Του ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΛΕΒΕΝΤΟΓΙΑΝΝΗ
Μέχρι το ξέσπασμα του ο κόσμος δεν είχε γνωρίσει τόση φρίκη. Μέχρι το ξέσπασμα του η ανθρωπότητα δεν ήξερε τι σημαίνει μαζική κτηνωδία. Μέχρι το ξέσπασμα του η λέξη πόλεμος, όσο τρομερή και εάν ήταν, δεν είχε καμία σχέση με αυτό που θα ακολουθούσε…
Πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, ο πόλεμος που άφησε 19.000.000 νεκρούς, ο πόλεμος που ανέτρεψε τα σύνορα στην μέχρι τότε παγιωμένη Ευρώπη, ο πόλεμος που άφησε διαλυμένες χώρες, που δημιούργησε νέα ιδεολογικά κινήματα και συμμαχίες, ο πόλεμος που δυστυχώς ήταν ο προπομπός ενός ακόμη χειρότερου εφιάλτη που θα ακολουθούσε 21 χρόνια μετά…
Η Ευρώπη μόλις είχε μπει στον νέο αιώνα. Η κοινωνία είχε εισέλθει για τα καλά στην βιομηχανική εποχή- αφήνοντας πίσω την αγροτική- και πλέον λίγες από τις πάλαι ποτέ Μεγάλες δυνάμεις του παρελθόντος είχαν επιβιώσει.
Οι παραδοσιακές αυτοκρατορίες μέχρι την έναρξη του πρώτου Παγκοσμίου ήταν : η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία (Αυστρία και Πρωσία), η Ρωσία και η Οθωμανική αυτοκρατορία. Στο τέλος του το 1918, τέσσερα χρόνια μετά, επί της ουσίας τα πάντα είχαν ανατραπεί. Η Γερμανία είχε καταστραφεί και μάζευε τα κομμάτια της, η Ρωσία πλέον δεν υπήρχε και στη θέση της γεννιόταν η Σοβιετική Ένωση, η Οθωμανική αυτοκρατορία, ο Μεγάλος ασθενής είχε πεθάνει, η Γαλλία παράπαιε προσπαθώντας να καταλάβει τι είχε συμβεί και η Αγγλία μετρούσε τις πληγές της αλλά συνέχιζε να παραμένει αυτοκρατορία. Επίσης για πρώτη φορά, από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο οικονομικός γίγαντας που ονομαζόταν ΗΠΑ, έκανε την εμφάνιση του στα πεδία των μαχών στην Ευρώπη.
ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ
Η Ευρώπη ζούσε την “όμορφη εποχή” την belle epoque. Η βιομηχανία αναπτυσσόταν με ταχύτατους ρυθμούς, οι τράπεζες έβλεπαν καθημερινά τα κεφάλαια τους να αυξάνονται, η επιστήμη και η τεχνολογία έκαναν άλματα. Νέες επενδύσεις για μεγάλα έργα έκαναν παντού την εμφάνιση τους και όλα έδειχναν ότι ο κόσμος προχωράει μπροστά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι και οι άνθρωποι ευημερούσαν. Το αντίθετο. Ο κόσμος στέναζε και ζούσε στο, ή κάτω από το όριο της φτώχειας. Τα αριστερά και σοσιαλιστικά κινήματα έκαναν όλο και πιο έντονα την εμφάνιση τους, αλλά επίσης το ίδιο έκαναν και οι ακραίες εθνικιστικές απόψεις στους κόλπους του απλού λαού.
Η βιομηχανική επανάσταση, η επανάσταση των εργοστασίων και των μηχανών, περίοδος που βίωνε τότε η Ευρώπη, χρειαζόταν 3 πράγματα. Εργατικό δυναμικό ζωτικό χώρο και πετρέλαιο για να λειτουργούν οι μηχανές στα εργοστάσια.
Το 1910 ο Νόρμαν Έιντζελ, ένας φιλελεύθερος δημοσιογράφος, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο «Η Μεγάλη Χίμαιρα» όπου προανήγγειλε το οριστικό τέλος των πολέμων. Η παγκοσμιοποίηση, έλεγε, έχει κάνει πλέον καθαρή παραφροσύνη για τις άρχουσες τάξεις τον πόλεμο. Οι Άγγλοι βιομήχανοι δεν είχαν κανένα συμφέρον να βομβαρδίσουν τις θυγατρικές τους στη Γαλλία. Οι Γάλλοι τραπεζίτες δεν είχαν κανένα λόγο να ανατινάξουν τα μεγάλα έργα που χρηματοδότησαν στη Γερμανία -και να χάσουν έτσι τους τόκους και τα κεφάλαιά τους.
Όμως ο κόσμος δεν ήταν “αγγελικά πλασμένος”. Οι Γερμανοί οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, καθημερινά βίωναν τις συνέπειες του ανταγωνισμού της Βιομηχανίας. Για παράδειγμα ο ταχύς ρυθμός ανάπτυξης της Γερμανίας, έφερε τη χώρα σε αντιπαράθεση με την ήδη παγιωμένη δύναμη, την Αγγλία. Η όξυνση του ανταγωνισμού ανάμεσα στις δύο χώρες για τον έλεγχο του μονοπωλίου γινόταν επικίνδυνη.
Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλαδή η επιθυμία της Γαλλίας να αποκαταστήσει το γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωράινη (που είχε χάσει στο Γαλογερμανικό πόλεμο του 1870 – 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις της με τη Γερμανία.
Την ίδια εποχή, η Αυστροουγγαρία βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία στα Βαλκάνια. Η Ρωσία απεγνωσμένα έψαχνε έξοδο στη Μεσόγειο για να ικανοποιήσει τα δικά της οικονομικά συμφέροντα. Και με τον μανδύα της προστάτιδας χώρας των ορθόδοξων χριστιανών των Βαλκανίων, εργαζόταν πυρετωδώς να το πετύχει. Αυτό όμως έβρισκε κάθετα αντίθετους τους Γερμανούς και τους Αυστροούγγρους.
Τα Βαλκάνια από την άλλη, ζούσαν το δικό τους δράμα. Χώρες φτωχές, χώρες με εντονότατα εθνικά και πολιτικά πάθη, που στηριζόντουσαν στην αγροτική και όχι στη βιομηχανική οικονομία, πολεμούσαν ακατάπαυστα μεταξύ τους από τον προηγούμενο αιώνα. Χαρακτηριστικά να πούμε ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος ξεκίνησε το 1914 και στα Βαλκάνια οι χώρες μεταξύ τους, μέχρι και το 1913 ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν στην απόλυτη παρακμή αλλά οι μεγάλες Δυνάμεις συνέχιζαν να “καλοπιάνουν” για ένα απλό λόγο: Είχε ακόμη υπό τον έλεγχο της τα πετρέλαια της Ανατολής και της Αραβίας.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν στην απόλυτη παρακμή αλλά οι μεγάλες Δυνάμεις συνέχιζαν να “καλοπιάνουν” για ένα απλό λόγο: Είχε ακόμη υπό τον έλεγχο της τα πετρέλαια της Ανατολής και της Αραβίας.
Η Ευρώπη είχε χωριστεί σε 2 στρατόπεδα. Από τη μια οι Ενωμένες Δυνάμεις, η ΑΝΤΑΝΤ και από την άλλη η ΤΡΙΠΛΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ, οι κεντρικές δυνάμεις.
Στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ ήταν η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Σερβία και το Μαυροβούνι, η Ρουμανία, το Βέλγιο και φυσικά οι ΗΠΑ.
Οι δυνάμεις της ΤΡΙΠΛΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ ήταν η Γερμανία, η Αυστροουγγαρία, η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Βουλγαρία.
Από τις αρχές του αιώνα όλες οι “ισχυροί” ρίχτηκαν σε έναν ξέφρενο αγώνα δρόμου ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ενόπλων τους δυνάμεων. Στη Βρετανία οι στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν σχεδόν κατά 30% μέσα στη δεκαετία 1890-1900. Το 1913 ήταν 140% υψηλότερες από ότι το 1887. Η Γερμανία, στα μέσα της δεκαετίας του 1890, δαπανούσε 90 περίπου εκατομμύρια μάρκα κάθε χρόνο για το πολεμικό της ναυτικό. Το 1913 είχε ξεπεράσει τα 400 εκατομμύρια μάρκα. Και οι άλλες Μεγάλες Δυνάμεις δεν πήγαιναν πίσω. Πίσω από τις καθησυχαστικές θεωρίες για τις “Μεγάλες Χίμαιρες”, όλοι προετοιμάζονταν πυρετωδώς για τον Μεγάλο Πόλεμο.
Αλλά και σε διπλωματικό επίπεδο οι προετοιμασίες ήταν εξίσου σκληρές. Οι συμμαχίες προσέγγιζαν χώρες για να τις πάρουν στο άρμα τους. Η Ελλάδα πλήρωσε από την αρχή αυτό τον ανταγωνισμό με εθνικό διχασμό. Είναι γνωστό ότι ο βασιλεύς επιθυμούσε και λόγω καταγωγής να ταχθούμε στο πλευρό των κεντρικών δυνάμεων ή στη χειρότερη (για εκείνον) περίπτωση να παραμείνουμε ουδέτεροι. Από την άλλη ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος με την οξεία πολιτική διαίσθηση του και -όπως αποδείχτηκε από τα γεγονότα- με το αλάθητο πολιτικό του κριτήριο επέμεινε και πέτυχε να γίνουμε μέλη της Ανταντ.
Η Ευρώπη κρατούσε την ανάσα της. Το ξέσπασμα του πολέμου ήταν ζήτημα ισορροπιών. Και οι ισορροπίες διαλύθηκαν στις 28 Ιουνίου του 1914, στο Σεράγεβο της Βοσνίας, Ο Σέρβος φοιτητής Γαβριήλ Πρίντσιπ δολοφονεί τον διάδοχο του Αυστριακού Θρόνου, Φερδινάνδο και τη σύζυγο του Σοφία, την ώρα που το ζεύγος έκανε βόλτα με το ανοιχτό τους αυτοκίνητο στους δρόμους της πόλης. Ο Πρίντσιπ ήταν υπερεθνικιστής και φανατικός οπαδός της πανσλαβικής εθνικιστικής κίνησης (τα πάθη των Βαλκανίων που λέγαμε). Η Αυστρία άδραξε την ευκαιρία της. Έστειλε ταπεινωτικό τελεσίγραφο στη Σερβία την καθιστούσε υπεύθυνη για τη δολοφονία και τις έθετε όρους που οικονομικά αλλά και εδαφικά την διέλυαν.
Ένα μήνα μετά στις 28 Ιουλίου η Αυστροουγγαρία κηρύττει τον πόλεμο κατά της Σερβίας και βομβαρδίζει το Βελιγράδι. Οι Ρώσοι διατάσσουν γενική επιστράτευση και σπεύδουν σε βοήθεια των Σέρβων αλλά οι Γερμανοί που περίμεναν και εκείνοι την ευκαιρία τους κηρύττουν τον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Η σπίθα έγινε φλόγα στην Ευρώπη και δεν άργησε να γενικευτεί.
Οι Γερμανοί επιτίθενται ταυτόχρονα και κατά της μισητής για εκείνους Γαλλίας, και περνούν τις δυνάμεις τους μέσα από το ουδέτερο Βέλγιο. Το Βέλγιο όμως είναι σύμμαχος της Αγγλίας η οποία με τη σειρά της επιτίθεται στη Γερμανία.
Ο Πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν ο πόλεμος του Δυτικού μετώπου. (ο επόμενος παγκόσμιος θα γινόταν ο πόλεμος του Ανατολικού Μετώπου)
Στις τεράστιες εκτάσεις της Δυτικής κεντρικής Ευρώπης Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί θρηνούσαν τα παιδιά τους μέσα στα χαρακώματα. Και όταν λέμε χαρακώματα, κυριολεκτούμε. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν ο πόλεμος των μακρών γραμμών από χαρακώματα.
ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙ ΧΑΡΤΟΥ
Το Γερμανικό σχέδιο το περίφημο “σχέδιο Σλίφφεν” προέβλεπε ταχεία ανάπτυξη των δυνάμεων και προώθηση τους άμεσα μέχρι το Παρίσι. Εάν το κατάφερναν θα έθεταν αμέσως εκτός μάχης στον πρώτο κιόλας χρόνο τη Γαλλία. Οι Γάλλοι από την πλευρά τους που ποτέ δεν συνήλθαν από την απώλεια της Αλσατίας και της Λωράινης εφάρμοσαν το σχέδιο XVII, που ήθελε τις δυνάμεις τους να καταλαμβάνουν τις δυο αυτές περιοχές.
Τελικά οι Γερμανοί αστραπιαία έφτασαν μέχρι τα περίχωρα του Παρισιού και εκεί οι Γαλλικές δυνάμεις στη μάχη του Μάρνη ανέκοψαν την ορμή τους και τους καθήλωσαν. Όλα αυτά υπό τις οδηγίες και εντολές του Γάλλου στρατηγού Ζοζέφ Ζόφφρ.
Βρισκόμαστε ακόμη στον πρώτο χρόνο του πολέμου και οι Γερμανοί αναγκάζονται να μεταφέρουν τις περισσότερες τους μεραρχίες ανατολικά. Το Ρωσικό ιππικό προελαύνει στα εδάφη της Ανατολικής Πρωσίας.
Οι μάχες αποκτούν μια πρωτοφανή σφοδρότητα. Οι νεκροί είναι χιλιάδες από όλες τις πλευρές. Οι Γερμανοί πολεμούν σε δυο μέτωπα. Τα οποία όμως δείχνουν να έχουν σταθεροποιηθεί.
Στο Υπρ του Βελγίου γράφτηκε η χειρότερη σελίδα του πολέμου. Γερμανοί, Άγγλοι και Γάλλοι μέσα στα χαρακώματα προσπαθούν να υπερφαλαγγίσουν ο ένας τον άλλον. Το 1915 οι Γερμανοί ρίχνουν ένα νέο όπλο. Τα αέρια (χλώριο και αέριο μουστάρδας). Χιλιάδες νεκροί. Οι Γαλλικές δυνάμεις σαστίζουν και πανικοβάλλονται. Οι Γερμανοί όμως δεν το εκμεταλλεύονται και δεν επιτίθενται για να σπάσουν το μέτωπο με αποτέλεσμα οι Καναδοί να “κλείσουν” τα ρήγματα. Οι δυνάμεις τις ΑΝΤΑΝΤ καταγγέλλουν την ενέργεια των Γερμανών για χρήση αερίων. Ο Στρατηγός Ζοφφρ θέλει να ανταποδώσει και αποφασίζει ισοπεδωτικό βομβαρδισμό των Γερμανικών δυνάμεων (το περίφημο “μπαράζ”). Ανώφελα όμως. Οι γραμμές των Γερμανών αντέχουν και ενισχύονται από τα μετόπισθεν. Στην επόμενη μάχη οι δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ θα χρησιμοποιήσουν σαν όπλο το αέριο.
Το 1916 οι εμπλεκόμενοι στον πόλεμο αποφασίζουν να ρίξουν όλες τους τις δυνάμεις. Μια πρωτοφανής κινητοποίηση σε έμψυχο αλλά και άψυχο υλικό παγώνει τους αντιπάλους. Οι Γερμανοί ξέρουν ότι είναι ανώτεροι τόσο σε στρατιώτες όσο και σε πολεμικά μέσα από τους Γάλλους και επιτίθενται στο Βερνέν. Εκεί γίνεται ίσως η μεγαλύτερη μάχη του πολέμου. Μετά από μήνες τρομερών μαχών στην περιοχή, οι Γάλλοι καταρρέουν. Οι Αγγλικές δυνάμεις μόλις που προλαβαίνουν και παίρνουν θέσεις μάχης μέσα στα χαρακώματα δίπλα στους υπο διάλυση Γάλλους και ανακόπτουν την Γερμανική επίθεση.
Την 1η Ιουλίου του 1916 οι Άγγλοι αντεπιτίθενται. Η Μάχη του Σόμμ είναι γεγονός. Για πρώτη φορά τα τανκς κάνουν την εμφάνιση τους. Την πρώτη μέρα της μάχης οι Άγγλοι μετρούν 60.000 νεκρούς. Μήνες μετά μέχρι τον Δεκέμβριο οι Άγγλοι μετρούν 1.000.000 νεκρούς. Το ίδιο και οι Γερμανοί που αποφασίζουν να οχυρωθούν στη γραμμή “Χιντενμπουργκ”
Στο Ανατολικό μέτωπο πότε οι Γερμανοί και πότε οι Ρώσοι κέρδιζαν χιλιόμετρα εδάφους στην περιοχή της Πρωσίας της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας. Το 1917 όμως με την Σοβιετική επανάσταση τα δεδομένα ανατρέπονται. Οι Ρώσοι συνθηκολογούν αποχωρούν από τον πόλεμο και ασχολούνται με τα του οίκου τους. Οι Γερμανοί χαλαρώνουν στο Ανατολικό μέτωπο και μεταφέρουν όλες τις δυνάμεις τους στα Δυτικά.
Στα Βαλκάνια οι Σέρβοι κατατροπώνουν τους Αυστριακούς. Η Οθωμανική αυτοκρατορία τάσσεται υπέρ των Γερμανών και βομβαρδίζει την Οδησσό, και ο Βενιζέλος με 300.000 στρατό μπαίνει κάτω από τις διαταγές της ΑΝΤΑΝΤ.
Στο Κιλκίς στη μάχη του Σκρά ο Έλληνας στρατιώτης και αξιωματικός θα αφήσει άφωνη όλη την Ευρώπη. Με πρωτοφανή ορμή θα ισοπεδώσει στην κυριολεξία τις τρομερές Βουλγάρικες αμυντικές οχυρώσεις. Οχυρώσεις που ο Γαλλικός στρατός είχε αποτύχει να διασπάσει ένα χρόνο πριν. Η 122α Γαλλική μεραρχία είχε τραπεί σε φυγή από τα πολυάριθμα πολυβολεία και τις σε βάθος χιλιομέτρων Βουλγαρικές οχυρώσεις.
Στις 30 Οκτωβρίου του 1918 υπογράφεται η συνθήκη του Μούνδρου . Η πρώτη συνθήκη ανακωχής του πολέμου μεταξύ της υπό κατάρρευση Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ. Έντεκα ημέρες αργότερα μέσα σε ένα βαγόνι τρένου, στο Κομπιέν, η Γερμανία συνθηκολογεί άνευ όρων και παραδίδεται. Ένα χρόνο μετά το 1919 στο παλάτι των Βερσαλλιών στην “αίθουσα με τους καθρέπτες” τελειώνει επίσημα ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος. Οι απαξιωτικές και δυσβάσταχτες για του ηττημένους, κυρώσεις θα είναι η απαρχή των δεινών του επόμενου Μεγάλου και φονικότερου πολέμου.
Λίγους μήνες αργότερα, με τη συνθήκη του Νειγύ και των Σεβρών ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα καθηλώσει τους παρευρισκόμενους και θα επιτύχει για την Ελλάδα τη μοναδική ίσως (έστω και πρόσκαιρη) διπλωματική νίκη στην ιστορία της. Θα προσαρτήσει εδάφη και θα καταστήσει σαφές ότι η χώρα είναι ικανή να σταθεί ισάξια ανάμεσα στους Μεγάλους…
Την επιτυχία του αυτή την πλήρωσε πριν καν προλάβει να στεγνώσει το μελάνι από τις υπογραφές, με μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στον σταθμό των Παρισίων καθώς επέστρεφε.
Δυο χρόνια μετά το όνειρο θα γίνει εφιάλτης…
Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία…
