Τι προκαλεί το κάπνισμα στους πιλότους

           
Είναι γνωστό ότι “το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία”. Λιγότερο γνωστό, αλλά εξίσου σημαντικό για την Πολεμική Αεροπορία και για την άμυνα της χώρας μας είναι ότι “το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την επιχειρησιακή ικανότητα της Πολεμικής Αεροπορίας”. Το αποδεικνύει με επιχειρήματα άρθρο που επιμελήθηκε ο Σμηνίας (ΟΤΑΦ) Γιάννης Καπλαντζής στην εσωτερική έκδοση του ΓΕΑ »Πτήση» για την Ασφάλεια στον αέρα και στο έδαφος. Το αναδημοσιεύουμε διότι έχει ευρύτερη χρηστική αξία.
           
Η πτητική απόδοση κάθε χειριστού (πιλότου) που καπνίζει μειώνεται με πολλούς μηχανισμούς:
             α. Αύξηση της νοσηρότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα, πνευμονοπάθειες, νεοπλάσματα.
             β. Μείωση των εφεδρειών του οργανισμού και παρεμπόδιση της πλήρους ανάπτυξης των αντισταθμιστικών μηχανισμών που υπό φυσιολογικές συνθήκες επιτρέπουν την προσαρμογή του ανθρώπινου οργανισμού στο αντίξοο περιβάλλον και στις απαιτήσεις της πτήσης (επιρρέπεια στην υποξυγονία, μείωση νυκτερινής όρασης, διαταραχή της βραχείας μνήμης, μείωση του μέγιστου παραγόμενου έργου). 
            γ. Διαταραχή των πνευματικών λειτουργιών και της απόδοσης λόγω του συνδρόμου στερήσεως στα εθισμένα άτομα. 
           
Αύξηση της νοσηρότητας. Πλήθος επιδημιολογικών, πειραματικών και κλινικών μελετών έχουν τελεσίδικα και χωρίς αμφισβήτηση αποδείξει ότι το κάπνισμα αποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης, για πρόκληση διαφόρων καρκίνων και για νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος.
           
Ο κατάλογος των νοσημάτων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το κάπνισμα είναι μακρύς.  Έχει εκτιμηθεί από τις Αμερικανικές ασφαλιστικές εταιρείες ότι καπνιστές εργαζόμενοι απουσιάζουν από την εργασία τους κατά 3,4 ημέρες το χρόνο περισσότερο από τους μη καπνιστές συναδέλφους τους, επισκέπτονται τους γιατρούς 6 φορές περισσότερο και καταναλώνουν περισσότερα φάρμακα.
           
 Η θνησιμότητα στον πληθυσμό των καπνιστών είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των μη καπνιστών.  Στην Ελλάδα έχει εκτιμηθεί ότι 14.000 πρόωροι θάνατοι (πριν την ηλικία των 65 ετών) οφείλονται στο κάπνισμα, πράγμα που το καθιστά ως την σοβαρότερη επιδημία της εποχής μας. Καμία άλλη μονήρης αιτία δεν προκαλεί τόσους θανάτους.
             
Τα αθηροσκληρωτικής αιτιολογίας καρδιαγγειακά νοσήματα αναπτύσσονται βαθμιαία και παραμένουν ασυμπτωματικά μέχρι ένα αρκετά προχωρημένο στάδιο. Έτσι μπορεί να παραμείνουν αδιάγνωστα επί πολλά χρόνια, σε λανθάνουσα κατάσταση. Όμως η εκδήλωσή τους μπορεί να είναι αιφνίδια και καταστροφική, κατά εκρηκτικό τρόπο, δηλαδή ως αιφνίδιος θάνατος (το 23% των στεφανιαίων ασθενών εμφανίζει ως πρώτο και μοναδικό σύμπτωμα τον αιφνίδιο θάνατο), ως οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, ως αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ως ρήξη αορτικού ανευρύσματος. Για το λόγο αυτό τα καρδιαγγειακά νοσήματα μπορούν να γίνουν αιτία αιφνίδιας ανικανότητας, κατά κανόνα μόνιμης και μπορούν να προκαλέσουν ατυχήματα.
             
Τα νεοπλάσματα αποτελούν αιτία μόνιμης ανικανότητας και στερούν οριστικά την υπηρεσία από το προσωπικό που προσβάλλεται από αυτά.  Τα νοσήματα του πεπτικού χρονίζουν και οι εξάρσεις τους είναι δυνατόν να προκαλέσουν παροδική ανικανότητα, ακόμη και ατυχήματα αν εκδηλωθούν εν πτήσει. 
           
Τα νοσήματα του αναπνευστικού δημιουργούν μεγαλύτερα ή μικρότερα προβλήματα και ενδέχεται να αποτελέσουν αιτία μόνιμης ανικανότητας (εμφύσημα, αποφρακτική πνευμονοπάθεια).  Πέραν των ανωτέρω, όταν μαζί με το κάπνισμα συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου (διαταραχές λιπιδίων, υπέρταση, θετικό κληρονομικό) η ανάγκη φαρμακευτικής αγωγής (για την υπέρταση και για την υπερλιπιδαιμία) είναι μεγαλύτερη και αυτό δημιουργεί πρόβλημα γιατί είναι αιτία αποχής από την πτήση για αρκετό διάστημα.  Μείωση των εφεδρειών του οργανισμού.
           
Η υποξία είναι το σοβαρότερο δυνητικό πρόβλημα στους καπνιστές. Ως γνωστόν το CO που παράγεται από την ατελή καύση του τσιγάρου έχει 250 φορές μεγαλύτερη χημική συγγένεια με την Ηb από ότι το O2 και δεσμευμένο με αυτήν δημιουργεί την ανθρακυλαιμοσφαιρίνη (ΗbCO). Το ποσό της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης στο αίμα του καπνιστού, ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων ανά ημέρα, ανέρχεται στο 3% – 10%. Η ΗbCO, πέραν του ότι δε μεταφέρει Ο2 η ίδια, μετατοπίζει την σιγμοειδή καμπύλη διαχωρισμού της οξυαιμοσφαιρίνης (ΗbΟ2) αριστερά και έτσι δυσχεραίνει την απόδοση του Ο2 στους ιστούς.
         
  Το ύψος πτήσης 
Οι καπνιστές χειριστές χρειάζονται Ο2 από χαμηλότερο ύψος, σε κάθε υψομετρικό επίπεδο χρειάζονται μεγαλύτερη περιεκτικότητα Ο2 και έχουν μικρότερη οροφή στην οποία μπορούν να φθάσουν ακόμη και με 100% Ο2 υπό πίεση σε σύγκριση με τους μη καπνιστές συναδέλφους τους.
           
 Η  όραση την νύχτα
Η νυκτερινή όραση μειώνεται δραστικά στους καπνιστές, επειδή τα ραβδία του αμφιβληστροειδούς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην υποξία. Το πλέον ανησυχητικό είναι ότι ο χειριστής δεν το αντιλαμβάνεται και μόνο αν χρησιμοποιήσει Ο2 μπορεί να καταλάβει την όρασή του να βελτιώνεται.

Η μνήμη
             
Η βραχεία μνήμη (η δυνατότητα ανάκλησης αριθμών ή ονομάτων λίγα λεπτά μετά την εκφώνησή τους) μειώνεται σοβαρά με το κάπνισμα και ενός τσιγάρου ακόμη. 
           
Η νικοτίνη, με άμεσο φαρμακολογική δράση αλλά και εμμέσως με την έκκριση κατεχολασμινών, προκαλεί λεπτό τρόμο των χειρών και διαταράζει τις λεπτές κινήσεις και την δεξιότητα των χειρισμών, με ευνόητη επίπτωση στην πτήση. Επίσης προκαλεί ταχυκαρδία (περίπου 5 σφ/1’ περισσότερους από την κατάσταση ηρεμίας) και οδηγεί σε ευκολότερη κόπωση και μείωση του μέγιστου παραγόμενου έργου, πράγμα που είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ατύχημα σε δύσκολες καταστάσεις, όταν απαιτείται η κινητοποίηση όλων των εφεδρειών του χειριστού για την αντιμετώπισή τους.
           
Το Σύνδρομο στερήσεως
Το αίσθημα που έχει ο καπνιστής ότι ηρεμεί με το κάπνισμα, ότι καθαρίζει το μυαλό του και αποδίδει περισσότερο πνευματικά και σωματικά είναι ψευδές και οφείλεται στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων του συνδρόμου στερήσεως.  Σύνδρομο στερήσεως. Το σύνδρομο στερήσεως δεν έχει ακόμη τύχει της δέουσας προσοχής.
           
Όμως πιθανώς να είναι το περισσότερο επικίνδυνο για την πτήση πρόβλημα του καπνίσματος. Όταν η στάθμη της νικοτίνης στο αίμα πέσει κάτω από το επίπεδο που έχουν εθισθεί τα νευρικά κύτταρα του καπνιστού (και αυτό συμβαίνει σε λίγες ώρες, ανάλογα με το αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει την ημέρα) εμφανίζονται ορισμένα δυσάρεστα συμπτώματα που προοδευτικά γίνονται εντονότερα: νευρικότητα, τρόμος, αδυναμία συγκέντρωσης, εριστικότητα, επιθετική συμπεριφορά.
             
Είναι ευνόητο πως τα συμπτώματα αυτά μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την πτήση. Είναι πιθανόν κάποια ατυχήματα στο παρελθόν που αποδόθηκαν σε λάθος χειριστού να οφείλονται στο σύνδρομο στερήσεως.
             
Υπάρχουν περιπτώσεις που οι χειριστές αδυνατούν να εξηγήσουν πώς ο πεπειραμένος συνάδελφός τους έκανε τέτοιο λάθος, θα μπορούσαν όμως να το εξηγήσουν αν λάμβαναν υπ’ όψιν τους ότι ο καπνιστής συνάδελφός τους, δεν πρόλαβε να καπνίσει και “είχε φλομώσει για τσιγάρο”. 
           
Τέλος θέλω να σχολιάσω το επιχείρημα πολλών καπνιστών ότι “πολλοί καπνιστές χειριστές είναι πολύ καλύτεροι από άλλους που δε δοκίμασαν ποτέ τους τσιγάρο”. Αυτό προφανώς είναι αλήθεια. Όμως κάθε χειριστής που καπνίζει είναι κατώτερος από αυτό που θα ήταν αν δεν κάπνιζε. Και επειδή καπνίζουν πολλοί, και οι καλύτεροι και οι λιγότερο καλοί, η καμπύλη κατανομής της επιχειρησιακής ικανότητας των χειριστών μας μετατοπίζεται αριστερά.
           
Επιπλέον η παροδική ή μόνιμη ανικανότητα λόγω νοσήσεων από το κάπνισμα αποστερεί την υπηρεσία από την προσφορά πολλών πεπειραμένων στελεχών της. Έτσι μειώνεται η επιχειρησιακή ικανότητα του συνόλου της Πολεμικής Αεροπορίας μας με ανάλογη επίπτωση την Εθνική Άμυνα.