Με αφορμή την παράδοση της τιμημένης σημαίας του Ιερού Λόχου στην 13η ΔΕΕ μια αναδρομή στην ιστορία του θρυλικού αυτού τμήματος είναι απαραίτητη.
Τον Αύγουστο του 1942, ύστερα από πρόταση του Αντισμηνάρχου Γ. Αλεξανδρή και απόφαση του Υπουργού των Στρατιωτικών, η ΙΙη Ελληνική Ταξιαρχία διέταξε τη συγκρότηση μιας μικρής Μονάδας από τους πλεονάζοντες τότε αξιωματικούς, οι περισσότεροι από τους οποίους θα εκτελούσαν καθήκοντα οπλίτη. Η Μονάδα εκείνη, με αρχική δύναμη 200 ανδρών (130 Αξιωματικοί και 70 οπλίτες), οργανώθηκε ως Λόχος Πολυβόλων και ονομάσθηκε αρχικά «Λόχος Επιλέκτων Αθανάτων». Στις αρχές Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους ανέλαβε διοικητής του, ο Συνταγματάρχης Πεζικού Χριστόδουλος Τσιγάντες, ο οποίος πέτυχε αμέσως την αλλαγή του ονόματος σε «Ιερόν Λόχον» και την αποστολή του από αυτή του Πεζικού, σ’ εκείνη των Δυνάμεων Καταδρομών.
Η δράση του «Ιερού Λόχου» στη Βόρεια Αφρική
Δύο περίπου μήνες μετά τη συγκρότησή του στην Καφριόνα της Παλαιστίνης, ο «Ιερός Λόχος» μετεγκαταστάθηκε στο Καμπρίτ της Αιγύπτου, στο στρατόπεδο του Αγγλικού Συντάγματος S.A.S (Special Air Service). Εκεί τέθηκε ΥΔ του Συντάγματος και εκπαιδεύθηκε στις καταδρομικές επιχειρήσεις. Το πρώτο τμήμα του «Ιερού Λόχου» που έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική, ήταν μια ομάδα από 8 Αξιωματικούς, με επικεφαλής τον Αντισμήναρχο Γ. Αλεξανδρή, η οποία υπό τη Β΄ Μοίρα του S.A.S., έδρασε στα μετόπισθεν των Γερμανο-Ιταλικών δυνάμεων από 17 Νοεμβρίου 1942, μέχρι 27 Ιανουαρίου 1943.
Στις 27 Ιανουαρίου του 1943, ο «Ιερός Λόχος», συνολικής δύναμης 154 ανδρών, ξεκίνησε πάνω σε εξοπλισμένα οχήματα τζιπ, για τη Δυτική Έρημο για εκτέλεση παρομοίων επιχειρήσεων στα μετόπισθεν των συμπτυσσομένων εχθρικών δυνάμεων, σε συνεργασία με περιπόλους του Συντάγματος S.A.S. Λόγω όμως κακοτυχίας των Βρετανών Καταδρομέων (αιχμαλωσία του Διοικητή του Συντάγματος και βαριές απώλειες) δε συνέχισε ο «Ιερός Λόχος» το έργο του.
Τότε, με πρόταση του Συνταγματάρχη Τσιγάντε, ο Διοικητής της 8ης Βρετανικής Στρατιάς Στρατηγός Μοντγκόμερυ, έθεσε στις 7 Φεβρουαρίου, τον «Ιερό Λόχο», ΥΔ της «Φάλαγγος των Ελευθέρων Γάλλων», του Στρατηγού Λεκλέρκ (Leclerc) για εκτέλεση αποστολών ελαφρού μηχανοκινήτου Ιππικού.
Στις 10 Μαρτίου του 1943 και στην περιοχή Κσαρ Ριλάν της Τυνησίας, ο «Ιερός Λόχος» έδωσε την πρώτη ουσιαστική μάχη με ισχυρή εχθρική μηχανοκίνητη φάλλαγα κι έτσι δόθηκε η δυνατότητα στους Συμμαχικούς σχηματισμούς ελιγμού να παρακάμψουν από το νότο την εχθρική αμυντική γραμμή «Μαρέθ» (Mareth). Μετά την κατάληψη της πόλης Γκαμπές της Τυνησίας (29 Μαρτίου) από συμμαχικά τμήματα, ο «Ιερός Λόχος» αποσπάσθηκε από τη «Φάλαγγα των Ελευθέρων Γάλλων» και διατέθηκε στη Νεοζηλανδική Μεραρχία και στις 6 Απριλίου έλαβε μέρος στη μάχη επί της αμυντικής τοποθεσίας του Ουαντί Ακαρίτ (Wadi Akarit). Από εκεί, συνεχίζοντας την αποστολή καλύψεως της προελάσεως προς την Τύνιδα, των Συμμαχικών Δυνάμεων του παραλιακού τομέα, έφτασε μπροστά στην πολίχνη Ανφάντεβιλ (Enfindaville), όπου έπι τρεις ημέρες (13-16 Απριλίου) ανέπτυξε δραστηριότητα περιπόλων. Τέλος, στις 17 Απριλίου, ο «Ιερός Λόχος» διατάχθηκε να επιστρέψει επειγόντως στην Αίγυπτο, για να συμμετάσχει σε άλλες πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι τέλειωσε η συμμετοχή του στις μάχες της Τυνησίας. Οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική έληξαν στις 13 Μαΐου (1943), με τη σχεδόν αυθόρμητη παράδοση των τελευταίων εναπομεινάντων του άλλοτε ισχυρού «Άφρικα Κορ» στις Συμμαχικές Δυνάμεις.
Οι αγώνες του «Ιερού Λόχου» στα νησιά του Αιγαίου και τη Δωδεκάνησο
Από το Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1943, ο «Ιερός Λόχος» με προσωπικό που προοδευτικά ξεπέρασε τους 300 άνδρες, μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο σε διάφορα στρατόπεδα της Παλαιστίνης, όπου εκπαιδεύθηκε στα αλεξίπτωτα και τα πλωτά μέσα και ανασυγκροτήθηκε ανάλογα (Ομάδα Διοικήσεως, Τμήμα Βάσεως και 3 Τμήματα Καταδρομών), για εκτέλεση αποβατικών και αεραποβατικών επιχειρήσεων στο Αιγαίο Πέλαγος μαζί με άλλες Συμμαχικές Δυνάμεις. Δύο περίπου μήνες μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας (9 Σεπτεμβρίου 1943), ο «Ιερός Λόχος» μεταφέρθηκε στη νήσο Σάμο – πολύ αργά λόγω αντιδράσεων των Βρετανών – σε δύο κλιμάκια (31 Οκτωβρίου – 1 Νοεμβρίου). Το ένα ρίχθηκε με αλεξίπτωτα και το άλλο μεταφέρθηκε με πολεμικό πλοίο , ενώ βρετανικά τμήματα κατέλαβαν τη Δωδεκάνησο. Μετά όμως την αποτυχία των Βρετανών για «Διάνοιξη του Αιγαίου» μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα και μετά την άρνηση της Τουρκίας να μπει στον πόλεμο, τα Συμμαχικά Στρατεύματα αποχώρησαν από τη Δωδεκάνησο και ο «Ιερός Λόχος» από τη Σάμο (17 Νοεμβρίου) και μεταφέρθηκε, μέσω Τουρκίας, στην Αίγυπτο και στην Παλαιστίνη, όπου και συνέχισε την ειδική εκπαίδευσή του μέχρι το τέλος Ιανουαρίου του 1944. Στις αρχές Φεβρουαρίου τέθηκε υπό τη τη διοίκηση των Βρετανικών «Δυνάμεων Καταδρομών» (Raiding Forces), που επρόκειτο να δράσουν – με εκτέλεση καταδρομικών επιχειρήσεων – στο Αιγαίο Πέλαγος σε συνεργασία με βρετανικά ταχύπλοα σκάφη και με καΐκια του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.
Στις 7 Φεβρουαρίου, ένα Τμήμα Καταδρομών του «Ιερού Λόχου» αναχώρησε για καταδρομικές επιχειρήσεις στο Βόρειο Αιγαίο (Σάμο, Ψαρά, Λέσβο, Χίο κλπ.), όπου έφτασε μετά από ένα μήνα, ενώ ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα Δωδεκάνησα, με την ίδια αποστολή, από τα τέλη Μαΐου. Στο μεταξύ ο «Ιερός Λόχος» αναδιοργανώθηκε (Απρίλιος 1944) σε Σύνταγμα, με ανάλογη αύξηση της δύναμής του σε 1.000 άντρες. Μερικές από τις σπουδαιότερες καταδρομικές επιχειρήσεις του κατά την περίοδο εκείνη στα νησιά: Λέσβος (3 Απριλίου), Σάμος (17 Μαΐου), Σύμη (13/14 Ιουλίου) και Μύκονος (24/25 Σεπτεμβρίου).
Μετά την απελευθέρωση της Ηπειρωτικής Ελλάδας (Οκτώβριος 1944), ο «Ιερός Λόχος» αναπτύχθηκε στα Νησιά του Αιγαίου Πελάγους και σε μερικά της Δωδεκανήσου και μέχρι το Μάιο του 1945 συνέχισε να προσβάλει με καταδρομικές ενέργειες τις Γερμανικές φρουρές που είχαν αποκοπεί στα νησιά κατά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Ιδιαίτερης μνείας είναι οι επιχειρήσεις του στη Νίσυρο (11 Φεβρουαρίου 1945), στην Τήνο (28 Φεβρουαρίου) και στη Ρόδο και Αλιμιά (1/2 Μαΐου 1945).
Γενικά, κατά τη χρονική περίοδο από 7 Φεβρουαρίου 1944 μέχρι 9 Μαΐου 1945, ο «Ιερός Λόχος» εξετέλεσε στα νησιά Αιγαίου Πελάγους – Δωδεκανήσου 207 περιπολίες καταδρομών και 33 καταδρομικές επιχειρήσεις. Εκτός από τις παραπάνω επιτυχείς καταδρομικές επιχειρήσεις, ο «Ιερός Λόχος» προσέφερε στην Πατρίδα και μία ακόμη υψίστης εθνικής σημασίας υπηρεσία, συντελώντας μαζί και με την εξαίρετη δράση του Πολεμικού μας Ναυτικού στην απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και στην επιστροφή και ενσωμάτωσή της στη μητέρα Ελλάδα. Οι απώλειες του «Ιερού Λόχου» από την εποχή της συγκροτήσεώς του, μέχρι το τέλος των επιχειρήσεών του στη Δωδεκάνησο, ανήλθαν σε 25 νεκρούς (16 Αξιωματικούς και 9 Οπλίτες), 56 τραυματίες (28 Αξιωματικούς και 28 Οπλίτες), 3 αγνοούμενους και 29 αιχμαλώτους. Τέλος, ο ηρωικός «Ιερός Λόχος», ο οποίος διαλύθηκε στην Αθήνα στις 7 Αυγούστου του 1945, απετέλεσε τον πρόδρομο των Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών και σημερινών Ειδικών Δυνάμεων. Για την εξαίρετη δράση του «Ιερού Λόχου» κατά την περίοδο 1942-1945 απενεμήθησαν στην Πολεμική Σημαία του: ο Ταξιάρχης Αριστείου Ανδρείας και ο Πολεμικός Σταυρός Α’ Τάξεως.
Σύγχρονη Εποχή
Στις 22 Μαΐου 1988, συγκροτήθηκε εξαρχής και υπό τη Διεύθυνση Ειδικών Δυνάμεων (ΔΕΔ) του ΓΕΣ, η Διοίκηση του 13ου Συντάγματος Αμφιβίων Καταδρομών (ΣΑΚ), η οποία μετά δύο μήνες, ανέλαβε τη διοίκηση όλων των μέχρι τότε ενεργών μονάδων και τμημάτων Αμφιβίων Καταδρομών . Το έτος 2001, με απόφαση του ΓΕΣ, το 13ο ΣΑΚ αναδιοργανώθηκε και αναβαθμίσθηκε σε 13η Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων (13η ΔΕΕ) – «ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ», επιπέδου Ταξιαρχίας. Από το Σεπτέμβριο του 2005, η 13η ΔΕΕ υπάγεται διοικητικά στο Β΄ Σώμα Στρατού και επιχειρησιακά στον Α/ΓΕΕΘΑ.
