Γράφει ο ΛΑΖΑΡΟΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ*
«Ακούστε με, αγαπητοί, ακριβοί μου φίλοι. Είμαι ένας γέρος άνθρωπος, τα μαλλιά μου άσπρισαν στην υπηρεσία των εργαζομένων και του λαού.Είδα πολλά στη ζωή μου, πολλά διδάχθηκα, όπως οι παλαιότεροι από εσάς. Θέλω να σας τονίσω με όλη τη δύναμη της καρδιάς μου: Ενωθείτε.
Μείνετε ενωμένοι.
Ο αντίπαλος δεν βρίσκεται ανάμεσα
στο λαό. Είναι από έξω και προσπαθεί να τον διχάσει. Ας μην τον αφήσουμε .
Έχουμε όλοι ευθύνη για αυτό. Αριστεροί ή κεντρώοι ή δεξιοί.
Ας ενωθούμε στον αγώνα για τη ζωή και το μεγαλείο της πατρίδας πριν μας ενώσει ο υδρογονικός όλεθρος όλους μας».
Ο βετεράνος μενσεβίκος Γιάννης Πασαλίδης ήταν τότε 73 χρονών και τα παραπάνω λόγια του έπιασαν τόπο.
Ένας στους τέσσερις
Ένας στους τέσσερις ψηφοφόρους στις κάλπες που στήθηκαν έξι μέρες αργότερα (11 Μαΐου 1958) επέλεξε τα ψηφοδέλτια της Αριστεράς, της ΕΔΑ, στην οποία εκείνος ηγείτο από την ίδρυσή της (1951).
Τι κι αν εκείνη την ημέρα δεν είχαν καν παραχωρήσει ένα μπαλκόνι στο κόμμα του για την κεντρική προεκλογική συγκέντρωσή του στην πλατεία Κλαυθμώνος…
Από μια εξέδρα (κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής), που στήθηκε μέσα σε δύο ώρες, ομίλησε κι εκείνος κι άλλες δύο συνεργαζόμενες με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά προσωπικότητες.
Ο συνιδρυτής του ΕΑΜ
Η μία ήταν ο Ηλίας Τσιριμώκος (ένας από τους συνιδρυτές του ΕΑΜ που, όμως, αργότερα μετατοπίστηκε πολιτικά προς το Κέντρο κι έγινε για κάποιες ημέρες πρωθυπουργός με τις ευλογίες του Παλατιού και του κόμματος της Δεξιάς, της ΕΡΕ) και η άλλη ο Σταμάτης Μερκούρης:
Ο πατέρας της Μελίνας, ο οποίος ακολούθησε αντιστρόφως ανάλογη πολιτική πορεία από εκείνη του Τσιριμώκου.
Από την εξέδρα αυτή ο Τσιριμώκος, πολιτικός με χιούμορ, επέλεξε να σχολιάσει: «Όπως βλέπετε, τη συγκέντρωσίν μας τη διεξάγουμε απόψε από εξέδρας, όπως εορτάζεται η Ανάστασις.
Και οι ιδιοκτήται των πολυκατοικιών δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι εκινήθηκαν από λόγους εχθρικούς.
Προσωπικώς υποπτεύομαι ότι είναι κρυπτοφίλοι μας. Και επειδή έχουν πειστεί ότι ο αγών μας δεν είναι αγών ενός κόμματος, αλλά αγών ολόκληρου του έθνους, μας κατέβασαν από τους εξώστας των, δια να μας ανεβάσουν εις την συνείδησιν του λαού».
Ε, και δεν γίνεται όλο και κάποιος από τους ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων και των γραφείων θα ήταν «κρυπτόφιλος» της ΕΔΑ.
Ποσοστό 33,61% έλαβε σε εκείνες στις εκλογές στην Α’ Αθήνας (εκλογική περιφέρεια Δήμου Αθηναίων) κι ακόμα μεγαλύτερο (46,14%) στη Β’ (εκλογική περιφέρεια Υπόλοιπον πρώην Δήμου Αθηναίων).
Για να μην «κατηφορίσουμε» προς τον Πειραιά, όπου συγκέντρωσε 34,44% στην Α΄ και το αξεπέραστο 60,82% στη δεύτερη εκλογική περιφέρεια του μεγάλου λιμανιού…
Ο πολιτευτής της ΕΡΕ
Ο Τσιριμώκος αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο και σε κάτι άλλο. Στο ότι «ο αγών μας δεν είναι αγών ενός κόμματος».
Εξάλλου, αυτό φαινόταν κι από τη σύνθεση της εξέδρας. Ο τρίτος (πέραν εκείνου και του Πασαλίδη), ο Μερκούρης, στις αμέσως προηγούμενες εκλογές είχε πολιτευτεί με την ΕΡΕ!
Κι αυτό δεν έλεγε τίποτα μπροστά στο προπολεμικό βιογραφικό του: Βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος αρχικά και πρωτοπαλίκαρο (ως και υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ) του κινηματία Γεωργίου Κονδύλη στη συνέχεια.
Παραγματικά σε εκείνες τις εκλογές, παρότι διεξήχθησαν σε λιγότερο από εννέα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου, η ΕΔΑ δεν ήταν μόνη.
Τη «μαγιά» της την είχε κάνει από τις προηγούμενες κάλπες, όταν είχε συμπράξει με το σύνολο των αντιπολιτευόμενων δυνάμεων στο σχήμα της «Δημοκρατικής Ενώσεως».
Τώρα όμως φαινόταν εκείνη να έχει το «πάνω χέρι». Με τις ευλογίες και της σοβιετικής πρεσβείας είχε προσφέρει ακόμα και σε έναν κατεξοχήν αστό πολιτικό (τον Σπύρο Μαρκεζίνη) την ηγεσία ενός μετωπικού σχήματος.
Κι εκείνος αρχικά, όπως είχε διαβεβαιώσει και τον επικεφαλής της διπλωματικής αντιπροσωπείας της ΕΣΣΔ Σεργκέγεφ, την είχε αποδεχθεί, λέγοντάς του ότι «θα πάρουμε το 51%».
Στη συνέχεια όμως υπαναχώρησε και το ίδιο έπραξαν και οι άλλοι τρεις ηγέτες ισάριθμων Κεντρώων Κομμάτων εν δυνάμει συμμάχων της ΕΔΑ: Ο Στέλιος Αλαμανής του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζόμενου Λαού, ο Σάββας Παπαπολίτης της ΕΠΕΚ και ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής του Κόμματος Αγροτών και Εργαζομένων.
Τι κι αν το ευρύ μέτωπο ναυάγησε οριστικά μόλις 32 ημέρες πριν από τις εκλογές, το νερό υπέρ της ανερχόμενης πολιτικής δύναμης, της ΕΔΑ, είχε ήδη κυλήσει.
Η διεύρυνση
Τους συνδυασμούς της ΕΔΑ ενίσχυσαν 7 από τους 19 βουλευτές του ΔΚΕΛ (Τάσος Βουλοδήμος, Μιχάλης Γαληνός, Ανδρέας Ζάκκας, Ηλίας Μπρεδήμας, Βασίλης Παπαβασιλείου, Ηλίας Σκυλλάκος και Δημήτρης Στρατής), ηγετικά στελέχη του ιδίου κόμματος, όπως ο Τσιριμώκος και ο (υπαρχηγός του Ναπολέοντος Ζέρβα στον ΕΔΕΣ) Κομνηνός Πυρομάγλου, ο βουλευτής του ΚΑΕ Νικόλαος Παπαδημητρίου, ο επανακάμψας στα ψηφοδέλτιά της Μιχάλης Κύρκος (ο πατέρας του Λεωνίδα που το 1952 είχε μεταπηδήσει στην ΕΠΕΚ), ο άλλοτε βουλευτής (προπολεμικά του Καφαντάρη και το 1946 του Κόμματος Εθνικών Φιλελεύθερων του Στυλιανού Γονατά, αργότερα πολιτευτής του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος του Γεώργιου Παπανδρέου αλλά και του Λαϊκού Κόμματος) Διονύσης Λεονάρδος, καθώς και αρκετοί ακόμα πολιτευτές από το χώρο του Κέντρου.
Κάποιοι δε, όπως ο Ευάγγελος Πέτσος (πατέρας του Γιώργου, μέλους των πρώτων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και μετέπειτα υποψήφιου βουλευτή της Ν.Δ.) το μετάνιωσαν την τελευταία στιγμή, με αποτέλεσμα να απωλέσουν μια σίγουρη έδρα.
Ο Πασαλίδης είχε δεσμευτεί απέναντί του ότι η κατευθυνόμενη (έτσι κι αλλιώς) σταυροδοσία της ΕΔΑ θα τον επανεξέλεγε πρώτο βουλευτή Πέλλας (κάτι που είχε επιτύχει ο ίδιος με την ΕΠΕΚ στις τρεις προηγούμενες αναμετρήσεις) αλλά εκείνος στο «παρά ένα» επέστρεψε στον Παπαπολίτη, με αποτέλεσμα να μείνει εκτός Βουλής.
Το παρασκήνιο της πτώσης της κυβέρνησης Καραμανλή
Οι ίντριγκες και οι ηγεμονισμοί που έφεραν την προκήρυξη της αναμέτρησης
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και το κόμμα του, η ΕΡΕ, είχαν καταφέρει από τις εκλογές του 1956 να είναι οι κυρίαρχοι του πολιτικού σκηνικού.
Σ’ αυτό είχαν συντελέσει δύο παράγοντες: O ένας ήταν το εκλογικό σύστημα της προηγούμενης αναμέτρησης, το λεγόμενο «τριφασικό» που τους είχε δώσει την ευκαιρία να αποκτήσουν την άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία των 165 εδρών, παρότι είχαν έλθει δεύτεροι σε ψήφους.
Ο δεύτερος ήταν ο συνεχιζόμενος κατακερματισμός των δυνάμεων του Κέντρου, με την ταυτόχρονη προσπάθεια άρθρωσης κεντροαριστερού λόγου και τη «στέγασή» του σε πολιτικούς φορείς.
Κάτι τέτοιο είχαν επιχειρήσει να κάνουν δύο κόμματα –πολιτικά κληροδοτήματα. Κυρίως το ΔΚΕΛ των Αλέξανδρου Σβώλου και Γεωργίου Καρτάλη και δευτερευόντως η ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα.
Η εκ νέου «συγκατοίκηση»
Μια προσπάθεια επανένωσης του κεντρώου χώρου είχε γίνει ένα χρόνο πριν από τις εκλογές της 11ης Μαΐου.
Είχαν και πάλι τεθεί κάτω από την ίδια σκέπη οι δύο άσπονδοι φίλοι και παραδοσιακοί διεκδικητές της πρωτοκαθεδρίας του βενιζελικού χώρου: Ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Σοφοκλής Βενιζέλος.
Ο γιος του ιδρυτή του Κόμματος Φιλελευθέρων διέλυσε τη Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωση (ΦΔΕ) που είχε συστήσει προ διετίας για να αναλάβει τη συναρχηγία που του προσέφερε ο «Γέρος».
Όπως είχε κάνει εκείνος τέσσερα χρόνια νωρίτερα διαλύοντας το δικό του κόμμα, το Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν…
Όμως, ούτε τα νώτα τους συμβάδισαν ποτέ, ούτε φρέσκο πολιτικό λόγο κατάφεραν να παρουσιάσουν. «Γηρασμένο κόμμα» τούς αποκαλούσε ο Καραμανλής εκμεταλλευόμενος και επικοινωνιακά το γεγονός ότι ήταν κατά 19 χρόνια νεότερος του Παπανδρέου και κατά 13 του Βενιζέλου.
Κι εκείνοι, οι κατ’ ανάγκην συγκάτοικοι του Κόμματος Φιλελευθέρων, δεν στόχευαν τόσο την κυβέρνηση αλλά την ΕΔΑ, κάνοντας λόγο για «ξενοκίνητα ανδρείκελα της άκρας Αριστεράς, τελούντα μονίμως εις διατεταγμένην ξενοελληνικήν υπηρεσίαν».
Χαρακτήριζαν και την ΕΡΕ «κυβέρνησιν εθνικής υποτέλειας, σκανδάλων και ψεύδους» αλλά γνώριζαν ότι προς αλλού ήταν η «διαρροή» των ψηφοφόρων τους…
Με το φως της νυκτός
Με αυτή την κυβέρνηση όμως ο Παπανδρέου είχε συμφωνήσει, ερήμην των άλλων δυνάμεων της αντιπολίτευσης και -κατά μία πηγή- του «συγκατοίκου» του Βενιζέλου, το νέο εκλογικό σύστημα, της ενισχυμένης αναλογικής.
Δεν είχε καν ξημερώσει, οι δείκτες των ρολογιών έδειχναν 6 π .μ. της 27ης Φεβρουαρίου 1958 όταν ο «Γέρος» άνοιγε την πόρτα της κατοικίας του στο Καστρί για να δεχθεί μυστικά τον υπουργό Εσωτερικών της κυβέρνησης Καραμανλή,Τάκο Μακρή.
Δεν χρειάστηκε παρά μόνο μία ώρα για να συμφωνήσουν αφού, άλλωστε, είχε γίνει προεργασία μηνών γι’ αυτό το αποτέλεσμα.
Την είχαν κάνει τα Ανάκτορα που ήθελαν ένα σαφώς αστικό κόμμα (πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που απέκτησε συναρχηγό τον τακτικό συνομιλητή τους Σοφοκλή) ως εφεδρεία του συστήματος, πίσω από την ΕΡΕ.
Ο Γ. Παπανδρέου είπε το «ναι» εκτιμώντας ότι θα απορροφήσει τα μικρότερα κόμματα (ΔΚΕΛ, ΕΠΕΚ και πιθανόν το ΚΑΕ) του Κέντρου, αφού το νέο εκλογικό σύστημα έδιδε το δικαίωμα της συμμετοχής στη β’ κατανομή των εδρών μόνο στα κόμματα που θα έπιαναν το 25%.
Για τον κίνδυνο, δε, επανάληψης συνεργασίας κομμάτων (κατά τα πρότυπα του 1956) προβλεπόταν το όριο του 40% για τους συνασπισμούς.
Οι δύο πρώτες παραιτήσεις
Είχαν συμπληρωθεί μόλις 4,5 ώρες από τη στιγμή που ο Μακρής έφυγε από το Καστρί και ο πρωθυπουργός Καραμανλής συγκαλεί το Υπουργικό Συμβούλιο για να παρουσιάσει το νέο εκλογικό σύστημα.
Δύο υπουργοί (και πολύ αργότερα… συμπέθεροι και, σύντομα, εκ νέου επιτελάρχες του Καραμανλή), ο -μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης (Δημοσίων Έργων) και ο Παναγής Παπαληγούρας (Βιομηχανίας και Εμπορίου) υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Διαμαρτυρήθηκαν και για το εκλογικό σύστημα αλλά και για τις εν κρυπτώ κινήσεις του πρωθυπουργού.
Ο Παπαληγούρας τού έστειλε και μια σκληρή επιστολή, με την οποία του καταλόγιζε ότι με δική του ευθύνη «το Υπουργικόν Συμβούλιον παύει πλέον να λειτουργεί κατά τους όρους του πολιτεύματος», ενώ ο Ράλλης ανακοίνωσε από το πολιτικό του γραφείο ότι «παρητήθη διότι διεφώνησεν επί του κατατεθέντος νομοσχεδίου περί της ενισχυμένης αναλογικής, η οποία κατά τη γνώμην του ωφελεί την Αριστερά».
Οι εξελίξεις, πάντως, δικαίωσαν τον Ράλλη αλλά εκείνες οι παραιτήσεις, όπως και οι άλλες που ακολούθησαν, μάλλον θα πρέπει να ενταχθούν (στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον) στην πρώτη οργανωμένη -και τελευταία- προσπάθεια αμφισβήτησης του Καραμανλή στο εσωτερικό του συντηρητικού πολιτικού χώρου.
Η αποχώρηση των 15 και ο νέος πρωθυπουργός
Δύο ημέρες αργότερα (1 Μαρτίου) η κυβέρνηση απώλεσε την πλειοψηφία αφού 15 συνολικά βουλευτές, με επικεφαλής τον τέως αντιπρόεδρό της Ανδρέα Αποστολίδη και με συμμετοχή των Παπαληγούρα και Ράλλη, με δήλωση που κατέθεσαν επίσημα στην Εθνική Αντιπροσωπεία απέσυραν την εμπιστοσύνη τους.
Οι υπόλοιποι δώδεκα ήταν οι Αθανάσιος Γκελεστάθης, Ανδρέας Δερδεμέζης, Απόστολος Καρασπήλιος, Διονύσιος Καρρέρ, Πάρις Λιαρούτσος, Νικόλαος Μήτρου, Θεμιστοκλής Μπάλλας, Ιωάννης Νικόλιτσας, Γρηγόριος Παπαδόπετρος, Δημήτριος Πετροπουλάκος, Φώτιος Πιτούλης και Νικόλαος Σπέντζας.
Ο Αποστολίδης, ο οποίος είχε παραιτηθεί από την αντιπροεδρία από τις 17 Ιουλίου του προηγούμενου έτους (λόγω διαφωνιών στους κυβερνητικούς χειρισμούς για το Κυπριακό), ήταν ο επικεφαλής της ομάδας.
Γραφόμενα δε της εποχής τον έφεραν (με τις ευλογίες του Βενιζέλου) ως πρωθυπουργό μεταβατικής κυβέρνησης. Κι ο ίδιος μετά την αποχώρησή του και από την ΕΡΕ δεν δίσταζε να τραβήξει το σχοινί.
«Ονομαζόμεθα», έλεγε, «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις αλλά αντί ριζοσπαστικών λύσεων, εγινόμεθα ημέρα με την ημέρα όργανα αοράτου οικονομικής ολιγαρχίας».
Η ΕΡΕ είχε μείνει πια με 149 βουλευτές που σύντομα τους ξανάκανε 152 ο Καραμανλής, καθώς ήταν διορατικός και δεν ήθελε να μείνει εκτός εξουσίας.
Ανέβηκε στο Παλάτι και εισηγήθηκε στον βασιλέα Παύλο τη διάλυση της Βουλής.
-Υπηρεσιακός πρωθυπουργός ορκίστηκε ο πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού (παλαιός πολιτευτής του Λαϊκού Κόμματος, υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ στην κυβέρνηση Δεμερτζή την περίοδο 1935-1936 και στη συνέχεια υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση της «4ης Αυγούστου» του Μεταξά), Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος.
Για την ιστορία, ο Μεταξάς τον κατήργησε στις 25 Νοεμβρίου 1938 επειδή ως αρμόδιος υπουργός (και Θρησκευμάτων) ήθελε να επικυρώσει την εκλογή του κεντρώου Δαμασκηνού -κι όχι του εκλεκτού του δικού του και του βασιλέως Γεωργίου Β’- Χρύσανθου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο.
Μετά την παύση Γεωργακόπουλου εκδόθηκε αναγκαστικός νόμος και από «αριστίνδην σύνοδο» επελέγη ο Χρύσανθος…
Οι 79 βουλευτές της νίκης
Από ποιους απαρτιζόταν η Κ.Ο. της ΕΔΑ, η καθαρή «πρωτιά» του Καραμανλή και η μετεκλογική ανησυχία
Μετά το 20ό συνέδριό του (1956) και την αποσταλινοποίηση το «μητρικό» Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης επιθυμούσε να οδηγήσει σε άλλους δρόμους και τους «αδελφούς» πολιτικούς σχηματισμούς ανά την υφήλιο.
Στο πλαίσιο αυτό, το ΚΚΕ προχώρησε στην καθαίρεση, αρχικά, και στη διαγραφή στη συνέχεια του γενικού γραμματέα του Νίκου Ζαχαριάδη. Στις αρχές του 1958, δε, έλαβε μια ιστορική απόφαση: Να διαλύσει όλες τις παράνομες κομματικές οργανώσεις του στην Ελλάδα.
Η υλοποίηση αυτής της απόφασης δεν έδειχνε τίποτα περισσότερο από τη βούλησή του για περαιτέρω ενίσχυση της ΕΔΑ την οποία μέχρι τότε έβλεπε περισσότερο ως θετή παρά φυσική του θυγατέρα.
Η ΕΔΑ, που κατήλθε στις εκλογές εκείνης της χρονιάς με το όνομά της και τα σύμβολά της (αφού ο εκλογικός νόμος ήταν αποτρεπτικός για συνασπισμούς κομμάτων), έλαβε 24,42% και εξέλεξε 79 συνολικά βουλευτές. Αναλυτικά εκλέχτηκαν στις παρακάτω εκλογικές περιφέρειες:
Α΄ ΑΘΗΝΑΣ: Νίκος Κιτσίκης, Ηλίας Τσιριμώκος, Γιάννης Ευαγγελίδης, Ανδρέας Ζάκκας, Ηλίας Μπερεδήμας και Σταμάτης Μερκούρης (ο οποίος κατέλαβε την έδρα του Μάρκου Δραγούμη που παραιτήθηκε πριν καν να ορκιστεί)
Β’ ΑΘΗΝΑΣ: Μαρία Σβώλου, Γεράσιμος Αυγερόπουλος, Δημήτρης Γιαχνής, Κομνηνός Πυρομάγλου, Σταύρος Ηλιόπουλος και Γεώργιος Βαλούρδος
ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ: Διονύσης Λεονάρδος (προσχώρησε λίγο αργότερα στο Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη) και Αθανάσιος Κακογιάννης
ΑΤΤΙΚΗΣ: Κώστας Σωτηρίου
ΑΧΑΪΑΣ: Γιώργος Σπηλιόπουλος και Μήτσος Παπαθανασόπουλος (πήρε την έδρα του Ιωάννη Πλαπούτα, με απόφαση του εκλογοδικείου)
ΒΟΙΩΤΙΑΣ: Μελέτης Κανιάρης
ΔΡΑΜΑΣ: Γιώργος Ευαγγέλου και Αριστείδης Παπαδόπουλος
ΕΒΡΟΥ: Ορέστης Αντώνογλου και Θεοχάρης Κεραμιτζόγλου
ΕΥΒΟΙΑΣ: Νότης Καπνίσης και Νίκος Καραθοσπόρης
ΗΜΑΘΙΑΣ: Φίλιππος Περισοράτης
ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ: Ιωάννης Αθητάκης και Μανώλης Πρωιμάκης
Α΄ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Γιάννης Πασαλίδης, Βασίλης Εφραιμίδης, Μιχάλης Κύρκος, Αλέξανδρος Καλλιδόπουλος και Ευτύχης Γιαρένης
Β΄ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αναστάσιος Τσιάρας, Ιωάννης Γιαλώφας και Δημήτρης Κελτεμλίδης
ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: Νίκος Σκοπούλης (πατέρας της Φωτεινής Σκοπούλη, νυν υφυπουργού Υγείας και στελέχους της ΔΗΜΑΡ) και Μιχάλης Χριστογιώργος
ΚΑΒΑΛΑΣ: Άγγελος Λασκαρίδης και Κωνσταντίνος Κωνσταντάρας
ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ: Χρήστος Φιλίππου και Βασίλης Μπρακατσούλας (πολύ αργότερα έγινε βουλευτής του ΠΑΣΟΚ).
ΚΕΡΚΥΡΑΣ: Γεράσιμος Πρίφτης και Γιάννης Δραγονέτης
ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ: Σπύρος Διβάρης
ΚΙΛΚΙΣ: Ιωάννης Γαβριηλίδης
ΚΟΖΑΝΗΣ: Σεραφείμ Καρασάββας
ΛΑΣΙΘΙΟΥ: Γεώργιος Παπαγεωργίου
ΛΑΡΙΣΑΣ: Ηλίας Σκυλλάκος (θείος του Αντώνη Σκυλλάκου, μετέπειτα βουλευτή του ΚΚΕ), Αλέξανδρος Χονδρονάσιος και Χρήστος Παγώνης
ΛΕΣΒΟΥ: Ηλίας Ηλιού, Μιχάλης Γαληνός και Παναγιώτης Γλιγλής
ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: Αναστάσιος Τσιάντος, Ευάγγελος Σκούρας και Ιωάννης Σιαφλέκης
ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ: Δημήτρης Μερλόπουλος και Αναστάσιος Κολαμπάς
Α΄ ΠΕΙΡΑΙΑ: Αντώνης Μπριλλάκης, Τάσος Βουλόδημος, Κώστας Αθανασιάδης και Δημήτρης Παινέζης
Β΄ ΠΕΙΡΑΙΑ: Γιάννης Παπαδημητρίου, Ελένη Μπενά, Δημήτρης Καρακουλουξής, Γιώργος Αράπης
ΠΕΛΛΑΣ: Κώστας Τσιγάρας και Νίκος Παπαδημητρίου
ΠΙΕΡΙΑΣ: Χαρίλαος Μπούσιος
ΣΑΜΟΥ: Ιπποκράτης Ζαΐμης
ΣΕΡΡΩΝ: Δημήτρης Σπυρίδης και Αθανάσιος Παπαθανασίου
ΤΡΙΚΑΛΩΝ: Αλέξανδρος Τσιπώρης
ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ: Βάσω Θανασέκου
ΦΩΚΙΔΑΣ: Γεώργιος Κατσίμπας
ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ: Επαμεινώντας Ρήγας
ΧΑΝΙΩΝ: Κώστας Χιωτάκης και Ιωάννης Κοντουδάκης
ΧΙΟΥ: Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος
Η Δημοκρατική Ένωσις του Τσιριμώκου
Από τους 79 βουλευτές που εκλέχθηκαν με την ΕΔΑ, οι 58 δήλωσαν μέλη της και 21 ανεξάρτητοι.
Δώδεκα από τους τελευταίους έπειτα από ένα χρόνο προχώρησαν, με τις ευλογίες της ΕΔΑ, στη συγκρότηση νέου κόμματος με τον τίτλο «Δημοκρατική Ένωσις».
Οι: Η. Τσιριμώκος (πρόεδρος και κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος), Κ. Αθανασιάδης, Γ. Αράπης, Γ. Βαλούρδος, Τ. Βουλόδημος, Μ. Γαληνός (πέρασε αργότερα στην Ένωση Κέντρου, από την οποία αποχώρησε μετά τα «Ιουλιανά», ορκίστηκε υπουργός και το 1977 ακολούθησε τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στο Κόμμα Νεοφιλευθέρων), Σ. Διβάρης, Α. Καλλιδόπουλος (μετά το 1974 στεγάστηκε διαδοχικά σε Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις, Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία και ΠΑΣΟΚ), Μ. Κύρκο, Η. Μπερεδήμα, Δ. Παινέζη και Κ. Πυρομάγλου.
Καθαρή «πρωτιά» της ΕΡΕ
Σε εκείνη την αναμέτρηση η ΕΡΕ παρά τη σημαντική μείωση του ποσοστού της (41,16% έναντι 47,38% το 1956) πέτυχε μια καθαρή νίκη. Και τη μόνη μη αμφισβητήσιμη της ιστορίας της.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε ρισκάρει (με τη διάλυση της Βουλής) και πέτυχε το στόχο του.
Έτσι έξι ημέρες μετά τις εκλογές σχημάτιζε τη νέα κυβέρνησή του, έχοντας ένα επιπλέον επιχείρημα στη φαρέτρα του για την εδραίωση της κυριαρχίας του στον αστικό πολιτικό κόσμο: Τον επαπειλούμενο κίνδυνο της Αριστεράς, τον οποίο νομιμοποιείτο να επικαλείται φραστικά αφού η ΕΔΑ ήταν το δεύτερο κόμμα της Βουλής.
Οι διώξεις και ο Τσάτσος
Και οι Αριστεροί τι έλεγαν γι’ αυτή τους την επιτυχία; Αφού την πανηγύρισαν με την ψυχή τους στην αρχή, έφθασαν στο σημείο να… αναθεματίσουν την ώρα και τη στιγμή αφού «η νίκη, όμως, αυτή θα ξυπνήσει και πάλι τα δαιμόνια του αντικομμουνισμού και τις μνήμες του Εμφυλίου» (Σπύρος Λιναρδάτος, «Πολιτική και πολιτικοί», εκδόσεις «Προσκήνιο», 1999, σελ. 181).
Παραστατικά, το μετεκλογικό κλίμα περιέγραψε ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιάννης Παπαδημητρίου («Η αναλαμπή της Αριστεράς», εκδόσεις Φιλίστωρ, 2001, σελ. 70-72):
«Επειδή το κύμα των διώξεων φούσκωνε όλο και περισσότερο και ο Κ. Καραμανλής είχε κόψει σκόπιμα την επαφή με την αξιωματική αντιπολίτευση, αποφασίστηκε να γίνει διάβημα διαμαρτυρίας στον υπουργό Προεδρίας (σ.σ.: και μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας) Κωνσταντίνο Τσάτσο.
Το διάβημα έγινε από τον Ηλία Ηλιού κι εμένα, και αφού διαμαρτυρηθήκαμε για τις διώξεις, του επιδώσαμε και σημείωμα με συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Ο Κ.Τσάτσος κατά ωμό τρόπο μάς απάντησε: “Ακούστε κύριοι.
Τα κράτη της Δύσης διαθέτουν ως ανασχετικά φράγματα κατά του κομμουνιστικού κινδύνου τον καθολικισμό και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Εμείς δεν διαθέτουμε τίποτα απ’ αυτά.
Μετά από εμάς έρχεσθε εσείς. Ε, δεν πρόκειται να σταυρώσουμε τα χέρια και να παραδοθούμε. Θα σας αντιμετωπίσουμε με τα Σώματα Ασφαλείας και τα άλλα όργανα του κράτους. Έχομε ευθύνες απέναντι του έθνους».
Τα κόμματα που έσβησαν και ο Παπαδόπουλος που γεννήθηκε
Το «κύκνειο άσμα» δύο ιστορικών κομμάτων που μονομαχούσαν στην πολιτική ζωή από τις αρχές της δεκαετίας του ’20 ήταν εκείνες οι εκλογές: του Κόμματος Φιλελευθέρων (η προσπάθεια επανασύστασής του στη δεκαετία του ’80 από τον εγγονό του ιδρυτή του, Νικήτα Βενιζέλο, απέτυχε) και του Λαϊκού Κόμματος.
Οι συναρχηγοί Γεώργιος Παπανδρέου και Σοφοκλής Βενιζέλος περιορίστηκαν στην τρίτη θέση με ποσοστό 20,67% και 36 βουλευτές, ενώ ο Ντίνος Τσαλδάρης, κάνοντας μια ύστατη προσπάθεια να επιβιώσει από το «τσουνάμι» που επέφεραν στον πολιτικό του χώρο ο Παπάγος από το 1951 και ο Καραμανλής το 1955, συμμάχησε με τους Κανελλόπουλο, Στεφανόπουλο, Τουρκοβασίλη, Γκοτζαμάνη και Κετσέα στην «Ένωσιν Λαϊκού Κόμματος» Το 2,94% τους έφερε στην πέμπτη θέση (με 4 έδρες) και τον ίδιο εκτός Βουλής!
Τέταρτος με ποσοστό 10,62% και 10 βουλευτές ο συνασπισμός που συγκρότησαν οι… παρ’ ολίγον συνεργασθέντες με την ΕΔΑ πολιτικοί αρχηγοί Μαρκεζίνης, Αλαμανής, Παπαπολίτης και Μπαλτατζής, η «Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ένωσις».
Μόνο στην Κρήτη
Το παραδοσιακό προπύργιο του βενιζελισμού, η Κρήτη, ήταν εκείνο που έδωσε «πρωτιές» στο Κόμμα Φιλελευθέρων: 58,29% στο Λασίθι, 57,89% στο Ρέθυμνο, 49,05% στα Χανιά και 41,88% στο Ηράκλειο.
Όμως απέδωσε εκλογικά και η ενσωμάτωση στους συνδυασμούς του δύο εκ των 15 που είχαν αποχωρήσει από την ΕΡΕ: Με 33,69% διατήρησε την έδρα του στη Θεσπρωτία ο Πιτούλης, ενώ το ίδιο συνέβη και με τον Δερδεμέζη (20,73% του Κ.Φ. στα Ιωάννινα). Μαζί τους πήγαν και ο Μπάλλας (στην Καρδίτσα) αλλά δεν εκλέχτηκε, όπως και ο Καρασπήλιος (στην Αχαΐα) που πολιτεύτηκε με την Ένωση Λαϊκού Κόμματος.
Μετεκλογικά παραιτήθηκαν και οι δύο συναρχηγοί, το κόμμα «έσβηνε» με προσωρινή ηγεσία και, αφού Παπανδρέου και Βενιζέλος έκαναν διάφορους πολιτικούς πειραματισμούς, ξαναβρέθηκαν μαζί το 1961 στην Ένωση Κέντρου.
Οι Πελοποννήσιοι
Μόνο στην Πελοπόννησο (κι εκεί όχι παντού) κατάφερε η Ένωσις Λαϊκού Κόμματος να συγκεντρώσει διψήφια ποσοστά: 21,20% στην πατρίδα του Τσαλδάρη Κορινθία αλλά και με τον Παπαληγούρα (ο οποίος επανεκλέχτηκε βουλευτής) στις τάξεις της. Στην Ηλεία, γενέτειρα του Στεφανόπουλου 30,86%, στην Αρκαδία (του Τουρκοβασίλη) 11,89%, στην Αργολίδα 11,48% και στην Αχαΐα (του Κανελλόπουλου και του Καρασπήλιου) 11,32%.
Αντίθετα, 6,74% κατέγραψε στη Μεσσηνία, παρά τη συμμετοχή του (εκ των 15) Σπέντζα στο ψηφοδέλτιο, και 6,03% στη Λακωνία.
Οι άλλοι αρχηγοί του σχήματος πολιτεύτηκαν σε περιφέρειες, όπου η ΕΛΚ συγκέντρωσε μικρότερο ποσοστό από το πανελλαδικό της: Στην Α’ Αθήνας (2,40%) ο Τσαλδάρης με τον Κετσέα και στην Α’ Θεσσαλονίκης (1,79%) ο Γκοτζαμάνης.
Μακεδόνες, Θράκες και τέως….. ΕΡΕτζήδες
Από τους 4 ηγέτες της ΠΑΔΕ, μόνο οι τρεις μπήκαν στη Βουλή. Ο Παπαπολίτης έμεινε απ’ έξω…
Μεγάλη δύναμη σημείωσε το σχήμα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, όπου καταλυτική υπήρξε η παρουσία των Αγροτικών του Μπαλτατζή: 38,21% στην Ξάνθη με τον ίδιο επικεφαλής, στη Δράμα με τον Θεοφύλακτο Παπαπαναγιώτου 28,39%, στην Καβάλα με τον Θεόδωρο Λυμπερίδη 27,85%, στον Έβρο με τον Ιωάννη Τριανταφυλλίδη 21,67% αλλά και στη Ροδόπη με τον Σταύρο Γουδελή 19,03%, παρότι ο τελευταίος δεν εκλέχτηκε.
Ισχυροί εμφανίστηκαν και οι Αγροτικοί και στη Μαγνησία (19,66%), όπου ο υποψήφιός τους Αλέξανδρος Μέρος υπερίσχυσε των αποχωρησάντων από την ΕΡΕ Αποστολίδη και Μήτρου που συμμετείχαν στο ψηφοδέλτιο της ΠΑΔΕ. Βουλευτή ανέδειξε το ΚΑΕ και στις Σέρρες (τον Κωνσταντίνο Πεταλωτή), όπου η ΠΑΔΕ έλαβε 17,22% αλλά και πολύ καλά πήγε στη Β’ Θεσσαλονίκης (16,19%) με τον Γεώργιο Καραγκιόζη.
Υψηλά ποσοστά συγκέντρωσε επίσης το εκλογικό σχήμα στη Χίο, με τον προερχόμενο από το χώρο της ΕΠΕΚ Νικόλαο Ζορμπά (33,52%), στη Βοιωτία (20,37%) με τον μετέπειτα πρόεδρο της Βουλής Δημήτριο Παπασπύρου, στην Πιερία (18,91%), στην Πέλλα (18,64%) με πρώτο του συνδυασμού τον Θωμά Ανδρεάδη της ΕΠΕΚ, στη Φλώρινα με τον παλαιό βουλευτή της ΕΠΕΚ Στέφανο Κότσιανο (17,26%) και στην Καρδίτσα με τον Αλαμανή (17,24%).
Βουλευτής της ΠΑΔΕ εκλέχτηκε στη Φθιώτιδα (27,07%) ο Λάμπρος Ευταξίας, ο οποίος είχε αποχωρήσει στις 15 Νοεμβρίου 1956 από την ΕΡΕ (λόγω διαφωνιών στους χειρισμούς για το Κυπριακό), αλλά στις εκλογές του 1961 επανέκαμψε στα ψηφοδέλτιά της.
Πολιτεύτηκαν μαζί της αλλά δεν εκλέχτηκαν κι άλλοι δύο από τους «δεκαπέντε», ο Γκελεστάθης (18,87%) στη Φωκίδα και ο Καρρέρ (13,16%) στη Ζάκυνθο.
Τέλος, τρεις από τους 15 (Ράλλης Νικόλιτσας και Παπαδόπετρος) δεν πολιτεύτηκαν, ενώ οι δύο που απέσυραν την υπογραφή τους και πολιτεύτηκαν πάλι με την ΕΡΕ ήταν ο Λιαρούτσος στις Κυκλάδες που επανεκλέχτηκε και ο Πετροπουλάκος στον Πειραιά που απέτυχε.
Η δημόσια πρώτη του μετέπειτα «εθνοσωτήρα»
Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές της 11ης Μαΐου μια περίεργη συνάντηση προκάλεσε ο νικητής των εκλογών.
Την περιέγραψε με τη χαρακτηριστική του πένα, δέκα χρόνια αργότερα (11 Αυγούστου 1968) με άρθρο του στον «Ελεύθερο Κόσμο», ο εκδότης της εφημερίδας Σάββας Κωνσταντόπουλος:
«Ενθυμούμαι ότι ολίγας ημέρας μετά τας εκλογάς ο Κ. Καραμανλής μας εκάλεσε, μερικούς φίλους, εις την Κηφισιάν, όπου έμενε κατά το θέρος. Ήμεθα περίπου δέκα πρόσωπα: Δημόσιοι λειτουργοί, πολιτικοί και δημοσιογράφοι.
Διεξήχθη ευρυτάτη συζήτησις διά την μελλοντικήν πορείαν της νέας κυβερνήσεως.
Όταν ετελειώσαμε και ήμεθα έτοιμοι να αναχωρήσωμεν, ηρώτησε εάν κανείς εκ των παρισταμένων επιθυμούσε να φέρη επί τάπητος άλλο θέμα. Εδόθη αρνητική απάντησις.
Μέχρι της στιγμής εκείνης ουδείς είχεν ομιλήσει διά το θέμα της κομμουνιστικής απειλής και του εκτάκτως ανησυχητικού αποτελέσματος των εκλογών.
Το έθεσα υπό συζήτησιν. Ο Κ. Καραμανλής ανεγνώρισε ότι πράγματι το πρόβλημα τούτο ήτο το σπουδαιότερο όλων.
Η συζήτησις εκείνη έγινε αφορμή να συγκροτήσει ο Κ. Καραμανλής μίαν αφανή επιτροπήν, εις την οποίαν συμμετείχον διακεκριμένοι διανοούμενοι, διά την παρακολούθησιν, τη θεωρητικήν και την πολιτικήν, του κομμουνιστικού προβλήματος.
Εις την επιτροπήν εκείνην έτυχε να γνωρίσω, διά πρώτην φοράν, τον ήδη πρωθυπουργόν κ. Γεώργιον Παπαδόπουλον και να εκτιμήσω την σκέψιν του. Μετείχεν εις αυτήν ως αξιωματικός.
Ο μακαρίτης καθηγητής εις το Εθνικόν Μετσόβιον Πολυτεχνείον Άγγελος Προκοπίου, μέλος και αυτός της επιτροπής, είχε πει περί του Γεωργίου Παπαδο-πούλου.
-Το μυαλό αυτού του αξιωματικού είναι ξυράφι. Είμαι βέβαιος ότι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος θα παίξη κάποτε πρώτον ρόλον.
Η προφητεία επαλήθευσε».
istorikesphotografies.blogspot
