφόροι υπό την βάσανο μιας προσπάθειας, η οποία συνήχετο από χίλιες δυο ανησυχίες. Μην μας ανακαλύψουν οι Τούρκοι, από πια δρομολόγια θα περάσουμε, που θα εναποθηκεύσουμε αυτά τα πράγματα, πως θα τα προπαρασκευάσουμε στην εφαρμογή ενός προσεκτικά καταρτισμένου σχεδίου. Και εκείνοι οι οποίοι αισθανθήκαμε αγαλλίαση όταν είδαμε, πλέον, να τελειώνει η εγκατάσταση μιας μεραρχίας ιδιαίτερα βελτιωμένης, στο κυπριακό έδαφος και να βεβαιώνεται η αντίληψη μας ότι πλέον το νησί καθίστατο άπαρτο κάστρο. Και ότι υπό τις προϋποθέσεις αυτές δεν μπορεί παρά να οδηγείτο το πράγμα στην ένωση. Για την οποία είπε ο υπουργός, είπε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού και την ένιωθα και εγώ μέσα μου, όπως και να ήταν και την ένιωθαν και πολλοί άλλοι αξιωματικοί, κυρίως από τους πρώτους κάτω. Αλλά η Ελλάδα και ειδικά ο ελληνικός στρατός, διέπραξε ένα μέγα σφάλμα. Έστειλε έναν ολόκληρο κόσμο κάτω χωρίς να τον ενημερώσει και κυρίως τα στελέχη των τμημάτων που έστειλε κάτω της μεραρχίας αυτής, δεν τα πέρασε από ένα σχολείο έστω τετραήμερης διάρκειας, να τους πει ποιο είναι το θέμα, για ποιο λόγο αναμειγνύεται η Ελλάδα, ποιοι είναι οι Τουρκοκύπριοι, ποια είναι η Τουρκία και τι επιδιώκει, ποιοι είναι οι Ελληνοκύπριοι, να επισημάνει τα μεγάλα προτερήματα και τα τρανά μειονεκτήματα τους …
-. Των Κύπριων.
Κ. Των Κύπριων, των Ελλήνων Κύπριων. Ακριβώς, το τονίζω φωνάζοντάς το. Και κυρίως ποια πρέπει να είναι η στάση του Έλληνα αξιωματικού κάτω. Και ξέρετε, παρά το γεγονός ότι δεν το είδα γραμμένο πουθενά, είτε διότι δεν υπήρξε το θάρρος να το καταχωρήσει κανείς στα γραπτά του ασχολούμενος με το κυπριακό, είτε διότι δεν το παρατήρησε ίσως, που είναι παράδοξο. Δεν κατάλαβε την προσαρμογή του Έλληνα στρατιωτικού, από τους φαντάρους μέχρι και τους αξιωματικούς, στο μέγα θέμα του κυπριακού αγώνα. Κυρίως οι αξιωματικοί, επί το πολύ φτωχαδάκια, με έναν μισθό, δεν ξέρω εάν είχατε μπει εσείς στο ναυτικό τότε, που δεν έφτανε ούτε για τις πρώτες πέντε ημέρες του μηνός. Με μια υστέρηση στον ελλαδικό χώρο εν σχέση με την οικονομική και την εν γένη τεχνική προαγωγή της Κύπρου τότε, με μια υστέρηση έναντι της πολυτελείας της ζωής των Κύπριων σε σχέση με τη δική τους ζωή εδώ πέρα. Περάσαμε σε μια κατάσταση παρεξήγησης, η οποία τους έσπρωξε στο να χάσουν …, όχι για όλους βεβαίως, την αποστολή από τα μάτια τους και να ασχοληθούν πολλοί με την ευκαιρία που τους εδίδετο να προμηθευτούν τα ηλεκτρικά τους είδη, τις κουρτίνες τους, τα κουταλάκια που δεν είχαν στο σπίτι και ας φαίνονται ευτελή πράγματα, υπήρξαν πραγματικότητες. Έτσι, ώστε ο Έλληνας στρατιωτικός με τα φαινόμενα αυτά, συντρεχούσης και της προθυμίας του να βρίσκεται στα σπίτια του και να τρώει τις προσφορές του, να δημιουργήσει προοδευτικά μια αρνητική εικόνα στα μάτια των Ελληνοκύπριων, οι οποίοι στα μάτια των Ελλήνων αξιωματικών έβλεπαν τον Παρθενώνα της αθάνατης Ελλάδας.
-. Εννοείτε ότι μέχρι την ημέρα, μέχρι τον χρόνο, το διάστημα που κατέβηκε ο ελληνικός στρατός, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στην Κύπρο, οι Κύπριοι έβλεπαν τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ως τον Παρθενώνα. Τις εκτιμούσαν. Εκτιμούσαν τους αξιωματικούς. Η συνάφεια των Ελλήνων στρατιωτικών στην Κύπρο με τους Κύπριους …
Κ. Και η εν γένη διαγωγή τους. Και η απροσεξία τους.
-. … οδήγησε ακόμη, να σας ρωτήσω και για σχέσεις αυτών των στρατιωτικών μέσα στα σπίτια των Κύπριων. Σε σχέσεις με τις κόρες Κύπριων και σε σύγκρουση κοινωνικής μορφής, που είχε σαν αποτέλεσμα την απαξίωση των Ελλήνων στρατιωτικών και την πτώση στα μάτια των Κύπριων. Είναι έτσι ή όχι;
Κ. Υπήρξε λοιπόν μια απαξίωση ενός …, να μην κατηγορήσουμε συλλήβδην τους Έλληνες αξιωματικούς υπονοώντας και την αδυναμία τους στον ηθικό κυρίως τομέα, δεν υπήρξαν τέτοια φαινόμενα παρά μόνο μεμονωμένα. Όπως επί παραδείγματι του τότε ταγματάρχη Δερτιλή, λοχαγού τότε και μερικών άλλων σε πολύ περιορισμένο αριθμό. Αλλά σε αυτόν τον τομέα όχι.
-. Οι οποίοι τι έκαναν δηλαδή; Γενικά τοποθετήστε το.
Κ. Οι οποίοι επεδίωξαν σχέσεις και μάλιστα πολύ φανερά, με συζύγους Κύπριων, με κόρες Κύπριων, … που δεν αποδέχονται οι Κύπριοι.
-. Αναφέρεστε στην περίπτωση Δερτιλή, του γνωστού Δερτιλή; Του μετέπειτα στελέχους της χούντας;
Κ. Ναι, ναι. Έτσι λοιπόν επήλθε μια προοδευτική διάσταση, αλλά τι όμως; Η σιγουριά την οποία ένιωσαν οι Κύπριοι από την παρουσία της ελληνικής μεραρχίας κάτω, εδραίωσε την υπόσταση της υπό τον Μακάριο κυβερνήσεως, έτσι ώστε να αισθάνονται ότι άρχισαν να γίνονται σεβαστοί και στο διεθνές. Και θα πρέπει να εμβαθύνετε για να γίνει αντιληπτό αυτό το πράγμα. Διότι στο διεθνές η παρουσία πλέον της ελληνικής μεραρχίας αναίμακτα κάτω στην Κύπρο, έδειχνε ότι το κυπριακό θέμα είχε λήξει υπέρ της Ελλάδος. Μπορεί ίσως σήμερα να μην γίνεται αποδεκτό και δεν γίνεται αποδεκτό ως εκ του αποτελέσματος. Αλλά το αποτέλεσμα δεν επήλθε μοιραία, συνέτρεξαν άλλοι αρνητικοί παράγοντες. Ένα λοιπόν των αρνητικών παραγόντων, ο οποίος δεν σχετίζεται με εκείνα τα οποία περί ελλαδιτών προηγουμένως καταμαρτύρησα, ήταν και το γεγονός ότι πολύ σύντομα άρχισε να αναπτύσσεται στον ελληνοκυπριακό παράγοντα η άποψη ότι πολύ καλά είναι. Ότι καλά θα ήταν να διατηρήσουν την κρατική τους υπόσταση, ότι δεν υπήρχε λόγος να γίνουν επαρχία της Ελλάδας με την παρουσία εκεί ενός νομάρχου ή δύο νομαρχών και τίποτα περισσότερο. Και του ελληνικού στρατού ο οποίος κατά την γνώμη του θα μάστιζε την ελληνοκυπριακή κοινωνία. Ότι δεν υπήρχε λόγος ο υπάλληλος της Κύπρου να μετατίθεται στο Σουφλί και ότι δεν υπήρχε λόγος να απορφανιστεί το μικρό αυτό κρατίδιο από την εκπροσώπησή του δια των πρεσβευτών, δια των λειτουργών, δια των λοιπών άλλων υπηρεσιών του, μέσω των οποίων απολάμβανε διακρίσεις και οικονομικές απολαβές. Άρχισε λοιπόν πολύ γρήγορα στο Μακαριακό περιβάλλον κυρίως, να αναπτύσσεται μια κυπριακή συνείδηση της οποίας ο εθνικός παράγοντας έγινε αρχηγήτορας. Και η οποία ανησύχησε τον εδώ παράγοντα έτσι, ώστε να δημιουργηθούν αντίμακαριακά ρεύματα από τότε εδώ και στην κυβέρνηση Παπανδρέου. Τα οποία σας είναι γνωστά και θα πρέπει να είναι γνωστά δια της μελέτης της ιστορίας της περιόδου εκείνης σε όσους ενδιαφέρονται να γίνουν κάτοχοι των γεγονότων της περιόδου εκείνης και να εξηγήσουν την αλληλουχία των γεγονότων, που οδήγησαν σε αυτό το τραγικό αποτέλεσμα.
-. Εσείς όμως ζητάτε επαναφορά στην Ελλάδα. Γιατί;
Κ. Εγώ λοιπόν, υπό το κράτος της διαπίστωσης αυτής, της εμφανίσεως του ΑΣΠΙΔΑ τότε εκεί, των συζητήσεων κρυφά που εγένοντο, άρχισα να ανησυχώ. Εκείνο το οποίο με τραυμάτισε όμως, ήταν το γεγονός ότι, ενώ ήμουνα ο δημιουργός των καταδρομών της Κύπρου δια των προτάσεων μου, των οργανωτικών προσπαθειών μου και της αναλήψεως της διοικήσεως της πρώτης μοίρας καταδρομών κάτω, και της συμμετοχής της μοίρας αυτής στις επιχειρήσεις της Τηλλυρίας, οι οποίες κατέληξαν νικηφόρα υπέρ της κυπριακής πλευράς, διέγνωσα δια της αποκαλύψεως ενός υπηρετούντος υπό τις διαταγές μου αξιωματικού, ο οποίος μετετέθη στο επιτελείο της Εθνικής Φρουράς, ότι η έκθεση επιχειρήσεων με έθετε σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τον Ντερτιλή. Ο οποίος είχε την διοίκηση ενός τάγματος δίπλα μου και ο οποίος υπήρξε η αφορμή της συρράξεως στην Τηλλυρία την περίοδο εκείνη, όπως εγώ την ερμήνευσα παρακολουθώντας την ροή των πραγμάτων τότε. Από αβλεψίες τις οποίες όφειλε ο ίδιος ως διοικητής να προλάβει και όφειλε και το επιτελείο της Εθνικής Φρουράς επίσης να το προλάβει, αν δεν ήθελε την σύγκρουση. Αν ήθελε την σύγκρουση, πράγμα που δεν το ξέρω και δεν μπορώ να το διατυπώσω, όφειλε ο ελλαδικός παράγων ή η Εθνική Φρουρά ή ο Μακάριος ή ο Γρίβας σαν διοικητής των εκεί δυνάμεων, να χειριστεί τα πράγματα αποφασιστικά ώστε, τότε ανεξάρτητα με τα τοπικά αποτελέσματα να εξαλειφθεί ο τούρκικος κίνδυνος μια και καλή. Ήταν βεβαίως δύσκολο, υπήρχε κόσμος στο (…) πριν και ο πόλεμος δεν σταματάει τις σφαίρες στους αμάχους, τρυπάει και τους αμάχους. Και ο πόλεμος δεν δημιουργεί συναισθήματα αγάπης και αφοσιώσεως αλλά μίση και αίματα. Ήταν βεβαίως δύσκολο, αλλά μέσα σε αυτές τις δυσκολίες δεν μπορούσε κανείς, κατά τη δική μου γνώμη, να παίζει. Κατά δε την προσωπική άποψη, δεν μπορούσε κανείς να αδικεί όχι εμένα αλλά τους νεκρούς που είχα στο πεδίο της μάχης, τους τραυματίες που είχα στο πεδίο της μάχης, έναντι των οποίων είχαν το χρέος της ηθικής κάλυψης. Παρουσιάστηκα λοιπόν στον Γρίβα και του είπα «Στρατηγέ έγινε αυτό. Δεν με ενδιαφέρει και δεν ενδιαφέρομαι για λιλιά, έχω πολλά και όποιος θέλει μπορώ να του δανείσω. Αλλά για τους νεκρούς μου και τους τραυματίες μου, σαν διοικητής δεν επιτρέπω σε κανέναν. Σε δέκα αρχιστράτηγους, στρατηγέ. Δεν σας εκθέτω, θα καταθέσω στο δικαστήριο αυτή την αναφορά, ζητάω τον επαναπατρισμό μου» Μου είπε ότι… Του λέω «Προσέχετε, εγώ θα φύγω και θα πω τη γνώμη μου στο στρατοδικείο που θα με περάσουνε. Δεν πρέπει να με οδηγήσετε εκεί.» Όπως έπραξα την μεθεπόμενη..
-. Ένα λεπτό, ένα λεπτό στρατηγέ. Τι έγινε με τον Ντερτιλή και γιατί εσείς αισθανθήκατε ότι οι νεκροί της μάχης αδικούνται; Τι συνέβη;
Κ. Διότι, τη συμβολή της μονάδας μου στην μάχη ήταν κυρίαρχη, ήταν πρωταρχική, ήταν αυτή που κατέλαβε τον αντικειμενικό σκοπό, ήταν αυτή που περιέχυσε τον εχθρό στα κόκκινα σε ένα χωριό το οποίο εγώ προετοιμάσθηκα, βάση και της επισταμένης προπαρασκευής, να καταλάβω. Και που σταμάτησα ύστερα από εντολή της ελληνικής κυβερνήσεως δι’ αποφασίσεως της προϊστάμενης στρατιωτικής αρχής μου. Εγώ μάλιστα τότε, σκέφτηκα εάν ορθό απέναντι στην ιστορία θα ήταν να κάνω πως δεν κατάλαβα την διαταγή και να καταλάβω το υπόλοιπο τμήμα, στο οποίο όπως αργότερα διαπίστωσα ήταν μέσα και ο Ντεκτάς, θα συλλάμβανα και τον Ντεκτάς. Και ανέστειλαν την επιθυμία μου μπορώ να πω, αυτήν στην σκέψη ότι η μάχη που θα έδινα μέσα σε κατοικημένο τόπο, μπροστά σε εχθρό που θα ήταν σαν τη γάτα έτοιμη να ριχτεί στο πρόσωπο μου, θα έδινα κάποιους νεκρούς. Και εκεί ένιωσα ότι δεν είχα το δικαίωμα εγώ, από τον σταθμό της Αιτωλοακαρνανίας, να πάρω τα παιδιά των χιλίων μανάδων και να τα θυσιάσω εκεί. Γιατί δεν μπορούσα να προβλέψω τις πιο πέρα εξελίξεις. Αλλά οι επελθούσες εξελίξεις αργότερα με έπεισαν ότι, θα έπρεπε να το κάνω αυτό το βήμα, όμως …
-. Ο ρόλος του Ντερτιλή ποιος ήτανε εν προκείμενω;
Κ. Ο ρόλος του Δερτιλή ήτανε του διοικητού της εξ ακολουθών επιτιθέμενης μονάδος κατά του τουρκοκυπριακού προγεφυρώματος. Έπαιξε η μονάδα ένα ρόλο στην επιχείρηση. Δεν υστέρησε κατά την επιχείρηση. Αλλά στην έκθεση κατεχωρήθει η κατάληψη του αντικειμενικού σκοπού από τη δική μου μονάδα, ως κατάληψη του σκοπού αυτού από τη μονάδα του Ντερτιλή. Εγώ δεν ασχολήθηκα με το να ψάξω να βρω εάν αυτό ήταν σκόπιμο ή μη σκόπιμο. Ασχολήθηκα με το καθαρά ηθικό μέρος και αν θέλετε, με τη λεβεντιά ενός διοικητή μιας μονάδος, ο οποίος βρέθηκε στο πεδίο της μάχης και δεν ανέχεται να τον παραγκωνίζουν. Έτσι λοιπόν εγώ βρέθηκα στο αεροδρόμιο έτοιμος να φύγω, διότι ο Γρίβας δεν συνήργησε στον επαναπατρισμό μου και εκεί φτάνει αμέσως ο τότε υπουργός Αμύνης της Κύπρου ο Γεωρκάτζη, ο οποίος μου είπε …, με τον οποίο είχαμε γνωριστεί (…), «Τι είπες θα κάνεις; Πας για να μιλήσεις …» και λοιπά και του λέω «Άκουσε υπουργέ, γύρνα πίσω και φέρε μου το φύλλο πορείας. Εγώ φεύγω και αν με εμποδίσει κανείς εδώ, θα γράψουν οι αυριανές εφημερίδες για τυχών επεισόδια στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Λοιπόν μην διαπρ…, πες και στον αρχηγό ότι αυτό είναι δεδομένη απόφαση. » Έφυγα, δεν παραλείπω να πω ότι μόλις προσγειώθηκε το αεροπλάνο στο αεροδρόμιο του Ελληνικού με περίμενε ο τότε υπασπιστής του Γενικού Επιτελείου Στρατού, του Γεννηματά πλέον, ο οποίος μου είπε «Να παρουσιαστείς αμέσως στον αρχηγό. » Δεν αναφέρομαι στις ταλαιπωρίες μου εκείθεν.
-. Αυτό έγινε 1965;
Κ. Καλοκαίρι του 1965. Φθινόπωρο περίπου. Δεν αναφέρομαι στις εδώ ταλαιπωρίες μου, στην υπό εμφανή διωγμό θέση, στην εκτός καταδρομών τοποθέτηση μου σε διάφορες μονάδες, στις οποίες έμενα πέντε μέρες και έφευγα εν συνεχεία στα άλλα. Ταλαιπωρίες οι οποίες σταμάτησαν παραδόξως με το εξής. Στην τελική μονάδα στην οποία με έστειλαν ήταν το πρώτο σώμα στρατού στην Κοζάνη. Εκεί με υποδέχτηκαν σαν ένα ανύπαρκτο οντάριο και όπως είχα πληροφορηθεί ήταν έτοιμοι να μου αναθέσουν την συντήρηση του στρατοπέδου, ετοίμασα λοιπόν την παραίτηση μου. Αλλά την επόμενη μέρα κλήθηκα από τον επιτελάρχη ο οποίος μου είπε «Να πας στο τρίτο επιτελικό γραφείο για να προπαρασκευάσεις την παρουσίαση των σχεδίων του σώματος στρατού στον διοικητή της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του Ν.Α.Τ.Ο.» ο οποίος περιφέρετο τότε σε διάφορες μονάδες. Πήγα στο τρίτο επιτελικό γραφείο και εκεί βρίσκω τον Μακαρέζο, διευθυντή του γραφείου. Έγινε η προπαρασκευή και εκεί, μετά διήμερον, η παρουσίαση στο διοικητή της Νοτιοανατολικής πτέρυγας. Ο μεν Μακαρέζος στο αντικειμενικό επεξηγηματικό μέρος του σχεδίου, εγώ δε ταγματάρχης ως δείκτης στους χάρτες. Και στον καθένα μπροστά υπήρχε το ονοματεπώνυμο και ο βαθμός, Μακαρέζος αντισυνταγματάρχης διευθυντής, Καρούσος ταγματάρχης. Οπότε εκεί συμβαίνει το εξής. Όταν τελείωσε λέει ο διευθυντής «Μου επιτρέπετε στρατηγέ …» στρατηγός διοικητής του πρώτου σώματος στρατού ο Ζωιτάκης, «… να κάνω ένα ερώτημα στον ταγματάρχη; »
-. Ποιος το ρώτησε αυτό;
Κ. Ο διοικητής της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του Ν.Α.Τ.Ο..
-. Ο Αμερικανός.
Κ. Ο Αμερικανός. Λέει «Ναι. » Μου λέει λοιπόν ο στρατηγός ο Αμερικανός ότι «Υπηρετήσατε εσείς στην Κύπρο; » Απάντησα εγώ στον Αμερικανό ότι «Στρατηγέ το ερώτημα σας εντάσσεται στα υπηρεσιακά δεδομένα μπροστά στα οποία δεν μπορώ να είμαι ανοικτός εάν δεν έχω την άδεια των προϊστάμενων μου. » Αυτό τον εντυπωσίασε Πετάχτηκε όμως ο Ζωιτάκης και λέει «Να δώσεις απάντηση στον …», «Ναι. » λέω.
-. Ποια χρονιά γίνονται αυτά στρατηγέ;
Κ. Γίνονται το 1966. Στη Κοζάνη. Στο πρώτο σώμα στρατού. Και γυρίζοντας προς τον υπόλοιπο κόσμο, γιατί υπήρχε κόσμος, αξιωματικοί του σώματος στρατού, λέει και στον στρατηγό «Να είστε περήφανοι για τον ταγματάρχη. Διότι γνωρίζω τις εκθέσεις του τουρκικού παράγοντα, οι οποίοι αναφέρονται στη δράση της μονάδας του» Αυτό ήταν. Μετεστράφει αμέσως το κλίμα. Ο κόσμος έμεινε εντυπωσιασμένος, εγώ τραβήχτηκα στην άκρη με την αναφορά της παραιτήσεως διπλωμένη στο αυτό. Και εκλήθη την επομένη από τον επιτελάρχη, ο οποίος μου είπε ότι «Θα αναλάβεις το γραφείο επιχειρήσεων του τρίτου επιτελικού γραφείου υπό τον Μακαρέζο. »
-. Στρατηγέ με βάζετε στον πειρασμό να σας ρωτήσω το εξής. Τι ήταν εκείνο το οποίο χρειαζόταν για να πεισθεί ο Έλληνας στρατηγός της στρατιάς για την σωστή αντιμετώπιση και χρησιμοποίηση σας; Χρειαζόταν τον Αμερικανό στρατηγό να μιλήσει θετικά για εσάς; Γιατί έγινε αυτό το πράγμα;
Κ. Εγώ απαντώ με το εξής ερώτημα σε εσάς. Υπηρετούσατε τότε στον στρατό;
-. Εκείνη τη χρόνια έβγαινα από τη σχολή δοκίμων.
Κ. Μάλιστα. Άρα είχατε πλήρη άγνοια του κρατούντος εν γένει πνεύματος στο στρατό και πολύ περισσότερο με την διαφορά που υπήρχε μεταξύ του στρατού ξηράς και του ναυτικού.
-. Πολύ σωστά το λέτε.
Κ. Λοιπόν τότε στον στρατό (και είναι από τα μεγάλα σφάλματα της στρατιωτικής ηγεσίας της περιόδου εκείνης, είναι δε από τα ασυγχώρητα σφάλματα, ακριβά πληρωμένα και από το καθεστώς της περιόδου εκείνης, το βασιλικό καθεστώς της περιόδου εκείνης), ο αξιωματικός δεν κρίνεται με βάση την επίδοση και απόδοση του επί το πολύ, διότι βεβαίως για τους ηθικούς, τους έντιμους προϊστάμενους κρίνεται έτσι, ευρύτερα όμως κρίνεται με βάση τις τοποθετήσεις του. Και ο ελληνικός στρατός…
-. Ποιες τοποθετήσεις εννοείτε;
Κ. Τις τοποθετήσεις του κατά το φρόνημα, κατά την ιδέα, αν θέλετε πιο απλά κατά το Κόμμα. Εγώ δεν είχα τέτοιους …, τέτοιες βασάνους στη σκέψη. Ήμουνα δε εκ των ανθρώπων ο οποίος δεν με πολυαπασχολούσαν τα πράγματα, μπορώ …, μπορούσα με την ίδια άνεση να αγοράσω την ‘Καθημερινή’ μου, να αγοράσω και την ΑΥΓΗ, αν είναι αυτό που θα σας διευκολύνει …
-. Και έτσι αρχίζει η αξιοποίηση σας, μετά την παρέμβαση του Αμερικανού στρατηγού.
Κ. Ναι. Με τοποθέτησαν στο τρίτο επιτελικό γραφείο, ως γραφείο επιχειρήσεων. Αλλά, συμπληρώνω την απάντηση στο ερώτημα σας, ο αξιωματικός κρίνεται με βάση την φανατική τοποθέτηση του στην αντικομουνιστική πλευρά. Δεν ήταν απλώς της μόδας, ήτανε μια κατάσταση η οποία επήλθε ύστερα από τα ισχυρά φαινόμενα του εμφύλιου, μετά τις παρεμβάσεις του αμερικανικού παράγοντα, αλλά κυρίως την διαίρεση του κόσμου σε δύο μεγάλα στρατόπεδα. Και την ανησυχία, τόσο του Νατοϊκού παράγοντα και κατ’ επέκταση κυρίως του ελληνικού παράγοντα, με έκφραση την κυβέρνηση και τις ένοπλες δυνάμεις, ώστε το παραπέτασμα να σταματήσει στα βόρεια σύνορα και πέλαγος. Γι’ αυτό και εδίδοντο τότε στον ελλαδικό χώρο η στρατηγική, δικαιολογημένη κατά τα άλλα, ερμηνεία και η τοποθέτηση των Νατοϊκών συνόρων. Και για αυτό υπήρχε εκ μέρος των Ελλήνων κυρίως στρατιωτικών, οι οποίοι άρχισαν τότε να ξαπλώνουν και στις διάφορες θέσεις των Νατοϊκών επιτελείων, να συμφήρονται, απόλυτα δικαιολογημένα και να αφομοιώνονται με αυτά …
-. 1948 στο Γράμμο;
Κ. Μπήκα λοιπόν σε ένα πολυβολείο των ανταρτών στο ύψωμα το οποίο καταλάβαμε. Και βρίσκω μέσα αντάρτη χτυπημένο στο κεφάλι, είχε φύγει η φαιά ουσία από πίσω λίγο, ελάχιστη, είχε κατεβεί το αίμα εδώ στα μάτια του, είχε μαυρίσει έτσι όπως είναι το χέρι σας εδώ, είχε ορθάνοιχτα τα μάτια, τα οποία παίζανε. Έριξα μια μάτια αργότερα στο όπλο πολυβόλο του, είχε μια τούρτουρα, ένα γερμανικό MG, εσείς δεν θα τα θυμάστε.
-. Όχι.
Κ. Ήτανε εντυπωσιακά με την ταχυβολία τους, αυτά που κάνανε ‘κρρρρρ’, εντυπωσιακά. Επενεργούσαν στο ηθικό των αντιπάλων, επενεργούσαν καθέτως (…) ‘κρρρρρ’. Με τους κάλυκες στο νωπό χώμα που ήτανε μπροστά από τη θυρίδα, είχε φτιάξει, χωμένους μέσα τους κάλυκες, το ‘ΚΚΕ.’.. Μου έκανε εντύπωση. Και λέω «Ρε γαμώτο …»
-. Ποιο δυνατά στρατηγέ. Εδώ κινδυνεύουν να σπάσουν τα τζάμια πότε πότε και τώρα μιλάμε σιγά!
Κ. Μου έκανε εντύπωση, λέω «Ρε γαμώτο τι να είναι άραγε από την απέναντι πλευρά; Και επηρεάζει τόσο βαθιά αυτόν τον μαχητή, ώστε τις σφαίρες που έστελνε εναντίον εμού και των στρατιωτών μου, να τις παίζει σαν κάλυκες και να γράφει το ΚΚΕ επάνω του. » Γύρισα λοιπόν, έπαιζε αυτός τα μάτια του, έβγαλα από το παγούρι μου λίγο νεράκι, του έκανα έτσι τα χείλη …
-. Στρατηγέ, κατάλαβα καλά; Είπατε ότι δώσατε νερό και χαϊδέψατε τον χτυπημένο πολεμιστή του δημοκρατικού στρατού …
Κ. Ναι.
-. … του ΚΚΕ που σας πολυβολούσε στο Γράμμο το 1948;
Κ. Ναι, ναι. Ήτανε ο συνάνθρωπος την στιγμή εκείνη. Ήτανε ο άνθρωπος στη κατάσταση του οποίου είχα επίγνωση ότι μπορούσα να βρεθώ εγώ ύστερα από λίγο. Και ήταν αυτός που ένιωθα ότι έφευγε από τη ζωή για μια ιδέα, την οποία εγώ την στιγμή εκείνη όφειλα να σεβαστώ. Και ήταν ο μαχητής, τον οποίο όφειλα να νιώσω σαν τον δικό μου μαχητή που διοικούσα, ή που είχα εγώ μέσα μου. Και … αυτό το φαινόμενο με συγκλόνισε πραγματικά. Και έκτοτε χωρίς να μειώσω την αφοσίωση μου στο καθήκον μου, κυρίως στο πεδίο της μάχης, έβλεπα τον αντίπαλο της περιόδου εκείνης, με τον εκ μέρος εμού ως μαχητού οφειλόμενο προς το πρόσωπο του σεβασμό. Για αυτό και ποτέ δεν άπλωσα χέρι πάνω σε αιχμάλωτο, ποτέ δεν εκδικήθηκα. 1949.
-. Το τρίτο γεγονός.
Κ. Το τρίτο. Η πρώτη διείσδυση των πυρών καταδρομών με την έναρξη των επιχειρήσεων από την περιοχή της Καστοριάς προς την κορυφή του (…). Περάσαμε ανάμεσα από τα τμήματα, νύχτα, τα του αντιπάλου των ανταρτών και χτυπήσαμε το ύψωμα (…), που ήταν βασικό στήριγμα της άμυνας (…). Εγώ διοικητής λόχου τότε, ανθυπολοχαγός στο βαθμό, λόγω των αναγκών που επέβαλε αυτή η ίδια η επιχείρηση, είχαν βάλει τους πάντες και τους αποθηκάριους και τον μάγειρα μου και όλους μπροστά. Χωρίς να το ξέρουμε, διότι δεν είχαμε τον τρόπο να το αναγνωρίσουμε, δεν είχαμε την πληροφορία, περάσαμε μέσα από ναρκοπέδιο, το οποίο ήταν στρωμένο και από την πίσω πλευρά και εκεί αρχίσαμε να χάνουμε πόδια, χέρια. Η ορμή όμως για την κατάκτηση του υψώματος δεν μας σταμάτησε πάνω στο ναρκοπέδιο, δεν θα μπορούσαμε άλλωστε να το κάνουμε αυτό, γιατί πλέον εκτιθέμεθα στα πυρά του αντιπάλου, ο οποίος είχε οργανώσει το ύψωμα και από την πίσω πλευρά και έβαζε. Καταλάβαινα ότι ήρθε η σειρά μου. Εκείνη την ώρα ένας ανθυπολοχαγός μου, έβαζε μέσα από το πολυβολείο μια τετράδα ανταρτών. Ένα μεγάλο οπλοπολυβολείο, έχει κορμούς δεν πήγατε προς τα πάνω να τα δείτε, αν υπάρχουν τώρα, αλλά είναι στις φωτογραφίες και λοιπά, εντυπωσιακά πράγματα, ολόκληρα δωμάτια με όλα τα χρειώδη μέσα, με πέντε έως 10 σειρές κορμούς δέντρων από πάνω, να μην μπορεί τα τρυπήσουν οι βόμβες.
ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ