Του Βασίλη Κοψαχείλη•
Η 8η Νοεμβρίου 2014 είναι μία ημερομηνία που δεν θα ξεχάσει ποτέ ο σημερινός Πρωθυπουργός. Θα τη χρησιμοποιήσει δε πολλές φορές, αν και όποτε πάμε σε εκλογές, ακριβώς για να τονίσει τις επιτυχίες της κυβέρνησής του μέσα σε ένα τόσο δύσκολο εσωτερικό και διεθνές περιβάλλον.
Μετά από χρόνια διεθνοπολιτικής απραξίας, ο κ. Αντώνης Σαμαράς μαζί με τους Προέδρους της Κύπρου και της Αιγύπτου και με το Ισραήλ να παρακολουθεί στον προθάλαμο, προχώρησαν σε ένα αποφασιστικό βήμα κοινής συνεργασίας για τα ζητήματα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Οι επαφές δεν περιορίστηκαν μόνο στα ενεργειακά και στο ζήτημα της ΑΟΖ. Ήταν πολύ ευρύτερες. Ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι η συνάντηση είχε και τις ευλογίες του Λευκού Οίκου.
Μέχρι εδώ όλα καλά. Μπράβο στον Πρωθυπουργό και στα στελέχη της κυβέρνησης του, που αποφάσισαν να οργανωθούν και να τολμήσουν. Και μπράβο και στον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης και Υπουργό Εξωτερικών κ. Βενιζέλο, που προετοίμασε το έδαφος για την προχθεσινή επιτυχή συνάντηση.
Όπως όμως συνήθως συμβαίνει, οι κίνδυνοι κρύβονται στις λεπτομέρειες. Και είναι πολλές οι λεπτομέρειες που κρύβουν κινδύνους. Θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος στις επισημάνσεις μου.
1. Η Πολιτική του Λευκού Οίκου ΔΕΝ εκφράζει την ασκούμενη από το State Department πολιτική των ΗΠΑ.
Για τους μη γνώστες του πολύπλοκου συστήματος άσκησης εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, οι ενθαρρυντικές δηλώσεις του Αντιπροέδρου Μπάιντεν για το Κυπριακό και το δικαίωμα της Κύπρου να ασκεί κυριαρχία επί των ενεργειακών της αποθεμάτων, δείχνει ευμενή μεταστροφή και προσέγγιση των ΗΠΑ προς τις Ελληνο-Κυπριακές θέσεις.
Στην πραγματικότητα, και ιδιαίτερα μετά το πρόσφατο καταστροφικό εκλογικό αποτέλεσμα για τους Δημοκρατικούς στα δύο Σώματα του Κογκρέσου, ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος και ο Λευκός Οίκος πρακτικά δεν εκφράζουν παρά προσωπικές απόψεις. Τις απόψεις τους δεν τις συμμερίζεται η γραφειοκρατία του State Department, δεν τις συμμερίζεται ένα μεγάλο και ισχυρό κομμάτι των Δημοκρατικών και θεσμικά οι αποφάσεις τους, ανά πάσα στιγμή, μπορούν να μπλοκάρονται από το ελεγχόμενο από τους Ρεπουμπλικάνους Κογκρέσο. Σε μία κίνηση ιδιαίτερης σημασίας, με αφορμή τη συνταξιοδότηση του σημερινού Αναπληρωτή ΥΠΕΞ, ο Πρόεδρος Ομπάμα διόρισε στη θέση του τον προσωπικό του σύμβουλο επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής. Ο παραπάνω διορισμός επιβεβαιώνει τις εδώ και πολλά χρόνια πληροφορίες για διάσταση απόψεων μεταξύ Λευκού Οίκου και State Department και ερμηνεύεται ως σαφέστατη προσπάθεια του Αμερικανού Προέδρου να ελέγξει το Υπουργείο Εξωτερικών του. Επιπλέον αυτό που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι ότι σε κάθε περίπτωση οι σημερινοί ένοικοι του Λευκού Οίκου το 2016 θα είναι παρελθόν. Άρα το να προχωρούμε σε στρατηγικές συμμαχίες στην περιοχή μας με βάση τις προσωπικές απόψεις και παροτρύνσεις των σημερινών ενοίκων του Λευκού Οίκου με τους όποιους περιορισμούς έχουν, είναι από μόνο του πολύ παρακινδυνευμένο.
2. Το ότι συμφωνούν οι ΗΠΑ δεν σημαίνει ότι συμφωνούν και οι Βρετανοί.
Οι εξελίξεις των καιρών μας ήρθαν να διαψεύσουν άλλη μία στερεότυπη εικόνα που έχουμε για τις σχέσεις ΗΠΑ-Βρετανίας. Πράγματι για πολλές δεκαετίες, και ιδιαίτερα μετά την σχέση που είχαν αναπτύξει η Βρετανή Πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ με τον Αμερικανό Πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν, υπήρχε μία σύμπνοια μεταξύ των δύο κρατών στις αποφάσεις τους σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, σε τέτοιο βαθμό, που όλοι μιλούσαν για τον Αγγλοσαξονικό άξονα.
Μετά το 2008 και ιδιαίτερα μετά το 2010, το σκηνικό αυτό μεταβάλλεται. Κυρίως δύο στοιχεία συντελούν προς τούτο.
Το πρώτο στοιχείο έχει να κάνει με την από κοινού (Λευκός Οίκος – Βρυξέλες) στοχοποίηση του ειδικού καθεστώτος του Σίτυ του Λονδίνου, στην προσπάθεια των δύο αυτών κέντρων να ελέγξουν την παγκόσμια διακίνηση του χρήματος. Χάρη στο ειδικό καθεστώς του Σίτυ, η Βρετανία σήμερα καταφέρνει και στέκεται ακόμη όρθια. Άρα η όποια παρέμβαση στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του Σίτυ αποτελεί casus belli για το Ηνωμένο Βασίλειο, και σε αυτή την προσπάθεια έχει πρωτοστατήσει ο Λευκός Οίκος παρακινώντας και το σύστημα των Βρυξελλών να ασκεί πιέσεις στον Βρετανό Πρωθυπουργό.
Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με το γεγονός ότι η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και της Βρετανίας δεν εδράζεται πλέον σε κοινά μεταξύ τους συμφέροντα. Για να μπορέσει να επιβιώσει του ανταγωνισμού και της πίεσης που δέχεται η Βρετανία, σταδιακά αυτονομείται και αναβιώνει τις παλιές και δοκιμασμένες συνταγές της Αγγλικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών που την έκαναν Αυτοκρατορία στο παρελθόν. Εκδίδει ομόλογα στο Κινεζικό νόμισμα, ανακάμπτει διεθνοπολιτικά και ενισχύει την παρουσία της στην Ινδία και ευρύτερα στον Ινδικό Ωκεανό. Γνωρίζει ότι δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί ευθέως με τις ΗΠΑ. Αποφεύγει τις ανοικτές συγκρούσεις, λειτουργεί υπονομευτικά όσο οι καλοί της δεσμοί με το Αμερικανικό State Department της επιτρέπουν, περιμένει και είναι έτοιμη να δημιουργήσει τα δικά της τετελεσμένα σε δευτερεύοντα θέατρα όπως είναι αυτό της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Γι’αυτό ΠΡΟΣΟΧΗ!
3. Η Τουρκία περιμένει την αφορμή για να δημιουργήσει ανεξέλεγκτη ένταση στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Η στρατηγική ΟΛΩΝ των μεγάλων δυνάμεων που έχουν έμμεσα και άμεσα συμφέροντα στην περιοχή μας (ΗΠΑ, Ρωσία και Βρετανία) εδράζεται στην αρχή της ισόρροπης δυσαρέσκειας. Όπως δεν θέλουν μία ισχυρή Ελλάδα έτσι δεν θέλουν και μία ισχυρή Τουρκία. Εκεί που ο Ερντογάν έκανε την διαφορά – άσχετα από τις συνεχείς αστοχίες του Πρωθυπουργού του Νταβούτογλου – είναι ότι κατέστησε την Τουρκία σεβαστή στις διεθνείς σχέσεις. Κανείς δεν μπορεί να αγνοεί την Τουρκία, είτε αυτό αρέσει είτε δεν αρέσει. Με ένα πληθυσμό κοντά στα 80 εκατομμύρια η Τουρκία έχει εσωτερική αγορά για να στηρίξει την παραγωγική της βάση. Και έχει μία βιομηχανία ανταγωνιστική στο διεθνές εμπόριο. Η Τουρκία μπορεί να κτυπηθεί, αλλά δεν μπορεί να καταστραφεί πλέον – και αυτό είναι επιτυχία του Ερντογάν. Ο Ερντογάν όμως είναι και επικίνδυνα φιλόδοξος. Η αίσθηση που του έχει καλλιεργηθεί ότι δεν είναι εξαρτώμενος από κανένα σε συνδυασμό με την νέο-οθωμανική του ροπή τον έχουν στοχοποιήσει – τουλάχιστο έχει στοχοποιηθεί τόσο από τη Μόσχα όσο και από την Ουάσιγκτον. Η συμπεριφορά του στο ζήτημα της Συρίας και η στάση του απέναντι στο λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος έχει εκνευρίσει πολλούς και του ασκούν μεγάλες πιέσεις. Ο Ερντογάν θα αναζητήσει τρόπο να ξεφύγει. Η Κύπρος και τα ενεργειακά της Νοτιοανατολικής Μεσογείου αποτελούν πεδίο λαμπρό για την δημιουργία, από την πλευρά της Τουρκίας, επεισοδίου που θα μπορούσε δυνητικά να δημιουργήσει τετελεσμένα που θα χρησιμοποιούσε για να έχει κάτι να ανταλλάξει σε ένα μελλοντικό τραπέζι διαπραγματεύσεων σε ότι αφορά τις ξένες επιδιώξεις και σχεδιασμούς στην περιοχή. Οπότε το αμέσως επόμενο ερώτημα είναι πόσο ΠΟΛΙΤΙΚΑ έτοιμες είναι, Λευκωσία και Αθήνα, να αντιδράσουν σε μία αιφνιδιαστική κλιμάκωση της Τουρκίας.
4. Ο Παράγοντας της Πολιτικής Αστάθειας
Αθήνα και Λευκωσία συνομιλούν με Κάιρο και Τελ Αβίβ για να συντονίσουν τις μεταξύ τους ενέργειες για τον έλεγχο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Στην Αθήνα υπάρχει ακόμη η εκκρεμότητα για την εκλογή Πρόεδρου της Δημοκρατίας που μπορεί να μας οδηγήσει και σε εθνικές εκλογές μέσα στην Άνοιξη του 2015. Ας υποθέσουμε, ωστόσο, ότι η πολιτική βούληση δεν θα μεταβληθεί, όποια παράταξη και αν αναδειχθεί νικήτρια των ενδεχόμενων εκλογών.
Για το Ισραήλ και την Αίγυπτο το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο.
Το σημερινό σύστημα του Λευκού Οίκου θεωρεί τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου μέρος του προβλήματος στο Παλαιστινιακό ζήτημα. Θεωρούν ότι αν αποδυναμωθεί πολιτικά, αν ο κυβερνητικός συνασπισμός που τον στηρίζει καταρρεύσει, τότε θα αρθούν και τα εμπόδια στην ολοκλήρωση της προσπάθειας ίδρυσης Παλαιστινιακού κράτους σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΟΗΕ. Άρα υπάρχει ανοικτό ένα μεγάλο ζήτημα πολιτικής σταθερότητας στο Ισραήλ. Επίσης, οι μεγάλες, Ισραηλινών συμφερόντων, εξορυκτικές εταιρείες, έχουν παράλληλα στενές σχέσεις και συμφέροντα και με την Τουρκία που είναι μεγάλη και σημαντική αγορά. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως ανάμεσα στα επιχειρηματικά και τα κρατικά συμφέροντα των Ισραηλινών θα επικρατήσει τελικά η πολιτική βούληση.
Στην Αίγυπτο, ο Πρόεδρος Σίσι δείχνει ότι είναι ηγέτης που γνωρίζει καλά το πολιτικό παιχνίδι. Ωστόσο η εξουσία του στηρίζεται σε ευαίσθητες εξωτερικές και εσωτερικές ισορροπίες. Τα προβλήματα της Αιγυπτιακής κοινωνίας είναι ανοικτά και πιεστικά. Αν παύσει η στήριξη από τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ προς το σύστημα εξουσίας του τότε πολιτικά καθίσταται ιδιαίτερα ευάλωτος.
5. Σχηματισμός δύο Ανταγωνιστικών Μπλοκ στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Οι εξελίξεις ευνοούν τον σχηματισμό δύο ανταγωνιστικών μπλοκ στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Από τη μία είναι το μπλοκ Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου με το Ισραήλ με το ένα πόδι να στηρίζει πολιτικά ενώ με το άλλο πόδι – το επιχειρηματικό – να κρατάει αποστάσεις ασφαλείας και αναμονής μέχρι να δει πως θα εξελιχθούν οι καταστάσεις, και τον Λευκό Οίκο κουμπάρο στο προξενιό.
Από την άλλη σχηματίζεται ένα μπλοκ με την Τουρκία στο προσκήνιο, το State Department σε ρόλο επιτήδειου ουδέτερου και την Βρετανία, καλυμμένα και έξυπνα, εμμέσως να προωθεί τα δικά της συμφέροντα.
Βραχυπρόθεσμα το πρώτο μπλοκ δείχνει να έχει δυναμική πρόκρισης.
Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το δεύτερο μπλοκ έχει τη δύναμη και την αντοχή να επικρατήσει, και αυτό είναι ένα στοιχείο που πρέπει να προβληματίσει την Αθήνα.
Το Πρώτο Βήμα έγινε, αλλά χωρίς Σοβαρή Στρατηγική θα Αποτύχει
Η Ελληνική στρατηγική θα πρέπει να είναι στρατηγική επιχειρηματία και όχι τζογαδόρου. Θα πρέπει να μας διδάξει η Ισραηλινή στάση που αφήνει ανοικτούς διαύλους, τουλάχιστο στο επιχειρηματικό-επιχειρησιακό επίπεδο.
Δεν έχουμε κανένα συμφέρον να παίξουμε το χαρτί του άξονα ή να εκχωρούμαστε πρόθυμοι στους αμφίβολους σχεδιασμούς των ενοίκων του Λευκού Οίκου. Θα πρέπει οι κινήσεις μας να είναι προσεκτικές. Ο στρατηγικός μας σχεδιασμός δεν θα πρέπει να αποκλείει τα Βρετανικά συμφέροντα. Μάλιστα θα πρέπει να δημιουργήσουμε τέτοιες συνθήκες ισορροπίας ανάμεσα στα Αμερικανικά και τα Βρετανικά συμφέροντα, που να αποκλείουν την Τουρκία από τους Βρετανικούς σχεδιασμούς στην περιοχή μας. Αυτό σημαίνει και γενναίες πρωτοβουλίες από Ελληνικής πλευράς. Είμαστε έτοιμοι;
Με την τριμερή συνάντηση έγινε ένα πρώτο θετικό βήμα. Ωστόσο, εύκολα το πλεονέκτημα μπορεί να μετατραπεί σε πρόβλημα, αν δεν υπάρξει από Ελληνικής πλευράς σοβαρός σχεδιασμός παρεμβολής των δικών μας ιδιαίτερων συμφερόντων ανάμεσα στα Αμερικανικά (Λευκός Οίκος) και Βρετανικά συμφέροντα στην περιοχή.