Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ
Δεν είναι πολλοί που γνωρίζουν πως ο Παντελής Χορν, ο μεγάλος θεατρικός συγγραφέας, ήταν αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος. Οι ίδιοι θ’ απορούσαν ακούγοντας πως και ο Καρκαβίτσας ήταν γιατρός στο στρατό ξηράς, ο Βασίλης Ρώτας το ίδιο καθώς και ο Παύλος Νιρβάνας στο Ναυτικό. Τονίζεται το σημείο αυτό γιατί είναι εντυπωσιακό και για σημερινούς εν ενεργεία και απόστρατους γιατρούς των Ενόπλων Δυνάμεων. Στους τελευταίους συγκαταλέγονται και οι Αρ. Γιαννόπουλος από το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ), Η. Παπαδημητρακόπουλος, Γ. Πολυράκης, Θ. Τσοχαλής, Αρ. Χαραλαμπάκης του Στρατού Ξηράς (ΣΞ) για να αναφερθούν μόνον οι γνωστοί στον γράφοντα.
Οφείλουμε όμως να μνημονεύσουμε και άλλων ειδικοτήτων όπως τους Κ. Βάρφη, Δ. Γιακουμάκη, Τ. Κόρφη (Ρομποτή), Δ. Τσιτσιπή (ΣΞ), εκ των λογοτεχνών που δε βρίσκονται πλέον μεταξύ μας ενώ πολλοί συνεχίζουν εν ζωή να προσφέρουν με έργα τους. Απ’ τους τελευταίους σημειώνουμε κυρίως από το ΠΝ, τους Κ. Καταγά, Γ. Παπαγεωργίου, Α. Χατζηνάκη, Γ. Μενουδάκη ενώ δεν πρέπει να παραληφθούν οι Α. Δημητρακόπουλος, Π. Καραμανώλης, Κ. Δημητριάδης, Τ. Μασούρας, Δ. Λισμάνης, Μ. Μάστρακας, Ι. Παλούμπης, Μ. Μπουζάκης, Αλ. Μαδωνής, Δ. Πατσίλιας, Η. Προκοπάκης, Κ. Γκορτζής, Ι. Σταθόπουλος … Από ΣΞ σημειώνουμε τους Γ. Νταβαρίνο, Ε. Γκιτέρτσο, Ι. Πριόβολο και της Πολεμικής Αεροπορίας (ΠΑ) τους Η. Σβάρνα, Τάσο Μήνη, Νίκο Στάπα, Ν. Κουρή…
Πρόσφατα η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών (ΕΕΛ) οργάνωσε μία ιδιαίτερης σημασίας εκδήλωση, προς τιμήν αυτής της κατηγορίας των στρατιωτικών που εντρυφούν στη λογοτεχνία και γενικότερα περί την ιστορία, την τεχνολογία, την έρευνα… και συναφή. Οι ομιλίες και η έκθεση των βιβλίων εμφάνισαν μεγάλο αριθμό τέτοιων εκδόσεων και ακούστηκαν τα παραπάνω ονόματα λογοτεχνών καλύπτοντας τους προερχόμενους από το Πολεμικό Ναυτικό και ελάχιστους (λόγω έλλειψης στοιχείων) εκ του Στρατού Ξηράς και της Αεροπορίας.
Τονίστηκε από ομιλητή πως ως στρατιωτικός στην εκδήλωση αυτή «θεωρείται κάθε ένοπλος πολύχρονης θητείας οργανωμένος σε σύνολο ομοίων και υποκείμενος σε σταθερό κώδικα συμπεριφοράς, με ομοιόμορφη εμφάνιση (στολή), με το αυτό Πνεύμα Σώματος, κοινούς στόχους και πιστό σε κανόνες και κώδικες υπακοής σε εξ αρχής διαμορφωμένη ιεραρχία βαθμών και τίτλων».
Για τον τόπο μας, συνέχισε ο ομιλητής, ως τέτοιους ξεχωρίζουμε τους επαναστατημένους Έλληνες στην απαρχή του σύγχρονου κράτους, τους οργανωμένους σε ομάδες και στρατό αντίστασης στην κατοχή, τους οργανωμένους σε στρατό αντάρτικο και στη συνέχεια σε τακτικό που διεκδίκησε ενόπλως την εξουσία, και βέβαια τον τακτικό κυβερνητικό στρατό, με συζητήσιμα τα σώματα ασφαλείας καίτοι η αλήστου μνήμης Χωροφυλακή θα μπορούσε να ενταχθεί σε παραπλήσια κατηγορία χωρίς βάσανο. Οι χώροι αυτοί είναι επομένως αντικείμενο έρευνας στο θέμα αυτό.
Οι ομιλητές παρουσίασαν τα αίτια που οδήγησαν σημαντικό αριθμό να εντρυφήσουν στη γοητεία της λογοτεχνίας σε όλες τις εκφάνσεις της και της συγγραφής γενικότερα. Τόνισαν πως δεν είναι ξένο στους στρατιωτικούς και το πεδίο των λοιπών καλών τεχνών, αλλά απέφυγαν τον πειρασμό να επεκταθούν.
Προσεγγίστηκαν οι ιδιαιτερότητες των στρατιωτικών σε σύγκριση με τους λοιπούς πολίτες, σε εκπαίδευση, απαιτήσεις, άρα και σε χαρακτήρα, τρόπο σκέψης… Προκύπτει επομένως το ερώτημα, ποιο είναι το πλεονέκτημα από τη διαφορετικότητα, ποιο το μειονέκτημα που επηρεάζει τη λογοτεχνική και συγγραφική δεινότητα και δόθηκαν απαντήσεις. Παίζει ρόλο η απομόνωση του ενός και δη τα χρόνια τα τρυφερά της άνδρωσής του ώστε οι τριγμοί της κοινωνίας ν’ ακούγονται απόμακροι και σα να μην τον αφορούν, βαραίνει η διαδικασία της εκπαίδευσης στην ορμή του κάποτε να πει, να γράψει, να ξεσπάσει;
Σε ξερή γλώσσα και χωρίς ανάλυση αναπτύχθηκε πως το προνόμιο δεν προέρχεται από τη φύση του επαγγέλματος. Αλλά εκ της παιδείας που απαιτεί η αποστολή του ως μονίμου στρατιωτικού. Σ’ αυτήν οφείλεται ότι εξελίσσεται σε ιδιόρρυθμο ειδικού χειρισμού, σταθερής συμπεριφοράς και πεποιθήσεων και κατά συνθήκην συντηρητικής δομής.
Επομένως, συμπέρανε ο ένας ομιλητής, εξελίσσεται σε άνθρωπο καταπιεσμένης προσωπικότητας, περιορισμένης ελευθερίας έκφρασης, συμπεριφοράς, εκδηλώσεων, κατευθυνόμενης ενίοτε σκέψης, καθορισμένης διαδικασίας λήψεως αποφάσεων, περιορισμένου βαθμού πρωτοβουλιών κλπ. Οι Έλληνες στρατιωτικοί, είπε, υποκείμεθα σ’ όλες μας τις εκφάνσεις σε προκαθορισμένους κανόνες είναι δε συχνότατη η ποινή «διότι συμπεριεφέρθη ως μη έδει» ή «προέβη σε ενέργειες μη προβλεπόμενες», άρα ο συγκεκριμένος πρέπει να δρα με βάση ό,τι προβλέπεται και όχι όπως ο ίδιος θα ‘θελε!
Συνάγεται επομένως, κατέληξε ο ίδιος, πως ο άνθρωπος αυτός σωρεύει επιθυμίες ανεκπλήρωτες, ενέργεια παραγωγική μιας άλλης υφής όπως η υπηρετούσα την καλή τέχνη, ικανή πλην αναγκαία συνθήκη για να είναι τέτοιος, δηλαδή άνθρωπος. Αυτή η ανεκπλήρωτη επιθυμία για τους τιμώμενους σήμερα στρατιωτικούς έρχεται η στιγμή που αναβλύζει και δεν τον συγκρατεί τίποτε. Έτσι εξηγείται ο μεγάλος αριθμός έργων γραφής καλής περί την Τέχνη του Λόγου και ο ακόμα μεγαλύτερος της συγγραφής περί την στρατιωτική ιστορία.
Στην ΕΕΛ τιμήθηκε ένα στρώμα Ελλήνων που ενώ δοξαζόταν όσο η Ελλάδα μεγάλωνε, ήτοι μέχρι και το τέλος του εμφυλίου, απαξιώνεται όσο η χώρα μας δοκιμάζεται ή ακόμα και συρρικνούται. Αυτό δε συνέβη κατά τη δικτατορία εκτός των άλλων και με την αρπαγή εδάφους της μαρτυρικής Κύπρου αλλά και τώρα με την απώλεια κυριαρχικών μας δικαιωμάτων ;
Η σχέση που έχει η λογοτεχνία, άρα και οι στρατιωτικοί λογοτέχνες / συγγραφείς, με τα προαναφερθέντα είναι η ίδια που έχει ο σκεπτόμενος και υπεύθυνος άνθρωπος με την υπεράσπιση της θέσης του στη φύση, στη δομημένη κοινωνία, στο σύνολο αξιών που συνθέτουν τον πολιτισμό μας. Όσο περισσότερο περιορίζεται η ελεύθερη έκφραση τόσο αυξάνεται και η επιθυμία γι’ αυτήν, τι καλύτερο λοιπόν από τη διέξοδο της γραφής και του Λόγου και ιδού ο Καρκαβίτσας, ο Ρώτας, ο Νιρβάνας και οι…
Γνωρίζουν μερικοί, πως ο Παντελής Χορν παραπέμφθηκε στο ναυτοδικείο (ευτυχώς δεν καταδικάσθηκε) για το Ανεχτίμητο, καθόσον προκάλεσε δήθεν σκάνδαλο με τις τολμηρές για την εποχή εκφράσεις που χρησιμοποιούσε. Σε εκτόπιση όμως εκτοξεύθηκε στη Μυτιλήνη και ο Καρκαβίτσας, σε στρατόπεδο στο Γκαίρλιτς κλείστηκε ο Ρώτας, και ας μην αναφέρουμε κάποιους σύγχρονους, διωχθέντες επίσης, όχι για τη συγγραφή τους αλλά γι’ άλλα παρόμοια με τα δρώμενα του Καρκαβίτσα και του Ρώτα! Αρκετοί απ’ αυτούς βρίσκονταν στην αίθουσα την ώρα της εκδήλωσης!
Στο σημείο αυτό αναφέρθηκε ο ομιλητής σε θαυμάσια κείμενα που συναντά κανείς σε υπηρεσιακά έγγραφα, κείμενα που θα μπορούσαν κάλλιστα να σταθούν ως λογοτεχνικά κοσμήματα. Σαν τέτοιο επέμεινε πως είναι επί παραδείγματι το έγγραφο υποστήριξης της πρότασης για αποκατάσταση των καταδικασθέντων και εκτελεσθέντων κατά τον εμφύλιο στην ιστορική, πλην γενικά άγνωστη, Δίκη του Ναυτικού το 1948. Το περί ου ο λόγος έγγραφο γραμμένο σαράντα χρόνια μετά φέρει τη σφραγίδα και τον καταιγιστικό θαυμάσιο λόγο του Πλοιάρχου τότε Λεωνίδα Βασιλικόπουλου, γνωστού αντιστασιακού και μετέπειτα Αρχηγού του Ναυτικού. Ο Τάσος Μπουρνιάς ήταν ένας απ’ αυτούς που γλύτωσαν το θάνατο σ’ εκείνη την τραγωδία των σαράντα θανατοποινιτών, και βρισκόταν στην αίθουσα της ΕΕΛ ως τιμώμενος συγγραφέας μεταξύ των άλλων. Είκοσι όμως δεν είχαν γλυτώσει την εκτέλεση!
Από πού όμως πηγάζουν και πλεονεκτήματα στην ιδιότητα του στρατιωτικού που τον οδηγούν στη συγγραφή; Ο εν λόγω υποχρεούται να γράφει λιγόλογες διαταγές μα και πολυσέλιδες αναλύσεις, μελέτες, ημερολόγια, ποινές, ανακριτικές πράξεις, παραπομπές στη δικαιοσύνη, υποστηρικτικά κείμενα για λήψη αποφάσεων, όλα πρέπει να είναι λιτά, δωρικά, κατανοητά, πλήρη, χωρίς φιοριτούρες και καλολογικά στοιχεία. Διαφαίνεται λοιπόν πως ένα βήμα, έστω μεγάλο, χωρίζει τον προικισμένο και ανήσυχο για να εισβάλλει στη λογοτεχνία και απλή θέληση για το γράψιμο γενικότερα, εφόσον αρωγός είναι ο πλούτος της γλώσσας μας για άνετη επιλογή των λέξεων.
Απαιτείται και κάποια φαντασία, απαραίτητο και το κάτι τις που θα νοστιμίσει το αποτέλεσμα, ποιος λέει όμως πως δεν απαντώνται και τέτοια στον καθημερινή γραφή τους, στο συχνό λόγο που επίσης υποχρεούνται να χρησιμοποιούν για να πείσουν, να αναλύσουν, να παρουσιάσουν, να εκπαιδεύσουν. Λείπουν, οφείλουν να λείπουν από τα γραπτά ή προφορικά κείμενά τους οι περιττές λέξεις, οι υπερβολές, τα επίθετα, οι ωραιοποιήσεις, η κολακεία, οι πλατειασμοί…άρα; Ρίξτε μια ματιά στο διαδίκτυο, δέστε τις οργισμένες παρεμβάσεις μερικών από το χώρο τούτες τις μέρες της πολύπλευρης κρίσης του συστήματος και της τσέπης μας!
Μια λέξη ακόμα για τους «ναυταίους», δε μπορεί να μην τους επηρεάζει η θάλασσα, τι να λεχθεί παραπάνω αφού το ‘χει χιλιοτραγουδήσει ο λαός μας, το χει σμιλέψει αυτό ένας Ελύτης, γίνεται να μην παίζει ρόλο η φρεσκαδούρα σαν απολαμβάνει ή παλεύει με την πλανεύτρα;
Για τους συναδέλφους του στρατού ξηράς δε θ’ αναφερθώ αφού ελάχιστα κατέχω το χώρο. Δυο λόγια όμως θα προσθέσω για όσους στελέχωσαν το στρατό των ανταρτών και τις αντιστασιακές οργανώσεις κατά την κατοχή και στη συνέχεια κάποιοι εξ αυτών πήραν μέρος στον αιμοβόρο εμφύλιο σπαραγμό.
Πολύ πάνω από δυο χιλιάδες οι μόνιμοι των παραγωγικών σχολών του κράτους που εντάχθηκαν στις κύριες αντιστασιακές οργανώσεις ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και άλλες μικρότερες. Πολλά λογοτεχνήματα κάθε είδους, από θεατρικά, δοκίμια, μυθιστορήματα, διηγήματα, ιστορία, ποιήματα, αυτοβιογραφίες, κοκ γεννήθηκαν και μέσα στον πόλεμο από το συγκεκριμένο χώρο και περισσότερα στη συνέχεια. Είναι στρατιωτικοί, είναι λογοτέχνες και συγγραφείς, τιμήθηκαν στην εκδήλωση όπως τους τιμά και ο λαός μαζί με τους λοιπούς λογοτέχνες/συγγραφείς του μονίμου στρατού της χώρας που προέκυψε από τη νικήτρια πλευρά του εμφυλίου. Μία η γιορτή και για τις δυο πλευρές, καιρός είναι!
Δεν παραλείπουμε τους «συγγραφείς» της τελευταίας δικτατορίας, πιθανότατα να υπήρξαν και των προηγουμένων του μεσοπολέμου. Είναι άραγε τυχαίο πως η ποιότητα των συγγραφέων αυτών και ειδικά των πρωτεργατών της χιλιόχρονης, όπως αρέσκοντο να την παρουσιάζουν, επανάστασης, είναι τόσο χαμηλού επιπέδου; Για να βγάλει συμπεράσματα πρέπει να ξεφυλλίσει κανείς τα πονήματα του Παττακού και του πολυδιαφημισμένου ως πτυχιούχου Μακαρέζου και κύρια το Πιστεύω του Παπαδόπουλου. Ναι, εκείνου του παραληρηματικού ανθρώπου που τυράγνησε τούτον τον τόπο, εκτός των άλλων με το λόγο και τη γραφή, επί έξη χρόνια ντροπής. Δυστυχώς για την πολύπαθη, πλούσια ιστορία μας ο επόμενος δικτάτορας δε συνέγραψε τίποτα για κάλυψη του θλιβερού έστω μέρους της!
Μας ενημερώνει ο ακάματος ναύαρχος Τάσος Δημητρακόπουλος πως, από δυο χιλιάδες αποφοίτους μέχρι το 1973 της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, οι διακόσιοι είκοσι τέσσερις έχουν συγγράψει εφτακόσια εξήντα δύο καταμετρημένα έργα. Τα λογοτεχνικά είναι περισσότερα από ενενήντα δύο, ενώ εκατόν ογδόντα είναι ιστορικά και αναμνήσεων, οι αρμόδιοι θα κρίνουν πόσα και απ’ αυτά χαρακτηρίζονται άνετα και ως λογοτεχνικά. Και τούτα μόνο για το Πολεμικό Ναυτικό. Αν και από τον Στρατό Ξηράς και την Πολεμική Αεροπορία υπάρχει αντίστοιχη εργασία θα καταφαινόταν αμέσως πως οι στρατιωτικοί ξέρουν να χρησιμοποιούν καλά και τη γραφίδα και το λόγο, υποχρεωτικά θα ‘παυε η απαξίωσή τους από μερίδες όχι του λαού που τους αποδέχεται και ξεχωρίζει αλλά και από τους άλλους, τους υπόλοιπους.
Και να θυμούνται οι μη στρατιωτικοί πως είμαστε και του λόγου μας άνθρωποι … κάποιοι κι’ από μας βέβαια δεν πρέπει να το ξεχνούμε αυτό ποτές μας, κι άμα λάχει να προκύψει και κάνας λογοτέχνης, έ τότε καλές χαρές να κάνουμε όλοι μας.