Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΡΔΑΣ
Διαβάστε ΕΔΩ το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ και
ΕΔΩ το ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
της αποκαλυπτικής ανάλυσης για την ελληνοτουρκική κρίση του 1987
Ο Τουργκούτ Οζάλ διαβεβαίωσε τον λόρδο Κάρινγκτον ότι αποδεχόταν τη διαμεσολάβηση. Στις 3 ξημερώματα Σαββάτου, ο Ανδρέας Παπανδρέου, μέσω του Γ. Καψή, διεμήνυσε στον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ ότι η Ελλάδα δεν θα δεχόταν πολιτικές συνομιλίες επί νομικού ζητήματος, όπως ήταν η υφαλοκρηπίδα, αλλά θα εκτιμούσε απόλυτα τις προσπάθειες του για αποκλιμάκωση.
Αποστάσεις από την ελληνοτουρκική κρίση πήραν η Σοβιετική Ένωση, οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τα αραβικά κράτη. Τη στάση των εν λόγω χωρών σχολίασε ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας μετά τις ενημερώσεις που έκανε στους πρεσβευτές τους, όταν οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν κατά πόσον του εκδήλωσαν την συμπαράσταση τους:
«Η συμπαράσταση τους είναι ο αγώνας για τη διατήρηση της ειρήνης που κινδυνεύει από τις τουρκικές προκλήσεις. Πρόκειται για χώρες που παίζουν σημαντικό ρόλο στα διεθνή πράγματα και η συμβολή τους είναι θετική».
Όμως καμία από τις χώρες του Ανατολικού συνασπισμού ή του Τρίτου Κόσμου δεν υιοθέτησε συνολικά τις ελληνικές θέσεις για το Αιγαίο.
Σχετικά με τα αποτελέσματα του μηνύματος που μετέφερε στον πρόεδρο της Βουλγαρίας Τεοντόρ Ζίβκοφ ο υπουργός Εξωτερικών, είπε στους δημοσιογράφους: «Αντιμετωπίζουν κι εκείνοι τα στρατεύματα των Τούρκων στην ευρύτερη περιοχή κι έχουν κι εκείνοι σύνορα με την Τουρκία. Είναι πολύ φυσικό να ανησυχούν. Μια σύγκρουση ελληνοτουρκική θα επηρεάσει τη Βαλκανική και μπορεί να βρεθούμε, χωρίς να το θέλουμε, μπροστά σε μια βαλκανική σύρραξη».
Την περίοδο εκείνη, οι Βούλγαροι είχαν προειδοποιήσει πως θα κατέρριπταν αμέσως τα τουρκικά αεροπλάνα που θα παραβίαζαν τον βουλγαρικό εναέριο χώρο.
Φεύγοντας από το υπουργείο Εξωτερικών ο σοβιετικός πρεσβευτής Βίκτορ Στουκάλιν προέβη σε μια γενική ειρηνευτική έκκληση: «Δεν υπάρχει κατάσταση που να μην υπάρξει περαιτέρω όξυνση. Η περιοχή είναι νευραλγική για τον κόσμο και γι’ αυτό πρέπει να παρθούν όλα τα μέτρα σύμφωνα με την Πράξη του Ελσίνκι».
Στο Αιγαίο η Ελλάδα παρέταξε όλο σχεδόν το στόλο της. Τουλάχιστον 60 μεγάλα και μικρά πολεμικά σκάφη περιπολούσαν με διαταγές για χρήση των όπλων προκειμένου να παρεμποδισθεί αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Το κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας συνεδρίασε το πρωί της 27ης Μαρτίου στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων του υπουργείου Άμυνας. Οι εντολές προέβλεπαν ακόμη και βύθιση του «Πίρι Ρέις» σε περίπτωση που δεν συμμορφωνόταν. Ο τότε αρχηγός στόλου Χρήστος Λυμπέρης γράφει στο βιβλίο του Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες πως «μια τέτοια εξέλιξη ήταν μέσα στις εντολές που είχε ο στόλος και υπήρχαν σχέδια ενέργειας γι’ αυτό».
Το Πολεμικό Ναυτικό βρέθηκε προετοιμασμένο, γιατί είχε προγραμματισθεί η άσκηση «Ποσειδών – Δία» από τις 30 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου. Τις ημερομηνίες αυτές συνδύασαν οι Τούρκοι με την ημερομηνία λήξης του δικαιώματος ερευνών της κοινοπραξίας «Ντένισον», με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στην παρερμηνεία των ελληνικών προθέσεων.
Την προσωπική του εμπειρία από το ηθικό του λαού καταγραφεί ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης στο παραπάνω βιβλίο του αναφερόμενος στο πρωινό της 27ης Μαρτίου, όταν επισκέφθηκε ασθενούντες ναύτες:
«Στο νοσοκομείο απευθύνομαι στους ασθενείς και τους καλώ να εγκαταλείψουν τα κρεβάτια και να πάνε στα πλοία τους, γιατί έχουμε ανάγκες. Επιχειρώ να ερεθίσω το εθνικό τους φιλότιμο. Τους είπα: “Πώς θα αισθανθείτε όταν αύριο θα σας ρωτούν εσύ πού ήσουν στην κρίση;”. Η προσδοκία μου ξεπεράστηκε. Σχεδόν όλοι τους έφυγαν γρήγορα για τα καράβια. Δεν είχαμε φαινόμενα προσέλευσης για εισαγωγή στο νοσοκομείο. Αισθάνθηκα υπερήφανος γι’ αυτή τη νεολαία»
Σχετικά με την γρήγορη ανάπτυξη του στόλου στο Αιγαίο, έστω και με ελλείψεις, ο ναύαρχος Λυμπέρης εξηγεί:
«Επίσημα η εμπλοκή του στόλου στην κρίση αρχίζει με τη λήψη του σήματος ΓΕΝ στις 27 Μαρτίου και ώρα 02:48, με το οποίο κηρύχτηκε κατάσταση στρατιωτικού ανταιφνιδιασμού από τις επτάμισι το πρωί της ίδιας μέρας σε όλες τις υπηρεσίες του ΠΝ, πλην Ιονίου. Με απλά λόγια, αυτό σήμαινε ότι υπήρχε κίνδυνος ενδεχόμενης τουρκικής στρατιωτικής ενέργειας τις επόμενες τριάντα έξι ώρες.
«Όταν έφθασε το σήμα, η ανάκληση προσωπικού και η ανάληψη ετοιμότητας υλικού ήταν ήδη σε εξέλιξη. Τα αντιτορπιλικά με σύστημα πρόωσης ατμοστρόβιλου είχαν μπει στη διαδικασία αφής λεβήτων και οι καπνοί από τις τσιμινιέρες πύκνωσαν. Είχε στηθεί στην κυριολεξία ένα πανηγύρι κινητοποίησης. Δίνουν και παίρνουν παραδόσεις και παραλαβές καυσίμων, λιπαντικών, πυρομαχικών, νερού, τροφίμων και άλλων υλικών. Τα ρυμουλκά αραιώνουν τα αντιτορπιλικά στους σημαντήρες. Οι σηματωροί, ριγμένοι επάνω στους προβολείς περιορισμένου τομέα, ανταλλάσουν σήματα. Οι επικοινωνίες σε προμελετημένα σχέδια ενεργοποιούνται και αυτές, έστω και αν πολλοί θα έβριζαν για την εικόνα των τηλεφωνικών συνδέσεων. Μια από τις αμαρτίες του ναύσταθμου ήταν πάντα τα τηλέφωνα.
»Έδωσα προτεραιότητα στην κινητοποίηση των πυραυλακάτων και ακολούθησαν τα υποβρύχια, οι φρεγάτες, τα αντιτορπιλικά και τα λοιπά πλοία. Αντιμετώπισα το δίλημμα: “Tι προέχει από τα δυο, ταχεία ανάπτυξη του στόλου χωρίς ολοκλήρωση της κινητοποίησης εις βάρος του χρόνου ανάπτυξης;”. Επέλεξα το πρώτο. Τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου απέχουν από τη Σαλαμίνα εκατόν εξήντα έως διακόσια σαράντα ναυτικά μίλια, ενώ οι Τούρκοι είναι δίπλα τους. Το βάρος συμπλήρωσης της κινητοποίησης σε θέσεις αραίωσης του στόλου έπεφτε κυρίως στους ώμους του ναυάρχου Καταγά, διοικητή Διοικητικής Μέριμνας του Ναυτικού. Η εσωτερική προετοιμασία των πλοίων γινόταν με βάση τις οδηγίες του αρχηγού Στόλου και τα βιβλία μάχης».
Όσον αφορά τη γραμμή που είχαν οι κυβερνήτες των πλοίων:
«οι εντολές του ΓΕΝ ήταν σαφείς και καθόριζαν: φανερές επιχειρήσεις, επιμονή στις επαφές υποβρυχίων και χρησιμοποίηση τη νύχτα φωτεινών προβολέων για αναγνώριση πλοίων. Ακόμη, τα πλοία ήταν ελεύθερα να στρέφουν τα ραντάρ οπλικών συστημάτων και τον οπλισμό προς τα τουρκικά πλοία, ανάλογα με τις ενέργειες τους. Θα ανταποδίδαμε την παρενόχληση-πρόκληση στο ίδιο βαθμό και στην ίδια έκταση που θα δεχόμαστε από τουρκικά πλοία (οφθαλμός αντί οφθαλμού)».
Η διαδικασία αναχώρησης υπήρξε ταχύτατη:
«Το ΓΕΝ με σήμα του στις 27 Μαρτίου και ώρα 04:04 διέταξε τη δεύτερη μοίρα αντιτορπιλικών, αποτελούμενη από τρία αντιτορπιλικά, να αποπλεύσει στις 27 Μαρτίου και ώρα 08:30 για τη Σκύρο. Με δεύτερο σήμα στις 27 Μαρτίου και ώρα 06:06 διατάχθηκε ο απόπλους των πλοίων από τον ναύσταθμο το ταχύτερο δυνατό και μέχρι της 27 Μαρτίου και ώρα 04:04 διέταξε τη δεύτερη μοίρα αντιτορπιλικών, αποτελούμενη από τρία αντιτορπιλικά, να αποπλεύσει στις 27 Μαρτίου και ώρα 08:30 για τη Σκύρο. Με δεύτερο σήμα στις 27 Μαρτίου και ώρα 06:06 διατάχθηκε ο απόπλους των πλοίων από τον ναύσταθμο το ταχύτερο δυνατό και μέχρι τις 27 Μαρτίου και ώρα 12:00. Στο ίδιο σήμα καθορίζονταν οι αρχικές θέσεις αραίωσης των πλοίων. Ήταν μια αραίωση που επέτρεπε επιτήρηση των κινήσεων του τουρκικού στόλου, δυνατότητα συγκέντρωσης ισχύος σε απαιτούμενη περιοχή και αμοιβαία κάλυψη των πλοίων.
»Ο απόπλους των πλοίων έγινε συντονισμένα υπό τον έλεγχο του αρχηγού Στόλου από τη φρεγάτα “ΕΛΛΗ”. Ήταν μια μεγάλη επιχείρηση από μόνη της, αν σκεφθεί κάποιος τον αριθμό των πλοίων – άνω των εξήντα πέντε-, τους διαφορετικούς τύπους και τη στενότητα του χώρου.
»Τα ταχέα σκάφη – πυραυλάκατοι, τορπιλάκατοι- απέπλευσαν υπό τον πλοίαρχο Άγγελο Χρυσικόπουλο από τις 07:57 της 27ης Μαρτίου.
»Τα έντεκα αντιτορπιλικά και η φρεγάτα “ΕΛΛH” », συνεχίζει ο Χρ. Λυμπέρης, «απέπλευσαν στις 27 Μαρτίου, στο διάστημα από 08:00 έως 09:20, χωρισμένα σε τρεις μονάδες επιχειρήσεων. Η μία, υπό τον πλοίαρχο Γ. Δεμέστιχα (αρχηγός τάξης, ευφυής αξιωματικός, με πολλές επαγγελματικές ικανότητες), αραιώθηκε στο Β. Αιγαίο, με έργο την κλειστή παρακολούθηση του “Σισμίκ”, εφόσον έβγαινε στο Αιγαίο, σύμφωνα με τις προαναγγελίες του τουρκικού επιτελείου. Η δεύτερη μονάδα, υπό τον διοικητή αντιτορπιλικών αρχιπλοίαρχο Α. Βασιλειάδη (σεμνός αξιωματικός αλλά και ενθουσιώδης, με καλοσύνη), κινήθηκε στο Κ. Αιγαίο και παρείχε προστασία στα πλοία μεταφοράς ενισχύσεων στα ακριτικά νησιά. Η τρίτη μονάδα, υπό τον κυβερνήτη του αντιτορπιλικού “ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ”, έπλευσε αρχικά στην περιοχή Κυκλάδων και στη συνέχεια στην περιοχή Βόρειων Σποράδων μέχρι πέρατος των επιχειρήσεων. Όλες οι μονάδες των αντιτορπιλικών τηρούσαν ετοιμότητα ανάληψης επιθετικών επιχειρήσεων».
Έτσι οι πολιτικές κινήσεις του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου πήραν αξιόπιστη υπόσταση με τις κινήσεις του στόλου: « Το Ναυτικό είναι το όπλο εκείνο που προσφέρεται στη διπλωματία στο χειρισμό κρίσης. Είναι σαν την βεντάλια που την ανοιγοκλείνεις ανάλογα με την εξέλιξη και τα μηνύματα που θέλεις να περάσεις στον αντίπαλο και σε τρίτους» υπογραμμίζει ο Χρ. Λυμπέρης. Στο πρώτο σήμα που έστειλε ο τότε αρχηγός του στόλου, στις 27 Μαρτίου, αναφερόταν σαφώς η προοπτική σκληρού χτυπήματος:
ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ-ΑΜΕΣΟ
«Από: Αρχηγό Στόλου Εν πλω (ΑΣ/Π)
»Προς: Πλοία και Διοικήσεις Στόλου
»Θέμα: Επιχειρησιακές κατευθύνσεις ΑΣ
270508 ΜΑΡ. ’87
»Με ανάληψη από πλοία ετοιμότητας για επιχειρήσεις παρέχονται οι ακόλουθες επιχειρησιακές κατευθύνσεις Αρχηγού Στόλου.
Απόπλους πλοίων εκτελεστεί κατά ομάδες υπό συντονισμόν ΑΣ.
Από απόπλου φυλακές κατά τοιχαρχίες.
Εκτελεστεί δοκιμή όλου του Από απόπλου φυλακές κατά τοιχαρχίες.
Από απόπλου φυλακές κατά τοιχαρχίες.
υλικού με τεχνικές ασκήσεις προς απόκτηση ετοιμότητας για ανάληψη πολεμικών Απόπλους πλοίων εκτελεστεί κατά ομάδες υπό συντονισμόν ΑΣ.
αποστολών. Εκτελεστούν εντατικά γυμνάσια ελέγχου βλαβών.
Αναφορές εντοπισμού κοινοποιούνται ΑΣ/Π.
Ετοιμότητα εφαρμογής τακτικής παραπλάνησης, σύμφωνα με εγχειρίδιο ηλεκτρονικού πολέμου.
Να δοθεί προτεραιότητα σε θέματα διοικήσεως ελέγχου και να τηρείται ενήμερος ο ΑΣ/Π.
Να επιδιωχθεί οικονομία καυσίμων στο πλαίσιο των διεξαγόμενων επιχειρήσεων.
Προσοχή στη λήψη μέτρων προς αποφυγήν αμοιβαίων παρεμβολών μεταξύ φίλιων μονάδων.
Αυστηρή εφαρμογή κανόνων ασφάλειας επικοινωνιών. Να περιοριστούν οι φωνητικές εκπομπές σε δίκτυα HF και UHF.
Όσα μαχητικά αεροσκάφη προσεγγίζουν και δεν αναγνωρίζονται ως φίλια να εγκλωβίζονται και να διατηρείται ετοιμότητα βολής.
Να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην απόκτηση και στη διατήρηση εικόνας θέσεων και κινήσεων του αντιπάλου και των δυνατοτήτων του.
Ετοιμότητα οπλικών συστημάτων άμεση.
Σε επαφή με τον αντίπαλο να υφίσταται ανά πάσα στιγμή ετοιμότητα πρώτης βολής, εάν απαιτηθεί.
Μετά την έναρξη βολής να τηρηθεί το δόγμα “κτύπα σκληρά”. Συνέχισε το κτύπημα μέχρι εξουθένωσης του αντιπάλου».
Προσοχή στη λήψη μέτρων προς αποφυγήν αμοιβαίων παρεμβολών μεταξύ φίλιων μονάδων
Αυστηρή εφαρμογή κανόνων ασφαλείας επικοινωνιών. Να περιοριστούν οι φωνητικές εκπομπές σε δίκτυα HF και UHF.
Όσα μαχητικά αεροσκάφη προσεγγίζουν και δεν αναγνωρίζονται ως φίλια να εγκλωβίζονται και να διατηρείται ετοιμότητα βολής.
Να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην απόκτηση και στη διατήρηση εικόνας θέσεων και κινήσεων του αντιπάλου και των δυνατοτήτων του.
Ετοιμότητα οπλικών συστημάτων άμεση.
Σε επαφή με τον αντίπαλο να υφίσταται ανά πάσα στιγμή ετοιμότητα πρώτης βολής, εάν απαιτηθεί.
Μετά την έναρξη βολής να τηρηθεί το δόγμα «κτύπα σκληρά». Συνέχισε το κτύπημα μέχρι εξουθενώσεως του αντιπάλου.
Το ξημέρωμα της 28ης Μαρτίου, ο αρχηγός του στόλου Χρήστος Λυμπέρης έστειλε στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού νέα εκτίμηση της κατάστασης:
«…Η πολιτικοστρατιωτική κατάσταση προβάλλεται στον στόλο σαν ένταση, χωρίς θερμά επεισόδια. Αναμένεται συγκέντρωση τουρκικών πλοίων στο Β. Αιγαίο να ενισχυθεί. Αν και μέχρις στιγμής δεν έχουμε ένδειξη παρουσίας υποβρυχίων στο Βόρειο και Κεντρικό Αιγαίο, σε τομείς ζωτικής κυκλοφορίας ελληνικών ναυτικών μονάδων. Επίπεδο ετοιμότητας στόλου υψηλού. Ηθικό ακμαίο. Διατηρείται ετοιμότητα για ανάληψη προωθημένων επιχειρήσεων».
ΑΥΡΙΟ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ