Του Δημήτρη Καιρίδη,
Το 1949 οι κομουνιστές του Μάο Τσε Τουνγκ επικράτησαν στον κινεζικό εμφύλιο πόλεμο. Η νίκη των δυνάμεων του Μάο προκάλεσε τεράστια πίεση στην κυβέρνηση του Χάρυ Τρούμαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και πολλοί στην Ουάσιγκτον αναρωτήθηκαν για το ποιος ευθύνεται για την απώλεια της Κίνας; Ένα χρόνο αργότερα, οι Η.Π.Α. αντέδρασαν δυναμικά στην προσπάθεια της κομουνιστικής Βόρειας Κορέας να καταλάβει τη Νότια Κορέα, διεξάγοντας έναν αιματηρότατο πόλεμο για τη διασφάλιση της νοτιοκορεατικής ανεξαρτησίας.
Τα πράγματα στα Δυτικά Βαλκάνια σήμερα δεν είναι τόσο δραματικά. Όμως η οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας, η οικονομική απόκλιση και η απομάκρυνση της προοπτικής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνθέτουν ένα σκηνικό ιστορικής αποτυχίας για την περιοχή.
Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και με τη σειρά. Οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εκτός Ε.Ε. είναι η Αλβανία, η Βοσνία, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο, η ΠΓΔΜ και η Σερβία. Όλες αυτές οι χώρες είναι σημαντικοί γείτονες της Ελλάδας, με τους οποίους η χώρα μας έχει αναπτύξει οικονομικές και κάθε είδους σχέσεις.
Και στις έξι αυτές χώρες οι κυβερνήσεις εκλέγονται με εκλογές, οι οποίες διεξάγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα χωρίς προβλήματα. Ωστόσο, με εξαίρεση τη Σερβία, καμία από τις άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων δεν θεωρείται από τον Economist, τη βρετανική εβδομαδιαία επιθεώρηση ανάλυσης της διεθνούς πολιτικής, ως δημοκρατική. Τα πολιτικά καθεστώτα όλων αυτών των χωρών θεωρούνται «υβριδικά καθεστώτα», κάτι μεταξύ δημοκρατίας και δικτατορίας, με τη Βοσνία να έχει τις χειρότερες επιδόσεις (Western Balkans to 2025: A brighter future or permanent marginalisation, A report by The Economist Intelligence Unit).
Μέσα από έναν συνδυασμό διαφθοράς, νεποτισμού, πελατειακών δικτύων και ελέγχου των ΜΜΕ, οι κυβερνώντες στις περισσότερες από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν σίγουρη την επανεκλογή τους. Το Μαυροβούνιο είναι ένα μονοκομματικό κράτος, όπου κυβερνά η ίδια πολιτική ελίτ από το 1989 και μετά. Στη Βοσνία έχουν επικρατήσει οι εθνοτικές ηγεσίες που διεξήγαγαν τον εμφύλιο πόλεμο την περίοδο 1992-1995 ενώ στο Κόσοβο κυβερνούν οι οπλαρχηγοί του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου, που πολέμησε τον σερβικό στρατό το 1998-1999.
Οι αιτίες για την οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας είναι πολλές, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η οικονομική στασιμότητα και η μετανάστευση των καλύτερων μυαλών της περιοχής στη Δύση, η επιρροή της Ρωσίας, η αποτυχία της ευρωπαϊκής μεταρρυθμιστικής πολιτικής στην περιοχή και η προτίμηση των Δυτικών για ηγέτες που, όπως ο Σέρβος Πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς, εξασφαλίζουν τη σταθερότητα στην περιοχή. Το αποτέλεσμα είναι η εγκαθίδρυση μιας «σταθεροκρατίας» (stabilitocracy) στα Δυτικά Βαλκάνια, που σημαίνει σταθερότητα χωρίς πολέμους ή κοινωνικές εντάσεις αλλά και χωρίς δημοκρατία ή ιδιαίτερες αναπτυξιακές προοπτικές.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την ίδια έκθεση του Economist που μόλις δημοσιεύτηκε, με όρους αγοραστικής ισχύος, το 1990 το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Βοσνίας ήταν στο 30,1% του μέσου όρου της Ε.Ε. των 15 αρχικών μελών της (Ε.Ε-15) ενώ το 2017 το ποσοστό αυτό έπεσε στο 23,5%. Αντίστοιχα, στην ΠΓΔΜ από 33,8% το ποσοστό έπεσε στο 27,8%, στο Μαυροβούνιο από το 51% στο 32% και στη Σερβία (με το Κόσοβο) από το 45,8% στο 31,1%. Την ίδια ώρα, ο μέσος όρος της Ε.Ε. των 11 νέων πρώην ανατολικο-ευρωπαϊκών μελών της (Ε.Ε.-11) αυξήθηκε από το 41,8% στο 56,3%. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η Αλβανία, η οποία ξεκίνησε από πολύ χαμηλά, στο 15,5,% και πλησίασε στο 23,4% σήμερα του μ.ο. της Ε.Ε.-15.
Με άλλα λόγια, ενώ η Κεντρική Ευρώπη, των 11 χωρών που εισήλθαν στην Ε.Ε. το 2004, το 2007 και το 2013, συγκλίνει με τον μ.ο. του εισοδήματος της αναπτυγμένης Δυτικής Ευρώπης της Ε.Ε.-15, τα Δυτικά Βαλκάνια αποκλίνουν και είναι σήμερα περισσότερο φτωχά σε σχέση με την Ευρώπη από ότι το 1990, όταν κατέρρευσε ο κομουνισμός και άρχισε η μετάβασή τους.
Τέλος, ενώ στην πρώτη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. για τα Δυτικά Βαλκάνια στη Θεσσαλονίκη το 2003 υπήρχε αισιοδοξία για ταχεία ενσωμάτωση στην Ε.Ε. μέχρι το 2014, τώρα, στη δεύτερη σύνοδο της Ε.Ε. στη Σόφια, πριν από μερικούς μήνες, η προοπτική της ενσωμάτωσης μάλλον απομακρύνθηκε, με τη Γαλλία να πρωτοστατεί στις αντιδράσεις ενάντια σε μια νέα διεύρυνση της Ε.Ε. στο εγγύς μέλλον.
Εν ολίγοις, την ώρα που τα Δυτικά Βαλκάνια βυθίζονται στη στασιμότητα και την περιθωριοποίηση, οι ενταξιακές προοπτικές των χωρών της περιοχής θολώνουν και άρα εκλείπει και ο εξωγενής εκείνος παράγοντας που θα μπορούσε να λειτουργήσει προωθητικά για τον «εξευρωπαϊσμό» της περιοχής.