Γράφει ο ΛΑΖΑΡΟΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ*
Πολιτικές εκπλήξεις έκρυβε εκείνο το πρωινό της Παρασκευής 1 Ιουνίου 1973.
Μόλις την προηγούμενη ημέρα είχε αποστρατευτεί ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού αντιναύαρχος Μαργαρίτης Αντικαταστάτης του ο Πέτρος Αραπάκης. Η εξέλιξη αυτή είχε ερμηνεία: Το Κίνημα του Ναυτικού (έστω αποτυχημένο και προδομένο αλλά με τη γενναία ανταρσία του αντιτορπιλικού »Βέλος») κάρφωσε μία σφαίρα στην καρδιά του στρατιωτικού καθεστώτος. Ο »αντιβασιλεύς και πρωθυπουργός» Γεώργιος Παπαδόπουλος καθόταν σε
»αναμμένα κάρβουνα».
Πριν από τη συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ είχε δεχθεί τον υπουργό Εξωτερικών της Βουλγαρίας Μλαντένοφ και λίγο μετά υπεγράφη συμφωνία για την ίδρυση προξενείων της Ελλάδας στη Φιλιππούπολη και της γείτονος στη Θεσσαλονίκη.
Στη διεθνή σκακιέρα, δύο Πρόεδροι, ο Νίξον των ΗΠΑ και ο Πομπιντού της Γαλλίας κατά τη συνάντησή τους στο Ρέικιαβικ, ‘’δεν ηδυνήθησαν να διευθετήσουν οιονδήποτε εκ των μεγάλων πολιτικών και αμυντικών θεμάτων, όπως έγραφε εφημερίδα της εποχής, ενώ στο Νέο Δελχί εξερράγη ‘’Μπόινγκ 727’’ με αποτέλεσμα να υπάρξουν 48 νεκροί και 17 τραυματίες.
Σε κοινωνικό επίπεδο τώρα, προφυλακίζεται ένας 43χρονος έμπορος ηλεκτρικών ειδών ως υπεύθυνος για το θάνατο της πρώην ερωμένης του.
Όπως διαβάζουμε ‘’ισχυρίσθη ότι της έρριψε το βιτριόλι, έχων ως πρόθεσιν να της καταστρέψει το πρόσωπον, ώστε άσχημη πλέον, να επιστρέψει σε αυτόν’’!
Όμως, το κύριο θέμα της εφημερίδας (‘’Μακεδονία’’, 1-6-1973) είναι : ‘’Ελήφθη απόφασις καταργήσεως της μοναρχίας;’’
Αυτό συνέβη. Με τους αξιωματικούς του Π.Ν. προφυλακισμένους, ο Παπαδόπουλος συγκαλεί Υπουργικό Συμβούλιο για ν’ανακοινώσει ότι η βασιλεία καταργείται και τυπικά και εγκαθιδρύεται ‘’προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία’’.
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και οι συνεργάτες του κατάλαβαν ότι σφίγγει ο κλοιός μετά από έξι χρόνια παραμονής τους στην εξουσία. Στο πλαίσιο αυτό την 1η Ιουνίου 1973, μία εβδομάδα μετά τη σύλληψη των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, ανακοινώνεται ξαφνικά η κατάργηση της βασιλείας και η εγκαθίδρυση της »προεδρικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας».
Ο Κωνσταντίνος με την οικογένειά του (τη σύζυγό του Άννα-Μαρία, τη μητέρα του Φρειδερίκη και τα τρία, τότε, τέκνα του,την Αλεξία, τον Παύλο και τον Νικόλαο) βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην αλλοδαπή. Το αποτυχημένο αντί-κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 είχε φράξει το δρόμο της επιστροφής του, παρά τις όποιες προσπάθειες βρίσκονταν σε εξέλιξη αυτές κυρίαρχο ρόλο είχε αναλάβειο εκδότης του ‘’Έλεύθερου Κόσμου’’ (της εφημερίδας που στήριζε απλόχερα το καθεστώς αλλά συνομιλούσε με τον άλλοτε βασιλέα) Σάββας Κωνσταντόπουλος.
Ο ρόλος του Σάββα Κωνσταντόπουλου
Όμως κι εκείνος, πέραν του πολιτικού και συναισθηματικού δεσμού που είχε με το στέμμα, εκείνο το διάστημα στήριζε απλόχερα το καθεστώς. Γι’αυτό και λίγες ημέρες μετά έγραφε:
» Ο κ. Γ.Παπαδόπουλος δεν είχε αποφασίσει ούτε την εκθρόνησιν του Βασιλέως, ούτε την κατάργησιν του βασιλικού θεσμού. Η απόπειρα, όμως, ανταρσίας εις το Πολεμικόν Ναυτικόν μετέβαλεν ριζικώς το σκηνικόν. Τελικώς επεκράτησε η άποψις, ότι εάν ανεβάλλετο η εφαρμογή του άρθρου 134 του Συντάγματος π.χ. επί μίαν πενταετίαν ή εάν εξεθρονίζετο ο Βασιλεύς υπέρ του διαδόχου Παύλου, ο Κωνσταντίνος θα εξακολουθούσε να εκμεταλλεύεται τον βασιλικόν θεσμόν και θα διεταράσσετο έτσι η ομαλοποίησις της πολιτικής ζωής του τόπου. Εθεωρήθη ως αναγκαία η κατάργησις του βασιλικού θεσμού. Κατηργήθη η Βασιλεία διά να διευκολυνθεί η έναρξις λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών.
Ο Κωνσταντίνος αντιπροσωπεύει μοναδικήν ίσως περίπτωσιν εις το πάνθεον των Βασιλέων. Δεν έχασε το Στέμμα από πράξεις των αντιπάλων του. Κατέστρεψε τον θρόνον με ιδικάς του ενεργείας και μόνον. Παρόμοιον προηγούμενον, δεν έχομεν υπ’όψιν μας. Ενθυμούμεθα τους στίχους του Γάλλου ποιητού Κορνέϊγ:
Όσο μεγάλοι κι αν είναι οι βασιλείς
είναι ό,τι είμαστε κι εμείς.
Μπορούν να πλανηθούν όπως και οι άλλοι άνθρωποι.
Ενίοτε, όμως, τα σφάλματα ημών των κοινών ανθρώπων, αλλά και των βασιλέων είναι ασυγχώρητα και προκαλούν το ανεπανόρθωτον…» (βλ. Γιώργου Α. Λεονταρίτη «Βασιλεύς και Γεώργιος Παπαδόπουλος», εκδόσεις ‘’Προσκήνιο’’, 2010, σελ.148)
Η παραίτηση Ανδρουτσόπουλου
Αυτή είναι η μία εκδοχή. Την άλλη, εντελώς διαφορετική, τη δίδει ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο κατοπινός πρωθυπουργός του Ιωαννίδη:
‘’Επί εξ έτη και είκοσιν ημέρας διετέλεσα Υπουργός των Οικονομικών επί Κυβερνήσεως Κ.Κόλλια και ως Υπουργός Οικονομικών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών επί Κυβερνήσεως Γ.Παπαδόπουλου. Απεχώρησα την 5ην Μαϊου 1973. Μετά την συνεδρίασιν του Υπουργικού Συμβουλίου της ημέρας εκείνης, ο Πρωθυπουργός με εκάλεσεν εις το Γραφείον του δια να μου ανακοινώση εμπιστευτικώς ότι είχεν αποφασισθή Πολιτειακή Μεταβολή, η οποία επρόκειτο να ανακοινωθή συντόμως και ότι ήτο αναγκαία η βοήθεια και η συνεργασία μου. Ανέσυρα από τον χαρτοφύλακά μου την παραίτησιν, την οποίαν είχον πάντοτε ετοίμην και μετά την ολιγόλεπτον συνομιλίαν, η οποία επηκολούθησε και την προσπάθειαν μεταπείσεώς μου, εδήλωσα κατηγορηματικώς ότι αποκλείω την ανάκλησίν της και ότι η απόφασις μου είναι οριστική.’’ (‘’Η μαρτυρία ενός πρωθυπουργού’’, εκδόσεις ‘’Το Οικονομικόν’’, 1993, σελ.37)
Πίσω από τις γραμμές
Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Έξι χρόνια εξουσίας ήταν πολλά για τον Παπαδόπουλο. Η φθορά του ήταν εμφανής και διατυπωνόταν και στους κύκλους των ‘’συνεπαναστατών’’ του. Ειδικά στη λεγόμενη ομάδα των ‘’σκληρών’’, η οποία είχε ως κύριο εκφραστή τον Ιωάννη Λαδά.
Η ομάδα αυτή σε καμία περίοδο δεν επεδίωκε την ανατροπή του. Διαφωνούσε όμως με την κάποια σχετική μαλθακότητά του (σε σχέση με τις δικές της αντιλήψεις, πάντοτε) και πίεζε για ‘’ξεκαθάρισμα λογαριασμών’’ με τον Κωνσταντίνο.
Επομένως, και η τυπική έκπτωσή του από το θρόνο ήταν κάτι το οποίο είχε ανοικτό ο ‘’αντιβασιλεύς και πρόεδρος της κυβερνήσεως’’.
Το ντοκουμέντο
Φέρνουμε σήμερα στο φως της δημοσιότητας ένα ντοκουμέντο πολύ χρήσιμο για τους μελετητές : Εκτενή αποσπάσματα από τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 1973, υπό την προεδρία του Γ. Παπαδόπουλου, που αφορούσε κυρίως τα διαδικαστικά του επικείμενου δημοψηφίσματος.
Τα πρακτικά της 8ης Ιουνίου
Ο Παπαδόπουλος είχε λάβει τις αποφάσεις του. Πιέσεις δεν δεχόταν μόνο από το εσωτερικό αλλά και από το εξωτερικό για « φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος.
Ο ελεγχόμενος, τότε, Τύπος από την ανταρσία του «Βέλος» κι έπειτα προετοίμαζε το έδαφος. Χωρίς βεβαίως να απουσιάζουν και κάποιες γνήσια Καραμανλικές φωνές , όπως η «Βραδυνή» της οποίας ο εκδότης Τζώρτζης Αθανσιάδης είχε δει την Ασφάλεια να «επισκέπτεται» το σπίτι του από τις 24 Μαϊου.
Στις 11.30 το πρωί της 1ης Ιουνίου συνεκλήθη εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο. Εκεί οι υπουργοί απλά ενημερώθηκαν για τη… μεταβολή του καθεστώτος. Ουδείς ερωτήθη. Καμία συζήτηση δεν έγινε.
«Αυτός ούτος»…
Μιάμιση ώρα αργότερα ο Παπαδόπουλος απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό για να εξηγήσει ότι « δεν ήτο πρόθεσις της Επαναστάσεως να υποδείξη ριζικήν πολιτειακήν μεταβολήν και απόδειξιν τούτου περίτρανον αποτελεί το Σύνταγμα του 1968. Την μεταβολήν την κατέστησεν επιβεβλημένην αυτός ούτος ο κληρονομικός ανώτατος άρχων δια της όλης συμπεριφοράς του από της αναρρήσεως του προ εννεατίας μέχρι σήμερον, εκπέσων μόνος του εκ του θρόνου.
Έλληνες και Ελληνίδες
Απαλλάξατε την Ελλάδα από την μοναρχίαν ήτις αποτελεί ξεπερασμένον πλέον υπόλειμμα άλλων εποχών και αποδώσατέ της την Δημοκρατίαν την οποίαν ενοσταλγούσαν και ελαχταρούσαν πολλαί Ελλήνων γενεαί, δια να την χαρήτε και να την λαμπρύνετε σεις, τα τέκνα σας και τα τέκνα των τέκνων σας».
Από το Παρίσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποδοκίμασε την αλλαγή, το ίδιο έπραξαν από την Αθήνα, τόσο ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος όσο και άλλοι πολιτικοί της Δεξιάς και του Κέντρου.
Ο «κληρονομικός άρχων» σε μια προσπάθεια να σταθεί «υπεράνω» ανακοίνωσε ότι μετά την πτώση της δικτατορίας θα δεχθεί να τεθεί το πολιτειακό σε γνήσια δημοψήφισμα.
Στο μεταξύ, το στρατιωτικό καθεστώς προετοίμαζε το δικό του. Στις 8 Ιουνίου ο Παπαδόπουλος συγκάλεσε εκ νέου το Υπουργικό Συμβούλιο. Τους μίλησε και για τις εκλογές που είχε πρόθεση να κάνει, για τα καθήκοντα και τη θητεία του Προέδρου της Δημοκρατίας ( δηλαδή τα δικά του), για τον αριθμό των βουλευτών ενώ αναζήτησαν και την ακριβή ημερομηνία διενέργειας του δημοψηφίσματος.
Οι …παραθερισταί
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι τόσο για ιστορικούς αλλά για…χιουμοριστικούς λόγους παρουσιάζει η συζήτηση για το τελευταίο ζήτημα:
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Και τώρα ένα μεγάλο ερώτημα .Πότε θα γίνει το δημοψήφισμα;
ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ( Υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ): Έχετε υπ’ όψει σας , κύριοι, ότι όσον συμπιέσωμεν τον χρόνον τόσον μεγαλυτέρας αδυναμίας θα έχωμεν να αντιμετωπίσομεν. Έχομεν πολλά προβλήματα προς επίλυσιν δια του νόμου περί διεξαγωγής του δημοψηφίσματος. Πρέπει να εύρωμεν διατάξεις, αι οποίαι, θα είναι αναμφισβήτως ασφαλείς εξ΄απόψεως αδιαβλήτου δεινέργειας του δημοψηφίσματος και μέσω των οποίων θα επιτραπή να ψηφίση ο κάθε ψηφοφόρος εκεί όπου θα ευρίσκεται. Διότι είναι θερινή περίοδος και έχομεν τους παραθεριστάς, ως και μεγάλον αριθμόν πολιτών εργαζομένων μακράν του τόπου της εγγραφής των εις τους εκλογικούς καταλόγους.
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΣΚΑΝΔΑΛΗΣ ( υφυπουργός Εσωτερικών ) : Με τον νόμον πρέπει να επιτραπή να ψηφίζουν οι εργαζόμενοι, εις τον τόπον της εργασίας και οι παραθερισταί εις τον τόπον του παραθερισμού.
Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ : Τας αδείας των δημοσίων υπαλλήλων διατί τας αναστείλατε;
Σ. ΣΚΑΝΔΑΛΗΣ : Δεν ανεστάλησαν. Είναι ψεύδος το διαδιδόμενον.
Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ : Συμφωνείτε να ενεργηθή το δημοψήφισμα, την 22αν Ιουλίου;
Tα… καλλιστεία
ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ( υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας) : Εις τας 22 Ιουλίου γίνονται τα διεθνή καλλιστεία και θα μας δημιουργηθούν προβλήματα.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΥΔΑΣ : ( υφυπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Οικονομίας ) : Διατί αποκλείεται οιαδήποτε άλλη ημέρα εκτός της Κυριακής;
Ι. ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ: Κατά παράδοσιν, εις την χώραν μας αι εκλογαί και τα δημοψηφίσματα γίνονται ημέραν Κυριακήν.
Οι κομμουνισταί
Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Κύριοι, ν’ αναλύσετε το περιεχόμενον του νέου πολιτεύματος εις τους πολίτας , τους οποίους καλούμεν να το εγκρίνουν. Διότι εάν το αναλύσετε, δεν νομίζω ότι θα υπάρξη κανείς έλλην, ο οποίος θα είχε λόγον να μη το ψηφίση.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΔΑΣ: ( υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών ) : Είναι οι κομμουνισταί.
Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ : Οι κομμουνισταί, οι οποίοι είναι οργανωμένοι, ας μη το ψηφίσουν. Αυτοί δεν είναι δημοκράται.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ ( υφυπουργός Παιδείας) : Έγιναν βασιλόφρονες. Κύριε Πρωθυπουργέ, θα μου επιτρέψητε να αναφέρω το εξής: Είχα ένα καθηγητήν εις το Γυμνάσιον, ο οποίος είναι κομμουνιστής. Την ημέραν που εξαγγείλατε την μεταβολήν με επήρε εις το τηλέφωνον, δια να με συγχαρή που επί τέλους απηλλάγημεν από την οικογένειαν των Γλύξμπουργκ. Την επόμενην ήλθεν εις το γραφείον μου βασιλόφρων!
