Το γλωσσάρι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας – λέξεις και έννοιες που μας σημάδεψαν

Μια παλιά κινέζικη παροιμία λέει: “να γνωρίζεις τον εχθρό σου, καλύτερα από τον φίλο σου”…

Η ιστορία μας έχει “χορτάσει” από “φίλους” και αποδεδειγμένα ότι έχουμε καταφέρει σαν έθνος το έχουμε καταφέρει μόνοι μας. Η ιστορία μας έχει διδάξει επίσης, πως νίκες σε οποιοδήποτε επίπεδο (στρατιωτικό, διπλωματικό) τις πετύχαμε, όταν μπήκαμε στη νοοτροπία και μάθαμε να σκεφτόμαστε σαν τον εχθρό και ποτέ όταν θεωρούσαμε τα πάντα δεδομένα (πχ. “ατυχής πόλεμος 1897, Μικρασιατική καταστροφή 1922)

 

Για την Οθωμανική περίοδο έχουν γραφτεί πολλά και όλα είναι λίγο πολύ γνωστά. Το onalert σας παρουσιάζει σήμερα ένα γλωσσάρι εννοιών και λέξεων της Οθωμανικής περιόδου, των 400 χρόνων σκλαβιάς που συχνά ακούμε και διαβάζουμε αλλά γνωρίζουμε ελάχιστα ή και καθόλου. Ποιος ξέρει να πει με σιγουριά τι σημαίνει ακριβώς ο ΑΓΑΣ, ο ΜΠΕΗΣ, ο ΔΕΦΤΕΡΔΑΡΗΣ, ΤΟ ΝΤΕΡΒΣΙΜΕ, Ο ΠΑΤΙΣΑΧ, ο ΓΑΖΗΣ το ΧΑΡΑΤΣΙ το ΤΣΟΓΛΑΝΙ;

ABDAL: όνομα που δίνανε σε περιφερόμενους, σε πλανόδιους δερβίσηδες

ACEMI OGLAN: Οι νέοι του παιδομαζώματος πριν εκπαιδευτούν και γίνουν Γενίτσαροι, ή μπουν στην υπηρεσία του παλατιού του Σουλτάνου

ADALETNAME: Σουλτανικό Διάταγμα για την αποκατάσταση μιας επιλήψιμης πράξης που έκανε η τοπική αρχή σε κάποια περιοχή.

AGA: Ο γνωστός Αγάς. Τίτλος που σημαίνει αρχηγός, επικεφαλής και απαντάται κυρίως σε στρατιωτικά σώματα. Πχ Αγάς των Γενιτσάρων

AKCE: Στα ελληνικά τον λέγαμε Ακτσές η Άσπρο. Το κλασσικό νόμισμα που κυριάρχησε στη μεγαλύτερη περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

AVARIZ: Έκτακτος φόρος που επιβαλλόταν σε περιόδους κρίσης και ανάγκης. Η λέξη αβαρία στα ελληνικά σημαίνει το ίδιο .

BABA: Την Οθωμανική περίοδο ονομάζανε Μπαμπά τον αρχηγό του τάγματος των Μπεκτασήδων δερβίσηδων Σούφι. Με το πέρασμα των χρόνων η λέξη χρησιμοποιήθηκε και στην ελληνική οικογένεια με την έννοια του πατέρα.

BAS KADIN: Η πρώτη τη τάξη γυναίκα του χαρεμιού.

BEKTASHI: Μυστικιστικό Τάγμα Δερβίσηδων που ίδρυσε ο Χατζή Μπεκτάς Βελί. Συνήθως είχαν καλές σχέσεις με τον Σουλτάνο, εν αντιθέσει με τους Μεβλανάδες που δεν ήταν τόσο φίλοι του “κατεστημένου”

BEY: Σαν τίτλος είναι πρίγκηπας, αλλά ουσιαστικά Μπέηδες, ήταν οι κυβερνήτες μιας περιοχής, μιας ηγεμονίας. Ο Μπέης διοικούσε το Μπεηλίκι.

BEYLERBEYI: Ο Μπεηλέρμπεης είναι ο Διοικητής ανώτερος του Μπέη και στον πόλεμο είχε τιμητική θέση δίπλα στον Σουλτάνο. Το Μπεηλερμπειλίκι είναι μια τεράστια περιοχή που διοικούσε. Κάποια στιγμή υπήρχαν 2 Μπεηλερμπειλίκια στην αχανή Οθωμανική αυτοκρατορία. Ένα της Ανατολής (ANADOLU) και ένα της Δύσης, της Ευρώπης (RUMELI). Αργότερα για λόγους καλύτερης διοίκησης έγιναν περισσότερα

BIAT: Όρκος υποταγής στον Σουλτάνο που μόλις ανέλαβε τα καθήκοντα του.

BIRUN: Ο εξωτερικός χώρος του παλατιού.

CALIF: Ο χαλίφης. Ο τιμητικά διάδοχος.

CARIYE: Σκλάβα, η χαμηλότερη βαθμίδα στην ιεραρχία του χαρεμιού.

CHAVUS: Ο γνωστός Τσαούσης. Αξιωματικός με καθήκοντα πολλές φορές στρατιωτικού αστυνομικού. Επιφορτισμένος να εκτελεί τις προσταγές του Σουλτάνου και να τις πραγματοποιεί.

CELALI:Ή στα ελληνικά Τζελαλής. Επαναστάτες κατά του Σουλτάνου τον 16ο αιώνα. Έδρασε στις Ανατολικές επαρχίες.
ÇIFT RESMI:φόρος για τα αγροκτήματα
DANISHMEND:μαθητής σε ιεροδιδασκαλείο , σε μεντρεσέ

DEFTERDAR: Ο δεφτερδάρης κατά το ελληνικότερον. Υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο.

DEVSIRME: επίσημα αναφέρεται σαν “ η εισφορά των χριστιανικών παιδιών για εκπαίδευση στο παλάτι.” Ανεπίσημα θα το πούμε εμείς σαν Παιδομαζωμα δια της βίας πολλές φορές.

DIVAN I HUMAYUN: το αυτοκρατορικό συμβούλιο όπου συνήθως προέδρευε ο Μεγάλος Βεζίρης. Συχνά πυκνά ο Σουλτάνος παρακολουθούσε μυστικά, τι γινόταν μέσα από το καφασωτό χωρίς να τον καταλαβαίνουν οι συμμετέχοντες στο συμβούλιο και εάν έλεγαν κάτι που δεν του άρεσε, με το πέρας του συμβουλίου, απλά έχαναν το κεφάλι τους.

ESNAF: Εμείς το λέμε και σινάφι. Συντεχνία κυρίως εμπόρων, αλλά και άλλων επαγγελμάτων και τεχνίτων.

EYALET: Το λέμε ακόμη και εγιαλέτι στα ελληνικά και σημαίνει η επαρχία.

FERMAN: όπως λέμε φιρμάνι. Το σουλτανικό διάταγμα.

FETWA: το λέμε ακόμη και στα ελληνικά ο γνωστός φετβάς. Ουσιαστικά είναι η γραπτή απάντηση πάνω σε ένα νομικό ζήτημα.

GAZA – GAZI: Είναι ο ιερός πόλεμος για λογαριασμό του Ισλάμ. Γαζής είναι ο στρατιώτης που μάχεται για τη δόξα του Ισλάμ

HARAC: σας λέει κάτι η λέξη; Το χαράτσι, ο φόρος που επιβάλλονταν στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς. (ΣτΣ:Ισχύει ακόμη και σήμερα για όλους τους Έλληνες.)

HAREM: το χαρέμι. Ουσιαστικά είναι τα δωμάτια των γυναικών σε ένα οθωμανικό σπίτι. Σε μεγάλες περιόδους ουσιαστικά κυβερνούσε την αυτοκρατορία.

HAREM AGACI: ο Αγάς του χαρεμιού. Συνήθως ήταν μαύρος ευνούχος. Από την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και έπειτα απέκτησε τεράστια δύναμη και επιρροή και με τις μηχανορραφίες του είχε δύναμη σαν τον μεγάλο βεζίρη. Άλλες φορές βέβαια το κεφάλι του φιγούραρε παλουκωμένο στα δέντρα μπροστά από το Τοπ Καπί.

HAS ODA: ο οντάς το δωμάτιο του Σουλτάνου

HAS ODALIK: η αυτοκρατορική παλλακίδα.

ICOGLANI: το παιδί του παιδομαζώματος. Στα ελληνικά η λέξη ιτς-ογλάν, έχει άλλη έννοια

IMARET: συγκρότημα από δημόσια κτίρια που υποστηρίζονται από κάποιο βακούφιον.

JANISSARIES: Ότι και να πούμε για τους Γενίτσαρους είναι γνωστό. Οι ειδικές δυνάμεις του οθωμανικού στρατού (νέος στρατός σημαίνει για την ακρίβεια ο γενίτσαρος). Καρπός του παιδομαζώματος χριστιανόπαιδων. Ατρόμητη και ανίκητη μονάδα τους δυο πρώτους αιώνες, παρακμιακή και παρασιτική όλους τους επόμενους. Φυλάργυροι, αναποδογύριζαν το καζάνι από όπου έτρωγαν σαν ένδειξη δυσαρέσκειας, όταν απαιτούσαν περισσότερα χρήματα, και εξεγείρονταν με το παραμικρό. Τους εξολόθρευσε με κανόνια μέσα στους κοιτώνες τους ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β.

KADI: ο Καδής, ο δικαστής. Ο γνωστότερος σε εμάς είναι ο Χατζή Χαλήλ Εφέντης , ο καδής των Αθηνών, ο οποίος την περίοδο της επανάστασης, απέτρεψε με προσωπικές ενέργειες του, την σφαγή όλων των ανδρών της πόλης που είχε αποφασίσει ο Σουλτάνος. Εκλήθη στην Πόλη και το πλήρωσε με τη ζωή του.

KALFA: Ο κάλφας, ήταν ανώτερος δημόσιος υπάλληλος.

KANUN: νόμοι , κανόνες που θέσπισε ο Σουλτάνος

LEVEND: αρχικά η έννοια της λέξης ήταν υποτιμητική. Σήμαινε κάποιον χωρίς πατρίδα, ή κάποιον ανεπρόκοπο. Αργότερα πολλοί Λεβέντες χρησιμοποιήθηκαν από τον Χαιρετίν Μπαρμπαρόσα στα πλοία του για να κάνουν τα ρεσάλτα στα άλλα πλοία. Δουλειά δύσκολη, επικίνδυνη με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας. Η έννοια της λέξης άλλαξε και ο Λεβέντης είναι ότι και για εμάς. Ο ανδρειωμένος, ο χαλκέντερος, το παλικάρι. Συνήθως οι Λεβέντες στα οθωμανικά πλοία ήταν Έλληνες.

MEDRESE: ο μεντρεσές το ιεροδιδασκαλείο.

MULK: απαντάται ακόμη και στα ελληνικά. Το μούλκι. Η ιδιοκτησία ακινήτων

OSMANLI: Οθωμανός.

PANDISAH: Μια από τις πολλές ονομασίες του Σουλτάνου.

REAYA: ο ραγιάς. Ο τελευταίος τροχός της άμαξας. Πλήρωνε μόνο φόρους και είχε ελάχιστα δικαιώματα.

SIPAHI: Ο σπάχης, το ιππικό των Οθωμανών.

SEYHULISLAM: ο ανώτατος θρησκευτικός άρχοντας. Η κορυφή της θρησκευτικής πυραμίδας. Ο μοναδικός που μπορούσε να φέρει αντίρρηση στον Σουλτάνο, βέβαια όχι πάντα με επιτυχία.

TUGRA: το μονόγραμμα του Σουλτάνου. Η υπογραφή του σε αραβική γραφή. Ο κάθε σουλτάνος είχε την δική του ξεχωριστή τουγρά.

ULEMA: ο ουλεμάς, θρησκευτικός λειτουργός συχνά με ευρεία λαϊκή δύναμη. Κάποιες φορές και δάσκαλος.

VAKIF: Βακούφι, θρησκευτική περιουσία αφιερωμένη σε κοινωνικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Δίχως φόρους από τον σουλτάνο.

VALIDE SULTAN: Η μητέρα του σουλτάνου. Γυναίκα με τεράστια επιρροή σε πολλούς σουλτάνους. Η επιρροή της ήταν ακόμη μεγαλύτερη όταν κάποιος σουλτάνος είχε ψυχολογικά προβλήματα.

VEZIR I AZAM: Ο μεγάλος βεζίρης. Ο εκτελών χρέη πρωθυπουργού. Ο δεύτερος τη τάξη μετά το Σουλτάνο. Να αναφέρουμε ότι σε ολόκληρη την οθωμανική περίοδο οι περισσότεροι μεγάλοι βεζίρηδες δεν ήταν Τούρκοι. Υπήρχαν πολλοί Έλληνες, Βόσνιοι και Αλβανοί.