Shaul Kimhi & Ely Karmon *
Σαφώς, οι δραματικές αλλαγές στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο που από το 2003,είναι πρωθυπουργός της Τουρκίας.Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπήρξε ιδιαίτερα ειλικρινής στην κριτική του για το Ισραήλ, και ώθησε τις διπλωματικές και στρατιωτικές σχέσεις στα πρόθυρα της διάλυσης. Τι κάνει τον Ερντογάν “τσιμπούρι” ;
Έγγραφα του Wikileaks που προέρχονται από την αμερικανική πρεσβεία στην Άγκυρα περιέχουν μια σειρά παρατηρήσεων για την προσωπικότητα του Ερντογάν και τον τρόπο που λειτουργεί, με βάση πληροφορίες από διάφορες πηγές. Χρησιμοποιώντας υλικό από τα έτη 2004-2010, και με τη δέουσα προσοχή, είναι δυνατό να ρίξουν φως σε κάποια ψυχολογικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την ιδεολογική και πολιτική συμπεριφορά του πρωθυπουργού.
Με τη χαρισματική και πειστική προσωπικότητά του, ο Ερντογάν έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τον εαυτό του σε μεγάλο μέρος πολιτών της Τουρκίας ως έναν ηγέτη που νοιάζεται για αυτούς και ο οποίος είναι άξιος να τον ακολουθούν. Ταυτόχρονα, έχει επίσης εντυπωσιάσει πολιτικούς ηγέτες του κόσμου.
Ο πρωθυπουργός είναι αλαζονικός, βλέποντας τον εαυτό του ως ένα σημαντικό ηγέτη, που επιλέχθηκε από το Θεό για να οδηγήσει τον τουρκικό λαό. Αυτό υποστήριξε σ΄ ένα σημείο της ομιλίας του το 2003 στο συνέδριο του κόμματος AKP , επικαλούμενος το Κοράνι, για να πείσει σχετικά για την αποστολή του από το Θεό. Βλέπει τον εαυτό του, να έχει έναν ηγετικό ρόλο στον μουσουλμανικό κόσμο. Ωστόσο, επειδή ο ίδιος είναι αποφασισμένος να παραμείνει στην εξουσία, έχει επίσης μια ισχυρή ρεαλιστική προσέγγιση , όπως αποδεικνύεται από τον τρόπο που έχει αποστασιοποιηθεί από το ακραίο ισλαμικό παρελθόν χωρίς να ωθήσει την ισλαμική ατζέντα με πάρα πολύ πίεση.
Επίσης, ακόμη και αν δεν θέλει να γίνει αντιληπτό είναι φιλο-Αμερικανός και αναγνωρίζει τη σημασία των καλών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.Απόδειξη ότι δέχτηκε την ανάπτυξη στην Τουρκία ενός συστήματος ραντάρ του ΝΑΤΟ για να υπερασπιστεί την Ευρώπη από την ιρανική πυραυλική απειλή .
Μόλις ο Ερντογάν δείχνει να φτάνει σε μια απόφαση ή μια πεποίθηση, από την οποία λέει ότι δεν θα υποχωρήσει,γίνεται επιρρεπής σε συμβιβασμό. Αυτό προκύπτει από όσα αναφέρονται στα έγγραφα που αποκάλυψε το Wikileaks.
Ο Ερντογάν στηρίζεται μόνο σε ένα μικρό κύκλο συμβούλων και δεν επιδιώκει ουσιαστικό διάλογο είτε με τους ηγέτες του κόμματος και της κυβέρνησής του, ή με το Κοινοβούλιο γενικά.
Στη πραγματικότητα είναι αυτός που ουσιαστικά κρατά ενωμένα τα στελέχη του του κόμματός του, που αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων και θέσεων.
Οι παρατηρητές λένε ότι ο Ερντογάν σχεδιάζει τα πολιτικά βήματά του εκ των προτέρων, με στόχο την αύξηση του ελέγχου του σε διάφορα ιδρύματα. Αυτά περιλαμβάνουν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπου και εξασφαλίζει ότι οι καθηγητές με ισλαμικό προσανατολισμό θα διορίζονται. Το δικαστικό σύστημα, όπου και έχει αυξήσει την εποπτεία της κυβέρνησης με το διορισμό πολλών φιλοκυβερνητικών εισαγγελέων. Και ακόμη και σε επίπεδο δήμων, όπου έχει προωθήσει μια ισλαμική ημερήσια διάταξη (απαγόρευση αλκοόλ σε περιοχές υπό την αιγίδα των δήμων, θέσπιση χώρων στάθμευσης μόνο για γυναίκες , και δωμάτια προσευχής).
Για το Ισραήλ, είναι ο Ερντογάν προσωπικά υπεύθυνος για την επιδείνωση των διμερών σχέσεων. Μια πηγή σημείωσε ότι ο Ερντογάν έχει ισχυρά αντι-ισραηλινά συναισθήματα, με βάση τις βαθιά ριζωμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις του.
Αμερικανοί διπλωμάτες ανέφεραν ότι οι πηγές τόσο εντός όσο και έξω από την τουρκική κυβέρνηση επιβεβαίωσαν την αίσθηση ότι ο Ερντογάν απεχθάνεται το Ισραήλ.
Δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε βελτίωση των σχέσεων με το Ισραήλ εξαρτάται από το τερματισμό του εμπάργκο του Ισραήλ στη Γάζα, ο Ερντογάν έχει αποδείξει την επιθυμία του να ενισχύσει τους δεσμούς της Άγκυρας με τη Χαμάς, και ως εκ τούτου να ενισχύσει ένα από τα κύρια εμπόδια για την ισραηλο-παλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία.
Οι επαναλαμβανόμενες απειλές του Ερντογάν ότι θα χρησιμοποιήσει το τουρκικό ναυτικό για να αμφισβητήσει όχι μόνο το εμπάργκο, αλλά και τα σχέδια της Κύπρου “για την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο”, έπρεπε να διευκρινιστούν αρκετές φορές με δηλώσεις από το γραφείο του, ότι οι παρατηρήσεις του ήταν …εκτός κειμένου .
Οι απειλές του έχουν προκαλέσει την ισχυρή επίπληξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ η Κύπρος δεσμεύτηκε πρόσφατα για να “μπλοκάρει” την προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας για όσο διάστημα η Άγκυρα αμφισβητεί προκλητικά τα δικαιώματα του νησιού.
Πρόσφατα δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα στο ταξίδι του Ερντογάν στις χώρες της “αραβικής άνοιξης”.Το ταξίδι συνοδεύτηκε από αρκετά ατοπήματα εκ μέρους του. Πίεσε την απρόθυμη αιγυπτιακή κυβέρνηση να του επιτρέψει να επισκεφθεί τη Γάζα, όπου ανέμενε να τον υποδεχτούν σαν σουλτάνο. Οι Αιγύπτιοι, μη θέλοντας να πυροδοτήσουν περαιτέρω τις ήδη τεταμένες σχέσεις με το Ισραήλ, αρνήθηκαν. Ούτε όταν του επιτράπηκε να μιλήσει στην πλατεία Ταχρίρ, και στο φλογερό Cairo Opera House η ομιλία του δεν μεταδόθηκε από την τηλεόραση. Αν και αρχικά αντιμετωπίστηκε σαν ήρωας από την αιγυπτιακή Μουσουλμανική Αδελφότητα, το κάλεσμά του προς τους Αιγυπτίους να υιοθετήσουν ένα κοσμικό σύνταγμα προκάλεσε την άμεση επίπληξη του Εσάμ αλ Αριάν, υπ ‘αριθμόν 2 στο κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης : «Χαιρετίζουμε. τον Ερντογάν ως εξέχοντα ηγέτη, αλλά δεν πιστεύουμε ότι αυτός ή τη χώρα του και μόνο θα πρέπει να ηγούνται στην περιοχή ή τη διατυπώνουν τους μελλοντικούς στόχους της. «
Στην Τυνησία, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η συνεργασία της Τουρκίας με το Ιράν εναντίον του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) «πάει καλά» και ότι οι δύο χώρες «μπορούν να δράσουν από κοινού στο Καντίλ [το βόρειο Ιράκ, περιοχή όπου οι αντάρτες του ΡΚΚ ελέγχουν].
Ο πρεσβευτής του Ιράν στην Τουρκία αμέσως απέκλεισε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ακόμη και η φιλοκυβερνητική, εφημερίδα Zaman δημοσίευσε ένα άρθρο επικρίνοντας τον Ερντογάν για την «διπλωματία των κανονιοφόρων».
Στις 8 Σεπτεμβρίου σε κύριο άρθρο της Cyprus Mail Κύπρος αναφερόταν ότι ο ηγέτης που μέχρι πρόσφατα ήταν υπέρμαχος της περιφερειακής σταθερότητας έχει ξαφνικά μετατραπεί στη μεγαλύτερη απειλή εναντίον της σταθερότητας. Πράγματι, η κυβέρνηση Ερντογάν φαίνεται να έχει μετακινηθεί από τη πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» στη Μέση Ανατολή.
*Ο Καθηγητής Shaul Kimhi είναι επικεφαλής του τμήματος ψυχολογίας του Tel Hai Academic College. Ο Δρ Ely Karmon είναι ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πολιτικής και Στρατηγικής, στο επιστημονικό Κέντρο Herzliya.